Μια νυχτερινή βόλτα στο Παρίσι –ναι, στο Παρίσι, εκεί όπου μπορούσαμε κάποτε να πάμε– είναι ένα σχολείο για το βλέμμα. Ο δημόσιος φωτισμός των μνημείων, ακόμα και ορισμένων αρχιτεκτονημάτων, είναι τόσο λεπταίσθητος που διδάσκει δίχως κόπο στο μάτι να αναγνωρίζει την κομψότητα ενός αγάλματος, ενός πεσσού, μιας πρόσοψης, μιας γέφυρας. Οι ελληνικές μεγαλουπόλεις άργησαν να μυηθούν σε αυτή την τέχνη και έτσι καταδικαστήκαμε στο γαλακτερό φως των λεωφόρων και στο κιτρινωπό των στενών, με μόνο απαστράπτον «πετράδι του στέμματος» την Ακρόπολη.
Αν και είδαμε την Αθήνα να φωτίζει κάποια από τα εμβληματικά της κτίρια πριν από τους Ολυμπιακούς, θυμάμαι ακόμα την τεράστια εντύπωση που μας έκανε μια εγκατάσταση στην οδό Πιττάκη το 2012. Δεκάδες καπέλα, φωτιστικά οροφής, απλίκες, πορτατίφ και φαναράκια έκαναν το μικρό δρομάκι στου Ψυρρή το πιο πολυφωτογραφημένο μέρος στην Αθήνα. Ξαφνικά καταλάβαμε ότι ο δημόσιος χώρος μπορεί να γίνει ερωτεύσιμος με μικρής κλίμακας παρεμβάσεις. Κάπως έτσι μπήκε στις καρδιές μας (και στα Instagram μας) η ομάδα δημιουργικού φωτισμού Beforelight, που εμπνεύστηκε την καταπληκτική εγκατάσταση στη Στοά Εμπόρων, αλλά και πιο πρόσφατα στην Αγίου Μάρκου, ενώ στις αποσκευές της έχει έργα και στον Βόλο, στη Θεσσαλονίκη, στο Μάαστριχτ και στο Ρότερνταμ.
Τα οκτώ μέλη της, που προέρχονται από τον χώρο του θεάτρου, του κινηματογράφου και της αρχιτεκτονικής, γνωρίστηκαν όταν σπούδαζαν στη Θεσσαλονίκη και παρακολούθησαν ένα μάθημα θεατρικού φωτισμού από την Ελευθερία Ντεκώ, το 2007. Έκτοτε εξακολουθούν να συνεργάζονται αρμονικά, παρότι μένουν σε διαφορετικές πόλεις ανά την Ελλάδα, ενίοτε και στο εξωτερικό. Το πιο πρόσφατο έργο τους έγινε στην πλατεία της Αγίας Μαρκέλλας στην Άνω Ελευσίνα για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα και είναι χάρμα οφθαλμών. Η συνοικία αυτή κατοικήθηκε από Χιώτες και η εγκατάσταση των Beforelight είναι εμπνευσμένη από τα περίφημα ξυστά στο Πυργί της Χίου. Στάθηκε και η αφορμή για μια κουβέντα με τα μέλη της.
Πολίτες, όχι ιδιοκτήτες
Αν και ξεκίνησαν τη δράση τους σε μουσειακούς και εκθεσιακούς χώρους, γρήγορα στράφηκαν στον δημόσιο χώρο: «Ανήκουμε όλοι σε μια γενιά που θεωρεί την πόλη σπίτι της. Αυτό δεν ίσχυε τόσο για τους μεγαλύτερους από εμάς, που είχαν την αγωνία της ιδιοκτησίας και ως εκ τούτου θεωρούσαν ότι εκεί όπου τελειώνουν τα όρια της κατοικίας, της αυλής, του οικοπέδου σταματά και η έγνοια τους. Λόγω της δύσκολης οικονομικής κατάστασης των τελευταίων ετών, δεν θα έχουμε ποτέ τις ίδιες ευκαιρίες να αγοράσουμε κάτι όπως οι γονείς μας. Παράλληλα, πολλοί στην ηλικία μας σπούδασαν στο εξωτερικό και επέστρεψαν, θέλοντας να δουν επιτέλους και στην Ελλάδα την ίδια φροντίδα στον δημόσιο χώρο που υπάρχει και αλλού», μου λένε στη συνέντευξη που χώρισε την οθόνη του υπολογιστή μου σε πολλά κουτάκια και έγινε μέσω Ζoom.
Ακριβώς επειδή στη χώρα μας δεν έχουμε τεράστια πείρα στο θέμα ανάλογων παρεμβάσεων δημόσιου εικαστικού φωτισμού, αλλά ούτε και οργανωμένες υπηρεσίες, οι Beforelight –που αναγκάστηκαν να κατεβάσουν μόνοι τους την εγκατάσταση στου Ψυρρή, λόγω πλημμελούς συντήρησης και ανεπαρκούς αδειοδότησης– έχουν αντιμετωπίσει κάθε λογής παλαβά προβλήματα. «Στον δρόμο, για παράδειγμα, ό,τι βρίσκεται πάνω από τρία ή τέσσερα μέτρα ύψος δεν είναι στην αρμοδιότητα του δήμου», μου λένε. Ωραία. Και σε ποιου την αρμοδιότητα είναι; «Έλα ντε! Τόσα χρόνια δεν έχουμε βγάλει άκρη», συνεχίζουν, προσθέτοντας μία ακόμα ιστορία: «Στην Αγίου Μάρκου, ένας μαγαζάτορας αποφάσισε από μόνος του να βάλει μια φωτεινή χριστουγεννιάτικη γιρλάντα μπροστά από το έργο μας. Παραπονεθήκαμε στο ηλεκτρολογικό τμήμα του δήμου και μας αποστόμωσαν: “Αφού δεν το βάλαμε εμείς, δεν μπορούμε να το βγάλουμε!”».
Η χαμένη αρετή της διαβούλευσης
Αν οι υπηρεσίες της πολιτείας μαστίζονται από την κοντόφθαλμη γραφειοκρατική λογική, αντιστάσεις έχουν καμιά φορά και οι ίδιοι οι περίοικοι: «Η αλήθεια όμως είναι ότι τουλάχιστον στη δική μας περίπτωση, όσο αρνητικοί και αν ήταν στην αρχή, σεβάστηκαν το έργο μας και στο τέλος μάς βοήθησαν κιόλας. Όμως, για να λέμε και την αλήθεια, όταν κάνεις κάτι στον δημόσιο χώρο, χρειάζεται διαβούλευση, να είναι όλοι ενημερωμένοι για το τι πρόκειται να γίνει, να αισθάνονται, αν όχι ότι συμμετέχουν, τουλάχιστον ότι γνωρίζουν», μου λένε.
Από τον χριστουγεννιάτικο στολισμό στο ΚΠΙΣΝ το 2017, με τίτλο «Halo», δηλαδή «φωτοστέφανο». © Άκης Καραμάνος
Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί Αθηναίοι δυσανασχέτησαν τόσο με τον χριστουγεννιάτικο φωτισμό του δημάρχου τις προηγούμενες εορτές; «Όταν κάνεις αιφνιδιαστικές κινήσεις, είναι βέβαιο ότι όλες οι αντιδράσεις θα έρθουν μετά. Αν υπάρχει η λογική της συζήτησης, τότε ορισμένες θα απορροφηθούν πιο πριν. Εμείς ως ομάδα πιστεύουμε στο ότι οι πολίτες πρέπει να εμπλέκονται. Στο πρόσφατο έργο της Ελευσίνας κάναμε πολλές συζητήσεις με τους κατοίκους, μέσα από τους οποίους προέκυψε και το τι σχεδιάσαμε τελικά. Ο κόσμος μπορεί να μην έχει την “εκπαίδευση” του εικαστικού φωτισμού που έχουν οι κάτοικοι άλλων πόλεων του εξωτερικού. Μπορεί από ένστικτο όμως να εκτιμήσει. Οι live συζητήσεις με τους ανθρώπους που θα συμβιώνουν με την εγκατάσταση μας έχουν βοηθήσει πολύ».
Για τους Beforelight είχε ενδιαφέρον το ότι το ζήτημα του φωτισμού εκείνα τα Χριστούγεννα ή ο πρόσφατος φωτισμός της Ακρόπολης πήραν τέτοια έκταση, αλλά αποδεικνύει καμιά φορά μια δεδομένη διάθεση πόλωσης στους Έλληνες, όσο και το γεγονός ότι μας είναι ορατές μόνο οι χειρονομίες μεγάλης κλίμακας. «Σε μια πόλη, ακόμα και μικρότερες παρεμβάσεις μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Αυτές μπορούν να λειτουργήσουν και εκπαιδευτικά με μια έννοια. Σκεφτείτε ότι στην Ελλάδα έχουμε μάθει να ζούμε με τεράστια ένταση του φωτός: από τη μια ο μεσογειακός ήλιος, από την άλλη η λογική ότι το πολύ είναι και καλό. Δείτε σε πολλές εκκλησίες όπου οι νεωκόροι έχουν αντικαταστήσει με led μεγάλης έντασης την ατμόσφαιρα από το φως των κεριών. Ακόμα και τις βιτρίνες των καταστημάτων. Είχαμε κάνει και εμείς μερικές παλιότερα. Μας είχε πει ένας μαγαζάτορας: “Θέλω να είναι τόσο φωτεινό το κατάστημα, που να νιώθει ο πελάτης σαν έντομο που πάει πάνω στη λάμπα…”».