Ο κανόνας λέει ότι με αποσύνδεση «τιμωρείται» μια κεντρική τράπεζα από το σύστημα πληρωμών Target-2 στην περίπτωση που δεν προχωρήσει σε περιορισμό κίνησης κεφαλαίων (capital control), αν πάψει να βρίσκεται σε πρόγραμμα. Σε αυτήν την απευκταία περίπτωση, με μία μόνο κίνηση, όλοι οι λογαριασμοί σε ευρώ στις τράπεζες θα μπορούσαν να μετατραπούν σε λογαριασμούς συναλλάγματος, καθώς το αντίκρισμά τους εγγυάται μόνο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ).
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Κύπρου: εκεί, από το Τarget-2 «περνούσαν» μόνο οι πληρωμές που ρητώς δεν είχαν εξαιρεθεί από τον περιορισμό στην κίνηση κεφαλαίων (π.χ. πληρωμές υπαλλήλων που εργάζονται στο εξωτερικό, πληρωμές εισαγωγών μετά από άδεια, πληρωμές διδάκτρων, ασφαλίστρων κ.λπ.). To «πάγωμα», όμως, του Target-2 με απόφαση της ΕΚΤ σημαίνει «πυρηνική καταστροφή», σύμφωνα με τραπεζίτες. Κοινώς, θα σήμαινε Grexit στην περίπτωση της Ελλάδας.
Το Target-2 (Τ-2) είναι μια διατραπεζική πλατφόρμα εκκαθάρισης συναλλαγών σε πραγματικό χρόνο, που διαχειρίζεται το ευρωσύστημα. Οι πληρωμές διευθετούνται μέσω των κεντρικών τραπεζών, καθώς η λειτουργία αυτών των συστημάτων είναι κρίσιμη για την εμπιστοσύνη όλων (τραπεζών και συναλλασσομένων) στην ευστάθεια του συστήματος.
Το σύστημα άρχισε να λειτουργεί το 2007, όταν μία πρώτη ομάδα χωρών εντάχθηκε σε αυτό. Η χώρα μας ανήκε στην τρίτη ομάδα μαζί με τη Δανία, την Πολωνία, την Εσθονία και την Ιταλία που μπήκε τον Μάιο του 2008. Πριν από την εισαγωγή του συστήματος, οι κεντρικές τράπεζες διέθεταν λογαριασμούς εκτός συστήματος εκκαθάρισης με το οποίο δούλευαν σε πραγματικό χρόνο (Real Time Gross Settlement).
Σήμερα οι λογαριασμοί της κάθε τράπεζας σε ευρώ υπάρχουν επειδή το ευρωσύστημα είναι σε θέση να εγγυηθεί το «αντίκρισμά» τους. Τα χρήματα αυτά είναι στη διαχείριση των κεντρικών τραπεζών και μέσω αυτών έχουν οι εμπορικές τράπεζες πρόσβαση στα διαθέσιμά τους σε ευρώ. Η λειτουργία αυτή προϋποθέτει την ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων. Τι γίνεται, όμως, όταν αυτή περιορισθεί προσωρινά, όπως έγινε στην Κύπρο;
Οταν επιβλήθηκαν οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίου στην Κύπρο, δεν υπήρξε κάποια ειδική πρόνοια για το T-2. Το σύστημα παρέμεινε, σύμφωνα με παράγοντες που γνωρίζουν εσωτερικές λεπτομέρειες της λειτουργίας του, «ανοιχτό» στις κυπριακές τράπεζες. Ωστόσο, αυτές ήταν υποχρεωμένες να εκτελούν μέσω του Τ-2 αποκλειστικά πράξεις που εξαιρούνταν των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων. Αυτός ο περιορισμός έγινε εκ των υστέρων δεκτός από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου. Στο εσωτερικό της οικονομίας του νησιού δεν υπήρχαν περιορισμοί στις εκκαθαρίσεις σε ευρώ.
Την προπερασμένη εβδομάδα, στο Βερολίνο, στις κοινοβουλευτικές ομάδες των κομμάτων της συμπολίτευσης (Χριστιανοδημοκρατικό, Σοσιαλδημοκρατικό) συζητήθηκε το ενδεχόμενο μιας ελληνικής χρεοκοπίας μέσα στο ευρώ. Αυτή θα οδηγούσε σε έναν περιορισμό της κίνησης των κεφαλαίων, καθώς μετά το τέλος του προγράμματος η ΕΚΤ δεν θα είναι σε θέση να συνεχίσει να χρηματοδοτεί τις ελληνικές τράπεζες. Στην περίπτωση που οι ελληνικές αρχές (συμβούλιο συστημικής σταθερότητας) δεν συμφωνήσουν στην επιβολή περιορισμών στην κίνηση των κεφαλαίων, η ΕΚΤ θα μπορούσε να αποσυνδέσει εντελώς το ελληνικό τραπεζικό σύστημα από το T-2. «Είναι ο πυρηνικός πόλεμος που οδηγεί απευθείας στο Grexit», είπε Ελληνας τραπεζίτης. Σε μία πιο ήπια εκδοχή της επιβολής των περιορισμών στην κίνηση των κεφαλαίων θα εφαρμοσθεί το κυπριακό σενάριο.
Συναλλαγές μετ’ εμποδίων
Στη θεωρητική περίπτωση «παγώματος» του Τ-2, τα όρια π.χ. για την πώληση συναλλάγματος ή για αγορές μέσω πιστωτικών καρτών θα κατέβουν ώστε να μην είναι εκτεθειμένες οι ξένες τράπεζες στον κίνδυνο που θεωρούν ότι διατρέχουν τα αντίστοιχα ελληνικά πιστωτικά ιδρύματα. Ηδη σήμερα αυτά τα όρια έχουν κατέβει και ακολουθείται η πρακτική του «ασφαλούς διακανονισμού» (safe settlement). Αυτό σημαίνει ότι σε μία πράξη αγοράς συναλλάγματος πρώτα πληρώνει η ελληνική τράπεζα και στη συνέχεια πληρώνεται από την ξένη.
«Η αποσύνδεση ή καλύτερα το «πάγωμα» (einfrieren) του Τ-2 θα έχει ως αποτέλεσμα να μετατραπεί ο λογαριασμός σε ευρώ, ακόμη και αν υπάρχει υπολοιπο σε λογαριασμό εξωτερικού. Αλλά αυτό θα γίνει μόνο στην περίπτωση που δεν υπάρξει συνεργασία της Τράπεζας της Ελλάδος με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα», λέει μέλος της ηγεσίας του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος στο γερμανικό κοινοβούλιο που θέλει να παραμείνει ανώνυμο.
Ομως και στην περίπτωση του ήπιου σεναρίου, δηλαδή στην περίπτωση της επιβολής ελέγχου στην κίνηση των κεφαλαίων, το ελληνικό ευρώ θα πάψει να έχει την αξία του ισπανικού, του ολλανδικού ή του γερμανικού, καθώς δεν θα είναι δυνατόν να κυκλοφορήσει ή/και να συμψηφιστεί ελεύθερα, όπως προβλέπει μία από τις βασικές ελευθερίες στην Ε.Ε.
Οι εισαγωγές θα μπορούν να συνεχιστούν χάρη σε κάποιες διαδικασίες χρονοβόρες και γραφειοκρατικές που απαιτούν ειδική άδεια από την κεντρική τράπεζα. Αντίστοιχα θα συνεχιστούν χωρίς προβλήματα οι πληρωμές Ελλήνων υπαλλήλων στο εξωτερικό, οι πληρωμές μέσω πιστωτικών καρτών (με τους περιορισμούς που αναφέρθηκαν πιο πάνω), αλλά η διαφορά θα βρίσκεται στον όγκο των πράξεων που θα γίνεται κάθε μέρα και που θα είναι πολύ λιγότερες.