Από τον 18ο αιώνα στο επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας βρισκόταν η επέκταση προς Νότον, προς τα θερμά νερά της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι φιλοδοξίες της Ρωσίας προκάλεσαν τη σύγκρουση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τα εδάφη της οποίας εκτείνονταν από τα Βαλκάνια έως τη Μέση Ανατολή. Η Ρωσία αποτέλεσε μία από τις κύριες δυνάμεις, οι οποίες αναμίχθηκαν στο Ανατολικό Ζήτημα, δηλαδή την υπόθεση της διανομής των εδαφών της άλλοτε κραταιάς αυτοκρατορίας των Οθωμανών. Από την άλλη, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα το Ηνωμένο Βασίλειο υποστήριξε σθεναρά το δόγμα της διατήρησης της εδαφικής ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, θέτοντας διαρκώς εμπόδια στην ευόδωση των ρωσικών σχεδίων για κυριαρχία στην Ανατολή.
Σημαντικό εργαλείο για την επέκταση της ρωσικής επιρροής στους πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε η ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Προϊόντος του 19ου αιώνα, η Ρωσία είχε καταφέρει να ενδυναμώσει τη θέση της στους Αγίους Τόπους διαμέσου των Ρώσων μοναχών που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή. Την προστασία των καθολικών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επιχείρησε να αναλάβει η Γαλλία του Ναπολέοντα Γ΄, ο οποίος επιθυμούσε να επεκτείνει τη γαλλική επιρροή στην Εγγύς Ανατολή. Οι έριδες των καθολικών με τους ορθοδόξους για τον έλεγχο των προσκυνημάτων στους Αγίους Τόπους υπήρξε το πρόσχημα για τη σύγκρουση της Γαλλίας με τη Ρωσία.
Τον Μάρτιο του 1853 κατέφθασε στην Κωνσταντινούπολη ρωσική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον πρίγκιπα Μενσίκοφ, η οποία απαίτησε με ιταμό ύφος την αναγνώριση της προστασίας των ορθόδοξων χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Αγίων Τόπων από τη Ρωσία. Ο πρίγκιπας Μενσίκοφ απαίτησε, επίσης, την υπογραφή νέας συνθήκης για τα Στενά του Ελλησπόντου, του Μαρμαρά και του Βοσπόρου, οι όροι της οποίας θα ήταν ευνοϊκότεροι σε σχέση με την υφιστάμενη κατάσταση για τη Ρωσία. Έχοντας την υποστήριξη του Ηνωμένου Βασιλείου, ο σουλτάνος απέρριψε το τελεσίγραφο των Ρώσων και η αντιπροσωπεία επέστρεψε στην Πετρούπολη με άδεια χέρια.
Τον Ιούνιο του 1853 η Ρωσία διέκοψε τις διπλωματικές επαφές της με την Πύλη και στη συνέχεια εισέβαλε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες δίχως να κηρύξει τον πόλεμο. Τον Οκτώβριο η Υψηλή Πύλη αξίωσε να αποσυρθούν τα ρωσικά στρατεύματα από τις Ηγεμονίες. Εφόσον δεν έλαβε κάποια απάντηση στο αίτημά της, κήρυξε τον πόλεμο στη Ρωσία. Έναν μήνα αργότερα, στις 30 Νοεμβρίου 1853, ο ρωσικός στόλος κατέστρεψε ολοκληρωτικά τον οθωμανικό στη ναυμαχία της Σινώπης. Γνωρίζοντας πως στις διαπραγματεύσεις διέθετε πλέον τον κυρίαρχο λόγο, ο τσάρος Νικόλαος Α΄ φάνηκε λιγότερο αδιάλλακτος προθυμοποιούμενος να υποχωρήσει σε ορισμένα ζητήματα που αφορούσαν τους Αγίους Τόπους και τις Ηγεμονίες. Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι, όμως, οι οποίοι είχαν φροντίσει να αποστείλουν τους στόλους τους στη Θάλασσα του Μαρμαρά, προκειμένου να αποτρέψουν ενδεχόμενη κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Ρώσους, δεν φάνηκαν διατεθειμένοι να επιτρέψουν την κυριαρχία της Ρωσίας στην Ανατολή.
Στις 27 και 28 Μαρτίου 1854, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο αντίστοιχα κήρυξαν τον πόλεμο στη Ρωσία λαμβάνοντας το μέρος των Οθωμανών. Φοβούμενος χερσαία εισβολή από τα Βαλκάνια, ο τσάρος απέσυρε τα στρατεύματά του από τις Ηγεμονίες αναπτύσσοντάς τα σε αμυντικές θέσεις βορειότερα. Το κενό των Ρώσων στις Ηγεμονίες κάλυψαν οθωμανικά και αυστριακά στρατεύματα. Η ρωσική ηγεσία εξέλαβε ως αχαριστία την πράξη των Αυστριακών, τους οποίους είχε βοηθήσει στο παρελθόν, το 1848, όταν αντιμετώπιζε μείζονα εσωτερικά προβλήματα. Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι φρόντισαν να αναπτύξουν τις δυνάμεις τους σε πολλά μέτωπα, τη Βαλτική, την Άπω Ανατολή και τη Μαύρη Θάλασσα, προκειμένου να κρατούν απασχολημένες τις πολυπληθείς ρωσικές δυνάμεις.
Έχοντας κατά νου την καταστροφική χερσαία εκστρατεία του Ναπολέοντα Α΄ στη Ρωσία, ο ανιψιός του, Ναπολέων Γ΄, και οι Βρετανοί αποφάσισαν να εισβάλουν τον Σεπτέμβριο του 1854 στην Κριμαία, όπου τα στρατεύματά τους είχαν τη δυνατότητα να εφοδιάζονται ευκολότερα διά θαλάσσης. Η σπουδαιότερη επιχείρηση διεξήχθη στη Σεβαστούπολη, η πολιορκία της οποίας κράτησε έναν χρόνο. Στα τέλη του 1855 οι Ρώσοι εμφανίζονταν αποδυναμωμένοι και ανίκανοι να ανατρέψουν την εξέλιξη του πολέμου. Την άνοιξη του 1856 υπέγραψαν στο Παρίσι συνθήκη ειρήνης, σύμφωνα με την οποία η Μαύρη Θάλασσα κηρύχθηκε ουδέτερο πεδίο, εμποδίζοντας τη Ρωσία να αγκυροβολεί πολεμικά πλοία.
Ο Κριμαϊκός Πόλεμος υπήρξε εξαιρετικά επιζήμιος για τη Ρωσία. Γρήγορα γεννήθηκε η επιθυμία για την αναθεώρηση των όρων της, καθότι πλήττοντας τα συμφέροντά της στα Βαλκάνια και γενικότερα στην Ανατολή. Η Γαλλία, από την άλλη, επανήλθε στην ευρωπαϊκή πολιτική ενισχυμένη. Το Ηνωμένο Βασίλειο βγήκε κερδισμένο από τον πόλεμο, διότι κατάφερε να συγκρατήσει τη ρωσική επέκταση σε χώρους δικών της συμφερόντων.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης