Ο μπλε σκούρος, αστικού τύπου ντουλαμάς δεσπόζει στο εργαστήριο του Άργους. Η βάση του μάλλινη, σαν τσόχα, και τα κεντήματά του χτισμένα με στριφτό, ασημένιο μεταλλικό νήμα. Επίσημο στρατιωτικό ένδυμα μιας παλαιότερης εποχής, το επιβλητικό ένδυμα χρειάστηκε οκτώ μήνες δουλειάς. «Όχι όμως με καθημερινή εργασία», ξεκαθαρίζει ο δημιουργός, ο τερζής του, Αριστείδης Τζονευράκης.
Την εποχή της Τουρκοκρατίας, οι τερζήδες, οι ράφτες της εποχής, ταξίδευαν μαζί με τους βοηθούς τους –τα τσιράκια– ράβοντας παραγγελίες. Συχνά ήταν φιλοξενούμενοι στις οικίες των πελατών τους, μένοντας εκεί μέχρι την ολοκλήρωση των ρούχων. Τα κεντήματα τα οποία εκτελούσαν πάνω στα ενδύματα μαρτυρούσαν την οικονομική ευχέρεια των πελατών. Το πρώτο μοτίβο με το οποίο καταπιάστηκε με βελόνα και κλωστή ο Τζονευράκης, ένα πέντε μόλις εκατοστών κέντημα, του πήρε μία ολόκληρη μέρα. Σήμερα, το σίγουρο χέρι του κατευθύνει, επιδέξια και με ακρίβεια, το ύφασμα και το νήμα στη μηχανή. Γι’ αυτό και ο Αριστείδης Τζονευράκης είναι ένας σύγχρονος τερζής.
Είναι αργά το μεσημέρι και στο κέντρο του Άργους επικρατεί ησυχία. Στο ψηλοτάβανο εργαστήριο, η συνύπαρξη κεντητικών μηχανών, ενός αργαλειού, ατμοσίδερων, βιβλίων, υφασμάτων και νημάτων υπογραμμίζουν έναν ακατάπαυστο παραγωγικό ρυθμό. Εδώ, στο Αριστοτέχνημα –το όνομα του brand του Τζονευράκη– οι πόρτες παραμένουν ανοιχτές όλες τις ημέρες της εβδομάδας. Δίπλα στον Τζονευράκη, η σύζυγός του Κυριακούλα και η αδελφή του Αλεξάνδρα αποτελούν τη βασική ομάδα. Στο επιτελείο συμπεριλαμβάνονται ακόμα η μητέρα και η θεία του, όμως η δική τους καθημερινή παρουσία βρίσκεται σε «αναστολή», λόγω κορωνοϊού. «Είμαι στο εργαστήριο από το πρωί μέχρι το βράδυ. Κοινωνική ζωή μηδέν, και πριν από την πανδημία», σημειώνει ο ίδιος, καθώς προσθέτει λίγη ακόμα χρυσή κλωστή σε ένα μαύρο σιγκούνι. «Όμως, το αγάπησα όλο αυτό, ήθελα να μάθω τα πάντα, να βελτιώσω την τεχνική μου για να γίνει μοναδική, να της δώσω χαρακτήρα».
O «πειραγμένοσ» ντουλαμάς
Για τον Τζονευράκη, τον ελληνοράπτη (αντίθετο του φραγκοράπτη, ο διαχωρισμός έγινε με την έλευση της βασίλισσας Όλγας και την εισαγωγή δυτικών τεχνικών, υποδομής και δασκάλων που εκπαίδευσαν Ελληνίδες να ράβουν δυτικά ρούχα) και μαέστρο σήμερα τοπικών ελληνικών ενδυμασιών, ο δημιουργικός χαρακτήρας παίρνει όλο και περισσότερες διαφορετικές μορφές. Πρόσφατα, η ήδη αναγνωρισμένη στον χώρο του ενδύματος δουλειά του βρέθηκε στο εθνικό προσκήνιο, όταν η Γιάννα Αγγελοπούλου, πρόεδρος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», φόρεσε μια δημιουργία του στην εορταστική δοξολογία και στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου. Το συγκεκριμένο, sur mesure ένδυμα, ήταν εμπνευσμένο από τον μπλε σκούρο, κεντημένο με ασημένιο νήμα, ντουλαμά.
«Ήταν ένας “πειραγμένος” ντουλαμάς, ένα σύγχρονο κομψό πανωφόρι», σημειώνει ο ίδιος. «Η ιδέα της κυρίας Αγγελοπούλου ήταν να δείξει ότι και στην Ελλάδα δημιουργούμε και παράγουμε μόδα που έρχεται από παλιά, αλλά μπορεί να βρει θέση σε μια σύγχρονη χρήση. Και με κατηύθυνε πολύ και η ίδια για να φτάσουμε στο τελικό αποτέλεσμα. Ήταν η δουλειά της ζωής μου».
Η εξερεύνηση της ρίζας και της εκτέλεσης ενός ενδύματος και η μετάφρασή του στο παρόν βρίσκεται στον πυρήνα της εργασίας του Τζονευράκη στον πάγκο. Τα αντίγραφα παλαιών τοπικών φορεσιών δουλεύονται σε επίπεδο τεχνικών, βελτιώνονται, διατηρώντας πάντα τις υψηλές προδιαγραφές της κληρονομιάς τους. Παράλληλα, το Αριστοτέχνημα προσθέτει στο βιογραφικό του συνέργειες με εγχώριους φορείς και εταιρείες. Αυτή την περίοδο, ο Τζονευράκης εργάζεται πάνω σε κεντήματα που θα συμπεριληφθούν σε μια καλοκαιρινή συλλογή της Zeus+Δione, ενώ παράλληλα ξεκινάει και μια νέα συνεργασία με την Ancient Greek Sandals.
Αντικείμενο με βάθος
Η είσοδος του Ναυπλιώτη Τζονευράκη στον χώρο έγινε τυχαία. Η αρχική του πορεία περιλάμβανε φοίτηση σε σχολή μηχανολόγων, όμως ο ίδιος επέλεξε να μην ολοκληρώσει αυτές τις σπουδές. Λίγο πριν καταταγεί στον στρατό, είχε γνωρίσει τον άνθρωπο που θα του άλλαζε τη ζωή και την προοπτική της, τον Κώστα Γκίκα, έναν τραπεζικό υπάλληλο, χορευτή παραδοσιακών χορών και ζωγράφο, ο οποίος είχε αναλάβει την ιματιοθήκη του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος. Το ΠΛΙ, έργο ζωής της πρωτοπόρου σκηνογράφου-ενδυματολόγου και ιστορικού του ενδύματος Ιωάννας Παπαντωνίου, είχε ιδρυθεί στο Ναύπλιο το 1974. Όταν ο Τζονευράκης ολοκλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, έπεσε πάλι τυχαία πάνω στον Γκίκα. Ο τελευταίος τον ενημέρωσε για μια θέση βοηθού που άνοιγε στην ιματιοθήκη του ΠΛΙ. «Δεν έχασα την ευκαιρία, γιατί είδα ότι αυτό το αντικείμενο είχε βάθος, ότι είχες τόσο πολλά να μάθεις. Μου κίνησε το ενδιαφέρον. Αυτή η αίσθηση ότι πρέπει να το φτιάξουμε ίδιο γιατί θα χαθεί, θα παραποιηθεί και δεν θα υπάρχει», λέει σήμερα.
Το 2002, ο Τζονευράκης γνώρισε την ίδια την Παπαντωνίου, έναν άνθρωπο που επίσης έχει σημαδέψει την πορεία του. Από τη μεριά της, εκείνη είχε θέσει ως όρο για την πρόσληψή του την εκμάθηση της θεωρίας πίσω από τα ενδύματα της ιματιοθήκης. Ο Τζονευράκης έπρεπε να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία της παραδοσιακής φορεσιάς, το πώς είχε εξελιχθεί από την εποχή του αρχαιοελληνικού χιτώνα, τα βασικά ανδρικά και γυναικεία ενδύματα και τη γεωγραφική τους προέλευση. «Δεν επιθυμούσε να είμαι “αλεξιπτωτιστής” σε αυτή τη δουλειά. Και εγώ το επιδίωξα, δεν ήταν μόνο για βιοποριστικούς λόγους, ήθελα να υιοθετήσω αυτή την εργασία», συμπληρώνει.
Πώς άρχισαν όλα
Τα επόμενα χρόνια κύλησαν με τον ανερχόμενο ελληνοράπτη να μαθαίνει την τέχνη του δίπλα στον μέντορά του, Γκίκα. Το 2006, κάποιες αλλαγές στο ΠΛΙ οδήγησαν την Παπαντωνίου να παραχωρήσει στον Τζονευράκη την ιματιοθήκη αλλά και εξοπλισμό. Για τον ίδιο, η κίνηση αυτή αποτέλεσε την ευκαιρία να ξεκινήσει, ως ιδιώτης πλέον, το Αριστοτέχνημα στο Άργος. Η αρχική πελατεία αποτελείτο από συλλόγους και δημοτικά χορευτικά συγκροτήματα. Παράλληλα, μαζί με τον δάσκαλό του μοιράζονταν το μικρόβιο για την ενδυματολογική κληρονομιά, αλλά και τη μεταφορά της στο σήμερα. Στην επαγγελματική ατζέντα μπήκαν και θεατρικά κοστούμια, κάποια νυφικά, ενώ την εμφάνισή τους έκαναν και ιδιώτες που είχαν στην κατοχή τους οπλισμό του ’21 και ήθελαν να τον συμπληρώσουν με το αντίστοιχο ρούχο. Κάποια στιγμή, ένας απόγονος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη από την πλευρά της μητέρας του αρχιστράτηγου έφερε στο εργαστήριο ένα αυθεντικό γιλέκο Αρκαδίας. «Αυτό το κομμάτι με έβαλε στη διαδικασία να σκεφτώ ότι έπρεπε να προχωρήσω τον τρόπο με τον οποίο κεντούσα, να βγάζω πιο περίπλοκα, πιο ωραία κεντήματα», λέει ο ίδιος. «Σκέφτηκα ότι έπρεπε να βελτιώσουμε τις τεχνικές, γιατί μέχρι εκείνη τη στιγμή τα ρούχα ήταν κάπως απλοποιημένα. Ποιοτικά, θα λέγαμε ότι βρίσκονταν στο επίπεδο στολής και όχι ρούχου».
Την ίδια εποχή, ξεκίνησε μαθήματα κλασικής κιθάρας. Σκοπός του αριστερόχειρα Τζονευράκη, η ενδυνάμωση του δεξιού χεριού. Συγχρόνως, άρχισε μια δύσκολη προσπάθεια αυτοχρηματοδότησης, με τον ίδιο να υπογράφει προσωπικά δάνεια σε ένα περιβάλλον τότε «απαγορευτικό για την επιχειρηματικότητα», όπως λέει.
Η οικονομική κρίση οδήγησε σε συσσωρευμένα χρέη και η σκέψη μιας επόμενης μέρας παρέμενε άκρως απαισιόδοξη. Το 2013, μια επίσκεψη έφερε νέα ελπίδα. Ήταν η εποχή που οι ιδρύτριες της Zeus+Δione, Μαρέβα Γκραμπόφσκι και Δήμητρα Κολοτούρα, και η ομάδα τους εξερευνούσαν την Ελλάδα σε αναζήτηση τεχνιτών και δημιουργών για να συνεργαστούν με το brand, με βάση το όραμά τους για μια ευρύτερη αναβίωση της ελληνικής ενδυματολογικής κληρονομιάς. Στο Άργος, το Αριστοτέχνημα προσέφερε ένα όμορφο αφήγημα. Σύμφωνα με τον Τζονευράκη, η συνεργασία του με τη σχεδιάστρια του οίκου Λύδια Βουσβούνη τού έδωσε το έναυσμα να «ξεκλειδώσει» και τον δικό του δημιουργικό δρόμο, σε σχέση με το πώς παντρεύεται η παράδοση με το στιλιστικό παρόν. Σήμερα, η πορεία συνεχίζεται με τον νέο καλλιτεχνικό διευθυντή του οίκου, Μάριο Schwab. «Υπάρχει μια σύγχρονη προσέγγιση πάνω σε τερζίδικες τεχνικές. Μια αφαιρετική διάθεση με ελληνοραπτική λογική, όπως μανικοκόλληση με γεωμετρικά σχήματα, πάνω στα οποία τοποθετούνται παλιά κεντήματα», εξηγεί.
Το 2019, στο Μουσείο Μπενάκη, ο Τζονευράκης και το Αριστοτέχνημα αποκάλυψαν άλλη μια δημιουργική τους πτυχή με την ανάπτυξη μιας συλλογής λευκών ενδυμάτων στο πλαίσιο της έκθεσης «Ντουλαμάς, ο Μεγαλοπρεπής» του ΠΛΙ. Η έκθεση, οργανωμένη από την Ιωάννα Παπαντωνίου και τους συνεργάτες της, επιθυμούσε να αναδείξει τις παραδοσιακές, επί Τουρκοκρατίας, αλλά και πιο πρόσφατες εκδοχές που έχει το συγκεκριμένο πανωφόρι –ο ανδρικός ντουλαμάς και το αντίστοιχο γυναικείο πιρπιρί– των δυτικών Βαλκανίων. Βασισμένος σε μια ιδέα της Παπαντωνίου, ο Τζονευράκης έφτιαξε εννέα κομμάτια με βάση το αχνάρι (ελληνική περιγραφή του πατρόν) του ντουλαμά, ουσιαστικά μια ακτινογραφία του ρούχου, με απλά υφάσματα και χωρίς διακόσμηση.
Εδώ και λίγους μήνες, ένα αντίγραφο της φορεσιάς του Παύλου Μελά από τον Τζονευράκη βρίσκεται στην ανακαινισμένη οικία-μουσείο του Μακεδονομάχου στην Κηφισιά. Παράλληλα, το Αριστοτέχνημα ταξιδεύει συχνά και εκτός συνόρων.
Οι σκέψεις για το μέλλον
Πίσω στο Άργος, ο Τζονευράκης συνεχίζει μια προσωπική αναζήτηση για βελτίωση τεχνικών, όπως σε στριφώματα και φινιρίσματα. Υπάρχουν πολλές σκέψεις για την ανάπτυξη του brand, για μεγαλύτερη παραγωγή και για τη δημιουργία ενός σημείου για πωλήσεις. Εάν ποτέ βρεθεί λίγος χρόνος, θα ήθελε να μελετήσει τα δυτικά ενδύματα της εποχής του Μεσαίωνα, για να καταλάβει καλύτερα τα ανατολίτικα, όπως λέει. Συγχρόνως, το Αριστοτέχνημα παραμένει, για την ώρα τουλάχιστον, μια αμιγώς οικογενειακή υπόθεση. «Οι νέοι που μπαίνουν σήμερα στη δουλειά θέλουν να γίνουν σχεδιαστές μόδας, όμως για να γίνεις σχεδιαστής, πρέπει να μάθεις και τα υπόλοιπα. Οι περισσότεροι θέλουν αμέσως να παίρνουν έναν άλφα μισθό. Όμως, πρέπει να το χτίσεις όλο αυτό», τονίζει. «Το όραμά μου είναι κάποια στιγμή να καταφέρω να κάνω μια σχολή όπου, κατά βάση, θα μαθαίνεις κέντημα, γιατί καμία μηχανή δεν μπορεί να το αντικαταστήσει. Θα ήθελα να βγάλω κεντηστάδες, μοδίστρες, ανθρώπους που θα μπορούν να απορροφηθούν σε μια γραμμή παραγωγής. Βέβαια, κάτι τέτοιο χρειάζεται χρηματοδότηση».
Λίγο πριν από τη βραδινή επιστροφή στην Αθήνα, ο Τζονευράκης τοποθετεί στον πάγκο κάποιες τσάντες. Μια tote, με κεντήματα πουκαμίσου Αργολίδας, αλλά και μια στρογγυλή μικρή, με μοτίβο το φεσάκι της Λευκάδας. Οι τσάντες είναι αποτέλεσμα μιας αποκλειστικής συνεργασίας με το ΠΛΙ. Εδώ στο Άργος η τέχνη παραμένει ζωντανή χάρη στην τεράστια επένδυση σε χρόνο και κόπο, σε έναν ελεύθερο τρόπο σκέψης που επιμένει στην αρτιότητα της παράδοσης, αλλά και στη νέα της προοπτική. «Αυτή η τέχνη δεν είναι μόνο για τα μουσεία, αλλά και για την καθημερινότητα», καταλήγει ο σύγχρονος τερζής Τζονευράκης. «Πρέπει να εξελιχθεί και να γίνει πιο εξωστρεφής». ■