Σάββατο απόγευμα στο Πεδίον του Άρεως και από το παγκάκι μου σε μια ακτίνα 100 μέτρων εξελίσσονται γύρω μου και ταυτόχρονα οι παρακάτω δραστηριότητες: (α) πίσω από τη Λεωφόρο των Ηρώων, με τις αποκατεστημένες προτομές των οπλαρχηγών του 1821, μπερδεύονται οι ήχοι από ένα αυτοσχέδιο πανηγύρι για τα γενέθλια ενός άντρα κοντά στα 45 και από ένα παιδικό πάρτι («να ζήσεις, Γιαννάκη…»), (β) στο βάθος μπορώ να διακρίνω μια παρέα νέων ανδρών να προπονούνται στο μποξ – λίγο μετά θα μάθω ότι είναι Αφγανοί, το μποξ είναι το εθνικό τους σπορ, μας εξηγούν, (γ) τέσσερις παλιοί Κυψελιώτες κάνουν τον απογευματινό τους περίπατο, «το βράδυ έχει τελικό Κυπέλλου και Eurovision!», (γ) η Ελεάννα σε ένα κοντινό ξέφωτο παίρνει βαθιές αναπνοές υπό τις οδηγίες του Σπύρου, που είναι ο δάσκαλός της στη γιόγκα, (δ) δύο νεαροί από το Μπανγκλαντές αλλάζουν στα γρήγορα ρούχα, ποζάρουν με θέα το πάρκο για τους φίλους τους στο TikTok και ύστερα από κάθε πόζα ξεκαρδίζονται στα γέλια, και (ε) ο Τζόζεφ από τη Μεγάλη Βρετανία ισορροπεί υπερβολικά επιδέξια πάνω σε έναν πλαστικό ιμάντα που είναι δεμένος ανάμεσα σε δύο κορμούς δέντρων· κάνει slackline.
Ξέχασα την Άμνα, που κάθεται στο απέναντι παγκάκι· είναι μια θλιμμένη καλλονή, μια ανώνυμη Παναγία κάποιου άγνωστου, μακρινού τόπου που δεν μιλάει σε κανέναν και κανείς δεν της μιλάει. Θα το τολμήσει ο Βαγγέλης, ο φωτογράφος μας. Πολύ διστακτικά θα απαντήσει συνεσταλμένα στις πρώτες μας αναγνωριστικές ερωτήσεις. Στο τέλος θα μας χαρίσει ένα αναπάντεχο χαμόγελο. Κατάγεται από την Ερυθραία της Βόρειας Αφρικής, έχει έρθει στην Ελλάδα εδώ και έναν χρόνο και θέλει να φτιάξει τα χαρτιά της για να ταξιδέψει στη Σουηδία και να συναντήσει τον σύζυγό της.
Σε λίγα λεπτά έχω μπροστά μου μια ανεπανάληπτη πινακοθήκη της αθηναϊκής κοινωνίας της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα σε αυτό το κομμάτι της πόλης. Κάνω πρόχειρους υπολογισμούς, τα τρία πέμπτα της κοσμοπλημμύρας του Σαββατοκύριακου στο Πεδίον του Άρεως είναι σίγουρα αλλοδαποί, μέτοικοι από κάθε γωνιά του πλανήτη, κυρίως από την Ασία και την Αφρική φυσικά.
Οι Έλληνες συνήθως κάνουν τρέξιμο, ποδήλατο, γυμνάζονται, πίνουν τον καφέ τους στη Γαρδένια, το ημιυπαίθριο καφενείο της μεγάλης πλατείας. Οι ξένοι ζουν περισσότερο το πάρκο, κάνουν πικνίκ, γι’ αυτούς είναι ένας ολοκληρωμένος προορισμός ψυχαγωγίας – πιθανότητα ελλείψει άλλων. Και οι δύο κόσμοι δείχνουν να συμβιώνουν αρμονικά. Αυτό μου λέει η Ειρήνη, που έρχεται συχνά μέχρι εδώ με την κόρη της από το σπίτι της στην πλατεία Αμερικής. «Κατά βάση, υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός, δεν βλέπεις ακραίες συμπεριφορές ούτε από τη μία ούτε από την άλλη πλευρά».
Πάντως, τις δύο ώρες που βρίσκομαι στο μεγαλύτερο πάρκο του κέντρου της πόλης είμαι μέρος της συναρπαστικής ανθρωπογεωγραφίας της Κυψέλης και των Πατησίων. Ένας κάτοικος του Παγκρατίου ή της Νέας Σμύρνης και ακόμα περισσότερο του Ψυχικού ή της Γλυφάδας δεν μπορεί να διανοηθεί αυτόν τον ανθρωπολογικό πλούτο.
Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ, Ο ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΚΑΤΑΛΥΤΗΣ
Αμέσως σχηματίζω την εντύπωση ότι το Πεδίον του Άρεως ζει ξανά στιγμές δόξας. Σκέφτομαι ότι, αν ζούσε σήμερα ο Παναγιώτης Τέτσης, εδώ θα ερχόταν για να ζωγραφίσει την περίφημη Λαϊκή Αγορά του, που κοσμεί την αίθουσα υποδοχής στη νέα Εθνική Πινακοθήκη. Ζαλισμένος από τις φωνές και τις εικόνες που με κατακλύζουν, φαντάζομαι έναν πίνακα του Σπύρου Βασιλείου με θέμα το Πεδίον του Άρεως το 2021. Σίγουρα το μεγάλο πάρκο της Αθήνας ζει ξανά στιγμές δόξας, αν κρίνουμε με βάση την προσέλευση του κόσμου.
«Το πάρκο δεν έχει καμία σχέση με αυτό που ήταν», μου λέει η Μιμή Ντενίση, ένα δημόσιο πρόσωπο μεγάλης επιρροής που αγωνίζεται διαχρονικά για το Πεδίον του Άρεως ως μόνιμη κάτοικος της περιοχής. «Ο Πατούλης έχει κάνει δουλειά, κατεβαίνω για να τρέξω, αισθάνομαι απολύτως ασφαλής, το πάρκο είναι πολύ πιο καθαρό, ποτίζεται, γίνονται δενδροφυτεύσεις, ωστόσο παραμένει ένα πρόβλημα, κι αυτό είναι οι αφετηρίες των ΚΤΕΛ. Έχουν ληφθεί τελεσίδικες αποφάσεις για την απομάκρυνσή τους και διαρκώς κάτι γίνεται την τελευταία στιγμή και τα λεωφορεία δεν φεύγουν.
Αναρωτιέμαι πώς θα απολαμβάνουν τον καφέ τους οι μελλοντικοί επισκέπτες του Green Park με θέα τα διπλοπαρκαρισμένα λεωφορεία με τις εξατμίσεις στο πρόσωπό τους». Από το δικαιολογημένο παράπονο της Μιμής Ντενίση (που είναι χρόνιο αίτημα όλων των συλλόγων της περιοχής) κρατήστε και την «είδηση» ότι το Green Park ανακαινίζεται (οι εργασίες ξεκίνησαν μόλις πριν από λίγες ημέρες) και θα μπορεί να υποδεχθεί τους πρώτους του πελάτες σε λιγότερο από δύο μήνες από σήμερα. Στη βόρεια απόληξη του πάρκου επαναλειτουργεί τα τελευταία χρόνια και το Άλσος. Μαζί με τη Γαρδένια αποτελούν βασικούς πόλους ζωής σε μια περιοχή που ήταν βυθισμένη για χρόνια στο σκοτάδι.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ «ΑΣΦΑΛΕΙΑ»
Υπάρχουν δύο βασικά ορόσημα που έχουν άμεση συνάρτηση με την αναγέννηση του Πεδίου του Άρεως: πρώτον, η εμπέδωση του αισθήματος ασφάλειας που ξεκίνησε τους τελευταίους μήνες της διοίκησης Ρένας Δούρου (το Πεδίον του Άρεως διαχειρίζεται η Περιφέρεια Αττικής), όταν «καθάρισε» η Μαυρομματαίων από τους εμπόρους ναρκωτικών και τους τοξικοεξαρτημένους, και συνεχίστηκε το επόμενο διάστημα με αποφασιστικότητα από τον Γιώργο Πατούλη, τον νυν περιφερειάρχη Αττικής, οπότε και ξηλώθηκαν και οι τελευταίοι θύλακες παραβατικότητας και κυρίως σταμάτησε η πορνεία ανηλίκων, ιδίως νεαρών μεταναστών και προσφύγων. Η πανδημία έκλεισε το πάρκο για δύο μήνες («περίοδος πένθιμη, αντί να τρέχουμε μέσα, κάναμε τον γύρο του, ήταν πραγματικά αβάσταχτο», θυμάται ένας δρομέας και κάτοικος της περιοχής), αλλά εκτόξευσε τη δημοτικότητά του τους επόμενους μήνες και κυρίως όταν η εστίαση ήταν κλειστή.
Η διοίκηση Πατούλη είχε την προνοητικότητα να προχωρήσει μερικά βασικά έργα αναβάθμισης των υποδομών του πάρκου. Συνοπτικά: επαναλειτούργησε το κεντρικό σιντριβάνι στην πλατεία Οικονομίδη, καλλωπίστηκε η Λεωφόρος των Ηρώων με τοποθέτηση πρασίνου (γκαζόν), καθαρίστηκαν όλα τα αγάλματα των ηρώων του 1821, αποκαταστάθηκαν τα μάρμαρα στους δρόμους και στα μνημεία του πάρκου και ιδιαίτερα στο εμβληματικό άγαλμα της θεάς Αθηνάς, κατασκευάστηκαν δύο γήπεδα petanque, που έχουν μεγάλο σουξέ, διανοίχθηκαν νέα παρτέρια, όπως αυτό που βρίσκεται δίπλα στο φυτώριο, επαναλειτούργησε η καφετέρια Γαρδένια.
Ταυτόχρονα «έτρεχαν» με ικανοποιητικό ρυθμό οι εργολαβίες καθαριότητας, πρασίνου και ασφάλειας· σήμερα περιπολούν νυχθημερόν δύο οχήματα ιδιωτικής εταιρείας σεκιούριτι, αν και το πάρκο κλείνει κάθε βράδυ στις 10.30. «Δυστυχώς τα οχήματα δεν μπορούν να μπουν σε πιο δύσκολα προσβάσιμες περιοχές, εκεί όπου θεωρητικά μπορεί να εκδηλωθούν παραβατικές συμπεριφορές, γι’ αυτό έχουμε προτείνει στον κύριο Πατούλη να κυκλοφορούν ποδήλατα ή μηχανές που διαθέτουν μεγαλύτερη ευελιξία», μου λέει ο Δημήτρης Τσιαμπούρης, γραμματέας του ΔΣ του περιβαλλοντικού και πολιτιστικού συλλόγου «Επιμένουμε Πεδίον του Άρεως».
Πιο τολμηρός ο κ. Στέφανος Αντωνακάκης, γενικός γραμματέας του συλλόγου «Αθηνά – Πεδίον Άρεως», ζητάει τη δημιουργία φυλακίου της Ελληνικής Αστυνομίας μέσα στο Πεδίον του Άρεως, προκειμένου να υπάρχει μόνιμη μέριμνα για την ασφάλεια των χιλιάδων επισκεπτών του πάρκου. «Αμέσως μετά την πρώτη καραντίνα βρέθηκα με έναν φίλο μου να περπατάω στα μονοπάτια του και πάλι», αφηγείται η Σάντρα, τακτική θαμώνας του Πεδίου του Άρεως. «Με έκπληξη κοιτούσα γύρω μου περιμένοντας να δω την εξαθλίωση που θυμόμουν και διαπίστωσα πως τα πράγματα είχαν φτιάξει. Περάσαμε τη δεύτερη καραντίνα περπατώντας, παίζοντας μπάλα δίπλα σε ομάδες ακροβατών που πηγαίνουν εκεί για πρόβα, ακόμη και χορεύοντας μέσα στα δέντρα, νιώθοντας πολύ ασφαλείς όποια ώρα κι αν πάμε, καθώς πλέον το πάρκο κλείνει με τη δύση και υπάρχει και αυτοκίνητο ασφάλειας που κυκλοφορεί. Η ελπίδα μας βέβαια είναι να ξαναδούμε το ρυάκι να γεμίζει με νερό και τον Ροδώνα με τριαντάφυλλα. Να ανοίξουν οι πίδακες και να τρέξουμε ανάμεσά τους». Μακάρι.
Μπορεί η διοίκηση Πατούλη να υπερηφανεύεται για σειρά παρεμβάσεων και η γενική εικόνα να είναι απείρως καλύτερη σε σχέση με την απελπιστική κατάσταση του δεύτερου μισού της προηγούμενης δεκαετίας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το Πεδίον του Άρεως έχει φτάσει τα ειδυλλιακά επίπεδα αμέσως μετά την εντυπωσιακή ανάπλαση με βάση τη μελέτη Τομπάζη· ανάπλαση που εγκαταλείφθηκε σε περίπου ενάμιση χρόνο, πετώντας στον κάλαθο των αχρήστων εκατομμύρια ευρώ ανυποψίαστων φορολογουμένων. Για παράδειγμα, τα περισσότερα υδάτινα στοιχεία δεν λειτουργούν, ούτε οι επιδαπέδιοι πίδακες στην πλατεία της Γαρδένιας, ούτε η υδάτινη πορεία στα πλατάνια. Τι κι αν θεωρητικά το Πεδίον του Άρεως διαθέτει (δυστυχώς μόνο στα χαρτιά) έξι γεωτρήσεις; Λειτουργεί μόνο η μία. Ο Ροδώνας, επίσης, βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. «Υπογραμμίζω πως είναι προτεραιότητά μας η αποκατάσταση των υδάτινων διαδρομών και των σιντριβανιών», επισημαίνει ο Γιώργος Πατούλης. «Δυστυχώς, τα αντίστοιχα συστήματα ήταν πλήρως κατεστραμμένα και εγκαταλελειμμένα και η όλη προσπάθεια γίνεται από την αρχή. Το ίδιο ισχύει και για τις γεωτρήσεις του πάρκου».
ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ή ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ;
Ανεξαρτήτως των καλών προθέσεων του νυν περιφερειάρχη, οι φωνές για να μεταφερθεί η αρμοδιότητα του Πεδίου του Άρεως από την Περιφέρεια στον Δήμο Αθηναίων πυκνώνουν. Μία από αυτές είναι του Δημήτρη Καλαντζή, δημοσιογράφου και διαχειριστή της σελίδας «Πεδίον του Άρεως Το Πάρκο Μας» στο Facebook. «Το Πεδίον του Άρεως είναι ο μεγαλύτερος χώρος πρασίνου του Δήμου Αθηναίων. Το χρησιμοποιούν, ως επί το πλείστον, κάτοικοι του Δήμου Αθηναίων και στα όριά του δεν υπάρχει καμία υπερτοπική λειτουργία ή δραστηριότητα που θα μπορούσε να δικαιολογεί το διοικητικό παράλογο των τελευταίων δεκαετιών να μην υπάγεται στον Δήμο Αθηναίων, αλλά στην Περιφέρεια Αττικής. Η Περιφέρεια Αττικής είναι ένας διοικητικός θεσμός με αποκλειστική αρμοδιότητα να μελετά, να εγκρίνει και να επιβλέπει έργα που χρειάζονται οι δήμοι της Αττικής μεμονωμένα ή διαδημοτικά. Είναι διοικητικός θεσμός δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης. Δεν έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει από μόνη της ούτε ένα κιόσκι, γιατί απλώς δεν είναι αυτός ο ρόλος της. Δεν έχει υπηρεσίες πρασίνου, δεν έχει υπηρεσίες ηλεκτροφωτισμού, δεν έχει υπηρεσίες καθαριότητας, δεν έχει καμία υπηρεσία που να εκτελεί λειτουργίες, παρά μόνο να ελέγχει λειτουργίες των δήμων. Και δυστυχώς ο διοικητικός παραλογισμός του Πεδίου του Άρεως δημιουργεί τεράστια προβλήματα σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας του, ανεξαρτήτως των προθέσεων των εκάστοτε περιφερειαρχών».
Όσα λέει ο Δημήτρης Καλαντζής ακούγονται απολύτως λογικά. Κρατάω το πάθος του, όπως και το πάθος και την αγάπη όλων των ανθρώπων με τους οποίους μίλησα για το «πάρκο τους». Είναι η καλύτερη παρακαταθήκη για την επόμενη μέρα του μεγαλύτερου δημόσιου χώρου του κέντρου της Αθήνας. Το momentum υπάρχει, ας το αξιοποιήσουμε· κάτοικοι και μη.