Ξηρασίες, πυρκαγιές και αύξηση του ποσοστού ημερήσιας θνησιμότητας

Καθώς o Καναδάς εξακολουθεί να φλέγεται εδώ και μήνες, με 90 εκατομμύρια στρέμματα δάσους να έχουν γίνει στάχτη, καθώς η Ισπανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Πολωνία, το Τέξας, ο Νίγηρας, το Ιράκ και άλλες περιοχές της Γης λιώνουν από ακραίες θερμοκρασίες και καθώς ο καύσωνας «Κλέων» αρχίζει να πλήττει τη δική μας χώρα, αξίζει να εστιάσουμε περισσότερο στο φαινόμενο των καλοκαιρινών καυσώνων.

Το kathimerini.gr δημοσιεύει σήμερα στη νέα ενότητα Special Reports, την αποκαλυπτική έρευνα ομάδας ερευνητών υπό τον Κων/νο Καρτάλη, Καθηγητή του ΕΚΠΑ και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία αναλύει το φαινόμενο, εξηγεί τα βασικά του αίτια, τις σημαντικότερες συνέπειες, αλλά και τις λύσεις προσαρμογής που μπορούν να εφαρμόσουν κράτη και πόλεις για να αντέξουν σε ένα μέλλον με ολοένα και περισσότερους καύσωνες. 

Η έρευνα καλύπτει τρεις διαφορετικές πτυχές του θέματος:

• Τους καύσωνες στην Ελλάδα
• Πώς το λιώσιμο των πάγων πυροδοτεί τις δασικές πυρκαγιές
• Την κλιματική αλλαγή στις πόλεις

Ειδικότερα οι συγγραφείς αναλύουν το ιστορικό των καυσώνων στην Ελλάδα, τις προβολές για την εξέλιξη του φαινομένου στο μέλλον, αλλά και τις βασικές συνέπειές του στην ελληνική οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα. 
Εξηγούν ένα περίεργο, παράδοξο φαινόμενο: πώς δηλαδή το λιώσιμο των πάγων στον αρκτικό κύκλο κάνει εντονότερο το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών στην Ευρώπη – και στην Ελλάδα, ενώ τέλος αποτυπώνουν τις συνέπειες των καυσώνων στις πόλεις. 

4 καύσωνες τον χρόνο επιπλέον

Αν και δεν υπάρχει ένας καθολικά αποδεκτός ορισμός της έννοιας, γενικά στην Ελλάδα καύσωνα θεωρούμε ότι έχουμε όταν η ανώτατη θερμοκρασία την ημέρα ξεπερνά τους 39°C και η ελάχιστη θερμοκρασία ξεπερνά τους 26°C για τουλάχιστον τρεις ημέρες συνεχόμενα. 

Από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του ’80 στην Ελλάδα είχαμε κατά μέσον όρο από 1 έως 7 καύσωνες ανά δεκαετία. Έκτοτε, όμως, έχουμε πάνω από 15 καύσωνες ανά δεκαετία – περίπου 2 καύσωνες τον χρόνο. Και στο μέλλον; Όπως γράφουν οι ερευνητές, δεν αναμένεται να δούμε θερμοκρασίες 50 βαθμών στην Ελλάδα, αλλά σύμφωνα ακόμα και με το μετριοπαθές σενάριο του IPCC οι καύσωνες θα γίνουν περισσότεροι. Μέχρι το τέλος του αιώνα θα έχουμε τουλάχιστον 4 καύσωνες τον χρόνο επιπλέον.

Οι συνέπειες στο περιβάλλον και την υγεία

Ξηρασίες, αύξηση των δασικών πυρκαγιών, μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών, αύξηση των αναγκών για ενέργεια αλλά και σοβαρά προβλήματα υγείας είναι οι συνέπειες των καυσώνων
Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια καύσωνα με θερμοκρασία που φτάνει τους 42° C, η ημερήσια θνησιμότητα για τα άτομα ηλικίας άνω των 65 αυξάνεται κατά 10% για τα αναπνευστικά νοσήματα και κατά 18% για τα καρδιολογικά. 

Το λιώσιμο των πάγων 

Όπως αποδεικνύεται, ο αρκτικός κύκλος θερμαίνεται πολύ γρηγορότερα από τον υπόλοιπο πλανήτη. Αυτό προκαλεί το λιώσιμο των πάγων που με τη σειρά του προκαλεί την εξασθένηση του επονομαζόμενου «πολικού στροβίλου», με αποτέλεσμα να επηρεάζονται δραματικά οι συνθήκες νοτιότερα. Όταν η διαταραχή συμβαίνει τους θερινούς μήνες, ενισχύεται η ξηρασία και αυξάνεται ο κίνδυνος για δασικές πυρκαγιές. 

Αποτέλεσμα του φαινομένου ήταν οι γιγάντιες πυρκαγιές στον Καναδά που συνεχίζονται ακόμα. Το ίδιο φαινόμενο ενδέχεται να προκάλεσε και τις συνθήκες που είδαμε τον περασμένο χειμώνα και στη δική μας χώρα: 

Τον Δεκέμβριο του 2022 η μέση θερμοκρασία ήταν 13,8°C και η μέση βροχόπτωση  8,2 mm όταν οι μέσοι όροι της τελευταίας πενταετίας στην Ελλάδα για τον ίδιο μήνα ήταν  10°C και 85 mm. 

Η αστική θερμική νησίδα

Σήμερα 4,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε πόλεις, οι οποίες καλύπτουν μεν το 2% της χερσαίας επιφάνειας του πλανήτη, αλλά είναι υπεύθυνες για το 70% των εκπομπών CO2. Οι πόλεις είναι ούτως ή άλλως πιο θερμές από τις υπόλοιπες περιοχές του πλανήτη ανεξαρτήτως της κλιματικής αλλαγής, εξαιτίας του φαινομένου της «αστικής θερμικής νησίδας».

Στην Αθήνα αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας το φαινόμενο της «αστικής θερμικής νησίδας» προκαλεί μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά περίπου 6°C. Η αύξηση της θερμοκρασίας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής έρχεται να προστεθεί σε αυτό – όπως υπολογίζεται, με 2,5-3° C επιπλέον στις επόμενες δεκαετίες. 

Από την υψηλότερη θερμοκρασία και τους καύσωνες στις πόλεις πλήττονται περισσότερο τα χαμηλότερα εισοδήματα. Σε μια καταμέτρηση, ένα σπίτι χωρίς μόνωση, χωρίς διπλά τζάμια και κλιματισμό στην Αθήνα εμφάνισε το καλοκαίρι διαστήματα 145 συνεχόμενων ωρών με θερμοκρασίες άνω των 34°C – στο τέλος κάθε καύσωνα η εσωτερική θερμοκρασία στο σπίτι έφτανε τους 38°C.

Πώς αντιμετωπίζεται το πρόβλημα;

Οι ερευνητές παρουσιάζουν μια σειρά από παρεμβάσεις που έχουν δοκιμαστεί σε άλλες πόλεις του κόσμου, παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν περισσότερο πράσινο (στους δρόμους, στις ταράτσες των κτιρίων, με μικρά πάρκα και πάρκα τσέπης σε κάθε ελεύθερο χώρο της πόλης και στις αυλές των σχολείων), νέα κατασκευαστικά υλικά που απορροφούν λιγότερο την ηλιακή ακτινοβολία (ψυχρά υλικά) στις οροφές των κτιρίων, στους δρόμους σε όλες τις επιφάνειες, στην αύξηση των σκιασμένων επιφανειών, στην ενεργειακή μόνωση των κτιρίων αλλά και στη μείωση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων, ιδίως στα κέντρα των πόλεων. 

• Η χρήση ψυχρών υλικών μπορεί να μειώσει την επιφανειακή θερμοκρασία εδάφους μέχρι και 15° C και την αντίστοιχη του αέρα στο εύρος μεταξύ 1-3° C.
• Οι χώροι αστικού πρασίνου παρουσιάζουν χαμηλότερες θερμοκρασίες αέρα έως και 4° C συγκριτικά με τις γειτονικές αστικές περιοχές.
• Η μετατροπή ενός σχολείου της Αθήνας (κτίριο και αυλή) με τη διαμόρφωση πράσινης οροφής, τη χρήση ψυχρών υλικών, την αύξηση πρασίνου και της σκίασης οδηγεί στη μείωση της θερμοκρασίας αέρα κατά 2-3° C στις 12 το μεσημέρι στο σχολείο, ενώ η δροσιστική επίδραση (κατά περίπου 1° C) φθάνει σε μια ακτίνα 100 μέτρων από το σχολείο, δηλαδή σε μια έκταση 30 στρεμμάτων στη γύρω γειτονιά. 

Τα κείμενα του Special Report συνυπογράφουν οι: 
Καθ. Κωνσταντίνος Καρτάλης, Ηλίας Αγαθαγγελίδης, Θάλεια Μαυράκου, Αναστάσιος Πολύδωρος και Κωνσταντίνος Φιλιππόπουλος, Τομέας Φυσικής Περιβάλλοντος, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η έρευνα καλύπτει τρεις διαφορετικές πτυχές του θέματος:

• Τους καύσωνες στην Ελλάδα
• Πώς το λιώσιμο των πάγων πυροδοτεί τις δασικές πυρκαγιές
• Την κλιματική αλλαγή στις πόλεις