Αν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ρευστοποιούσαν τα συναλλαγματικά τους διαθέσιμα, θα έκαναν εκατομμυριούχο κάθε έναν από τους περίπου 1 εκατ. πολίτες τους. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για το Κατάρ, ενώ η Σαουδική Αραβία, που έχει πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό, δεν θα έκανε εκατομμυριούχους τους πολίτες της, αλλά θα αντιστοιχούσε σε κάθε έναν Σαουδάραβα περίπου το ετήσιο εισόδημα ενός μέσου Αμερικανού. Ασφαλώς αυτό δεν θα ίσχυε για πολλούς από τους κατοίκους αυτών των χωρών, καθώς δεν είναι πολίτες τους. Επιπλέον, καμία από αυτές τις χώρες δεν έχει την παραμικρή διάθεση να μοιράσει τα πλούτη στους πολίτες της.
Οι χώρες του Περσικού Κόλπου κολυμπούν μέσα στα εκατομμύρια που εισπράττουν από τις εξαγωγές πετρελαίου. Η αξία των εξαγωγών μιας ημέρας έφτανε το 1 δισ. δολ. το 2022 και το 2023. Ο κόσμος, όμως, βρίσκεται σε φάση μετάβασης από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες πρέπει να διαφοροποιήσουν τις οικονομίες τους. Εχουν ήδη αποκτήσει επενδυτικά χαρτοφυλάκια και αποτελούν πανίσχυρους επενδυτές σε διεθνές επίπεδο, με τοποθετήσεις σε αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας, σε αγγλικές ποδοσφαιρικές ομάδες, σε ακίνητα της Αιγύπτου, σε αφρικανικά ορυχεία και σε τουρκικές τράπεζες.
Τα κρατικά επενδυτικά ταμεία τεσσάρων χωρών της περιοχής –Κουβέιτ, Κατάρ, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα– συγκαταλέγονται ανάμεσα στα 10 πλουσιότερα και ισχυρότερα του κόσμου. Και η ευρύτερη περιοχή του Κόλπου είναι η μόνη στον κόσμο στην οποία βρίσκονται τρία επενδυτικά ταμεία με περιουσιακά στοιχεία άνω του ενός τρισ. δολ. το καθένα. Διαχειριστές κεφαλαίων και στελέχη επενδυτικών κάθε είδους από τη Νέα Υόρκη, τη Silicon Valley και το Λονδίνο συνωστίζονται στην πρώτη θέση των αεροπορικών εταιρειών Emirates, Etihad Airways για να προωθήσουν τις ιδέες τους και τις υπηρεσίες τους.
Το χρήμα είναι, όμως, και πολιτικό όπλο. Οι χώρες του Κόλπου έχουν χρησιμοποιήσει και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τον πλούτο τους για να ασκήσουν επιρροή στη διεθνή σκηνή, επενδύοντας για να προωθήσουν τους στρατηγικούς τους στόχους. Δεν είναι, βέβαια, καινούργια υπόθεση η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων ως γεωπολιτικό όπλο. Το πλέον διάσημο παράδειγμα είναι το πετρελαϊκό εμπάργκο που αποφάσισαν οι αραβικές χώρες το 1973, όταν διέκοψαν τις εξαγωγές πετρελαίου σε όσες χώρες υποστήριζαν το Ισραήλ και οδήγησαν έτσι σε τετραπλασιασμό της τιμής του αργού. Τώρα, όμως, οι χώρες του Κόλπου στρέφονται σε πιο ριψοκίνδυνες επενδύσεις, προσβλέποντας σε υψηλότερες αποδόσεις. Οι επενδύσεις τους μπορούν να επηρεάσουν το κόστος δανεισμού των ΗΠΑ, με τα κεφάλαιά τους μπορούν να προσφέρουν εναλλακτική στον δανεισμό από την Κίνα και με τη βοήθειά τους μπορούν να σταθεροποιήσουν προβληματικές οικονομίες και να διακυβεύσουν την τύχη των προγραμμάτων στήριξης του ΔΝΤ.
Η ευρύτερη περιοχή είναι η μόνη στον κόσμο στην οποία βρίσκονται τρία επενδυτικά ταμεία με περιουσιακά στοιχεία άνω του ενός τρισ. δολ. το καθένα.
Eτσι όμως αναλαμβάνουν και ρίσκα, ενώ η απεξάρτηση των οικονομιών τους από το πετρέλαιο προϋποθέτει πολιτικές αλλαγές και τολμηρές επενδυτικές επιλογές. Εξάλλου, το πετρέλαιο έχει δημιουργήσει ένα είδος κοινωνικού συμβολαίου: προσφέρει οικονομική ευημερία στους πολίτες των χωρών του Κόλπου και σε αντάλλαγμα απαιτεί την αφοσίωσή τους στον απόλυτο μονάρχη. Τα υπερκέρδη του πετρελαίου έχουν χρηματοδοτήσει αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο, αλλά οι τιμές του μαύρου χρυσού είναι ευμετάβλητες. Εξάλλου οι πωλήσεις των ηλεκτροκίνητων οχημάτων της Tesla και της κινεζικής BYD τούς υπενθυμίζει πως τίποτε δεν διαρκεί για πάντα. Οι επενδύσεις σε τομείς εκτός πετρελαίου μπορούν να αποφέρουν έσοδα, που ενίοτε αναπληρώνουν μέρος της ζημιάς που θα υποστεί στο μέλλον ο πετρελαϊκός τους κλάδος. Γι’ αυτό και ο Σαουδάραβας πρίγκιπας, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, έθεσε σε εφαρμογή τη στρατηγική του από το 2016, με σκοπό να «αποτελέσουν οι επενδύσεις την πηγή εσόδων του κράτους της Σαουδικής Αραβίας και όχι πλέον το πετρέλαιο». Παραδοσιακά οι χώρες του Κόλπου τοποθετούσαν μεγάλο μέρος του πλούτου τους σε ασφαλείς θέσεις, όπως το αμερικανικό χρέος και οι τραπεζικοί λογαριασμοί.
Τώρα στοχεύουν σε υψηλότερες αποδόσεις. Το κρατικό επενδυτικό ταμείο του Κατάρ προτιμάει τις μετοχές, τα ακίνητα και τις επενδύσεις σε υποδομές. Το αντίστοιχο του Αμπου Ντάμπι τοποθετεί σχεδόν το σύνολο των κεφαλαίων του, ύψους περίπου ενός τρισ. δολ., σε μετοχές, ακίνητα και υποδομές.
Δεδομένου ότι ο κόσμος στρέφεται στην καθαρή ενέργεια, αναμένεται μεγάλη ζήτηση για μέταλλα, όπως ο χαλκός που χρησιμοποιείται στις μπαταρίες. Ετσι, οι χώρες του Κόλπου επενδύουν σε ορυχεία και εταιρείες εμπορίας μετάλλων. Τα Εμιράτα έχουν αγοράσει ορυχείο χαλκού στη Ζάμπια. Η Σαουδική Αραβία θέλει να αυξήσει τον ρόλο των ορυχείων στην οικονομία της. Το Ομάν σχεδιάζει τη μεγαλύτερη στον κόσμο πράσινη μονάδα χάλυβα. Και επειδή επικρατεί ανησυχία για το ενδεχόμενο παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης, Εμιράτα, Σαουδική Αραβία και Κατάρ αγοράζουν καλλιέργειες σε Αφρική, Ευρώπη, Ασία και Αυστραλία. Εν ολίγοις, κινούνται σε πολλά επίπεδα, διαφοροποιώντας τις επενδύσεις τους και διασφαλίζοντας παράλληλα την πρόσβασή τους σε πρώτες ύλες και πόρους.
…και το ακριβό μάθημα από τις επενδύσεις τους σε Credit Suisse και Soft Bank
Το πρόβλημα για τις χώρες του Κόλπου είναι ότι τα μερίσματα από τις επενδύσεις των κρατικών επενδυτικών ταμείων τους δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τα ιλιγγιώδη έσοδά τους από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, όποια κι αν είναι η επενδυτική τους στρατηγική. Και όπως γνωρίζει κάθε επενδυτής, τίποτε δεν είναι χωρίς τίμημα στις επενδύσεις: οι τοποθετήσεις τους στο Vision Fund της τράπεζας Soft Bank και η κατάρρευση της Credit Suisse έχουν ήδη δώσει στους ενδιαφερομένους στη Μέση Ανατολή ένα ακριβό μάθημα: ότι το υψηλό ρίσκο δεν φέρνει πάντα κέρδη. Κι αν τώρα επιδιώκουν να εξωραΐσουν την εικόνα τους στα μάτια της διεθνούς κοινότητας, η ιστορία τους δεν βοηθάει πάντα. Τη δεκαετία του 1980 οι χώρες του Κόλπου χρηματοδότησαν τον πόλεμο του Ιράκ με το Ιράν. Τη δεκαετία του 1990 διέθεσαν χρήματα και ελάφρυναν το χρέος της Αιγύπτου, του Μαρόκου και του Πακιστάν, για να εξαγοράσουν την εναντίωσή τους κατά της εισβολής του Ιράκ στο Κουβέιτ. Φέτος τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επενδύουν 35 δισ. δολ. σε ακίνητα στην Αίγυπτο, με το κόστος να αντιπροσωπεύει το 7% του ΑΕΠ των Εμιράτων και να αντιβαίνει, έτσι, κάθε επιχειρηματική λογική, προδίδοντας πολιτικά κίνητρα.
Προφανώς προσπαθούν να διατηρήσουν σταθερότητα στην περιοχή που μαστίζεται από ταραχές, από τους εμφυλίους σε Λιβύη και Σουδάν και τώρα από τον πόλεμο στη Γάζα. Οι επενδύσεις των Εμιράτων βοήθησαν την Αίγυπτο να διασφαλίσει τη στήριξη του ΔΝΤ και να αποφύγει την οικονομική καταστροφή. Και τώρα έχουν φιλίες με την Τουρκία, άλλοτε αντίπαλο των Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας, σπεύδοντας να σταθεροποιήσουν την οικονομία της με επενδύσεις και καταθέσεις, πριν από τις κρίσιμες για τον Ερντογάν εκλογές του 2023. Και τον βοήθησαν να αναδειχθεί και πάλι νικητής. Τα Εμιράτα επενδύουν τώρα σε λιμένες σε όλο το Κέρας της Αφρικής. Ομως η διπλωματία των πετροδολαρίων δεν είναι ακίνδυνη και προπαντός είναι δαπανηρή.
Το υψηλό ρίσκο των χρηματοδοτήσεων και οι κίνδυνοι από τη διπλωματία των πετροδολαρίων.
Σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών, από το 2013 έως και το 2022, τα Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ χορήγησαν στην Αίγυπτο συνολικά 34 δισ. δολ. ως εγγυήσεις, φορτώσεις πετρελαίου και καταθέσεις στην κεντρική τράπεζα. Φέτος σε δύο μήνες τα Εμιράτα εκτιμάται ότι πρέπει να διαθέσουν και πάλι ένα αντίστοιχο ποσό. Το Κατάρ δαπάνησε περίπου 300 δισ. δολ. για να αναβαθμίσει τις υποδομές του, καθώς φιλοξένησε τους αγώνες του Παγκοσμίου Κυπέλλου. Το Ντουμπάι γνώρισε μια καταστρεπτική κρίση της αγοράς ακινήτων το 2009, έπειτα από μια κατασκευαστική φρενίτιδα και την ανέγερση του υψηλότερου πύργου του κόσμου. Ομως, το Παγκόσμιο Κύπελλο τράβηξε τα βλέμματα στο Κατάρ και στις εξοντωτικές συνθήκες στις οποίες εργάζονταν πολλοί ξένοι εργάτες. Στις ΗΠΑ η Γερουσία ξεκίνησε έρευνες σχετικές με τις προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας να επεκτείνει την επιρροή της και αιτία ήταν η χρηματοδότηση ενός επαγγελματικού γύρου γκολφ από το Ριάντ. Η Τυνησία απαγόρευσε προσφάτως σε ένα fund του Κατάρ να ανοίξει παράρτημα. Θυσίασε δηλαδή μια τονωτική ένεση 150 εκατ. δολ. στην οικονομία της και ίσως πολλά άλλα, καθώς οι επικριτές του εν λόγω fund διέβλεπαν κίνδυνο για την εθνική κυριαρχία της χώρας.
Εν ολίγοις, η ήρεμη δύναμη δεν είναι πάντα εύκολο να κατακτηθεί και η φήμη μιας χώρας δεν μπορεί να αλλάξει εύκολα, όσα χρήματα κι αν είναι διατεθειμένη να προσφέρει. Επιπλέον, μια αρνητική εξέλιξη στην αγορά ενέργειας θα μπορούσε να στερήσει ξαφνικά μεγάλα κεφάλαια από τις χώρες που έχουν εθιστεί στα πετροδολάρια. Γι’ αυτό και οι επενδύσεις και οι πολιτικές επιλογές των χωρών του Κόλπου θα διαμορφώσουν αφενός το μέλλον τους μετά το πετρέλαιο και αφετέρου το πολιτικό τοπίο σε αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά ακόμη και την παγκόσμια οικονομική τάξη πραγμάτων.