Δυτικά του Πειραιά, στα σύνορα με Νίκαια και Πέραμα, απλώνεται ο ενιαίος δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας. Παρότι δεν είναι μικρός ούτε σε έκταση ούτε σε ιστορία, για ένα μεγάλο μέρος των Αθηναίων είναι τελείως άγνωστος. Ένας γρίφος. Μια περιοχή που είναι περισσότερο αναγνωρίσιμη από τα τοπωνύμιά της (π.χ. τα Ταμπούρια), παρά από τη σημερινή πραγματικότητα, την αρχιτεκτονική, τα στέκια και τους ανθρώπους της.
Δραπετσώνα και Κερατσίνι συνθέτουν μια μικροπολιτεία με δική της φυσιογνωμία, «πειραιώτικη», αλλά αμιγώς λαϊκή, χωρίς τον αστικό αέρα του Πειραιά, χωρίς μεγάλες λεωφόρους, μαρίνες με ιστιοπλοϊκά και νεοκλασικά μέγαρα. Ο πολεοδομικός ιστός εδώ έχει μια εσωστρέφεια, με δεκάδες μικρά στενά να οριοθετούνται από ένα αλλοπρόσαλλο αρχιτεκτονικό μείγμα: πολυώροφες νεόδμητες κατασκευές δίπλα σε ασβεστωμένα σπίτια της μίας κάμαρης λιγότερο από δύο μέτρα ύψος. Γκαράζ ασφυκτικά γεμάτα αυτοκίνητα δίπλα σε στενές αυλές γεμάτες γάτες. Παπάκια και τρίκυκλα που τριγυρίζουν ταυτόχρονα στους δρόμους, οι μεν με 80 χλμ., οι δε με 15 χλμ. Ακόμα και οι ήχοι έχουν αντιθέσεις. Από τη μία σου σπάνε τα τύμπανα οι εξατμίσεις μηχανών που παραβιάζουν κάθε όριο ηχορύπανσης, από την άλλη πηγαίνεις στο περίπτερο να αγοράσεις εφημερίδα και, περνώντας μπροστά από τους υπαίθριους μικροπωλητές ψαριών, τους ακούς να τραγουδούν. Στις πεντέμισι το πρωί θα δεις νεαρούς οικογενειάρχες να πηγαίνουν να πιάσουν δουλειά στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας, στις πεντέμισι το απόγευμα θα ακούσεις συνταξιούχους να σχολιάζουν τα τεκταινόμενα της γειτονιάς από τα μπαλκόνια τους. Αν μπεις σε ένα τυχαίο εμπορικό κατάστημα με γυναικεία είδη και πιάσεις κουβέντα με την πωλήτρια, θα μάθεις ότι, ως γυναίκα ναυτικού, έχει γυρίσει όλη την Ασία, αν βρεθείς σε ένα σπιτικό κάλεσμα και κάνεις το ίδιο με τους άντρες συνδαιτυμόνες, θα σου πουν ότι, ως πρώην ναυτικοί οι ίδιοι, μιλάνε κινέζικα, κορεάτικα ή γιαπωνέζικα. Τα υπερπόντια ταξίδια για τους κατοίκους της Δραπετσώνας και του Κερατσινίου δεν είναι σκηνή από ελληνική ταινία, είναι βίωμα γενεών.
Λίμπερτυ και προσφυγιά
Προσφυγουπόλεις που υποδέχτηκαν μέρος του εκτοπισμένου πληθυσμού από τη Μικρά Ασία, το Κερατσίνι και η Δραπετσώνα διατηρούν ζωντανή την αρχιτεκτονική προσφυγική μνήμη. Αρκεί να πάει κανείς στην οδό Δεληγιάννη και στα γύρω στενά, επί της πλατείας Κύπρου στο Κερατσίνι, για να δει τα Προσφυγικά, που –απίστευτο πώς– έχουν επιβιώσει.
Στενοί δρόμοι με σειρές χαμηλών σπιτιών, που σφιχταγκαλιάζουν το ένα το άλλο, σχηματίζουν έναν πυκνοκατοικημένο γαλαξία βγαλμένο από το χθες, ο οποίος ζει και αναπνέει μέχρι σήμερα, αφού τα σπίτια αυτά κατοικούνται ακόμη.
Η προσφυγιά είναι ένα κομμάτι του ιστορικού μωσαϊκού της περιοχής, όχι όμως το μόνο. Στο Κερατσίνι πολέμησε ο Καραϊσκάκης με τον Κιουταχή, γι’ αυτό ονομάστηκε Άγιος Γεώργιος η μεγάλη εκκλησία κάτω από τη λεωφόρο Σαλαμίνος (που χτίστηκε δίπλα στον Άγιο Νικόλαο, ένα πολύ μικρότερο εκκλησάκι το οποίο θεωρείται ότι θεμελιώθηκε από τον ίδιο τον Καραϊσκάκη). Στην εξωτερική τοιχοποιία του Αγίου Γεωργίου διατηρείται ακόμη μέρος των ταμπουριών από πέτρες που αφενός έχουν δώσει το όνομα στην ομώνυμη συνοικία, αφετέρου μαρτυρούν ότι ο τόπος, προτού γίνει μια φιλήσυχη γειτονιά, ήταν επαναστατικός πυρήνας και πεδίο μάχης.
Στο παλιό νεκροταφείο της Ανάστασης Κερατσινίου (έχει αντικατασταθεί πια από αυτό του Σχιστού), στρατιωτικοί τάφοι της Κοινοπολιτείας, μνήματα Εγγλέζων, Σκωτσέζων, Ρώσων και Γάλλων διασταυρώνονται με μνημειώδεις ταφικές συνθέσεις παλιών μεγάλων οικογενειών του Πειραιά, που παραπέμπουν σε αρχαιοελληνικούς ναούς, με αετώματα, κίονες και ιωνικά κιονόκρανα. Δεν είναι σαν το Πρώτο Νεκροταφείο η Ανάσταση, αλλά δεν απέχει και πολύ από ένα μικρό υπαίθριο μουσείο γλυπτικής. Ο πιο γνωστός τάφος της περιοχής, πάντως, βρίσκεται εκτός νεκροταφείου, πλάι στη θάλασσα και πιθανολογείται ότι ανήκε στον μεγάλο Αθηναίο που καθόρισε τη νίκη των Ελλήνων στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Χωρίς να είναι βέβαιο, ενδέχεται, ναι, στην παραλιακή βιομηχανική ζώνη Κερατσινίου-Δραπετσώνας να βρίσκεται ο τάφος του Θεμιστοκλή. Σε σχετικά κοντινή απόσταση, στα σύνορα Δραπετσώνας-Πειραιά, είναι αραγμένο το «Hellas Liberty», που έχει μετατραπεί σε πλωτό μουσείο. Και το οποίο αξίζει μια επίσκεψη, όχι μόνο για να δει κανείς την έκθεση στο εσωτερικό του, αλλά περισσότερο για το ίδιο το πλοίο, ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα Λίμπερτυ του κόσμου, από τα χιλιάδες που ναυπηγήθηκαν στην Αμερική κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στα Λιπάσματα
Αυτά ως προς τη σύνδεση με το παρελθόν. Τα δυτικά προάστια του Πειραιά, όμως, δεν εξαντλούνται στον υλικό πολιτισμό του χθες, έχουν και αυτόν του σήμερα. Το πάρκο Σελεπίτσαρι, χωροθετημένο σε ένα παλιό λατομείο στα σύνορα Κερατσινίου-Νίκαιας, είναι από τα πιο αγαπητά της περιοχής. Κερατσινιώτες και λοιποί Πειραιώτες το επισκέπτονται καθημερινά για να κάνουν βόλτα με τα παιδιά τους πλάι στις λίμνες, για τζόκινγκ στα μονοπάτια, γιόγκα στο γρασίδι και το καλοκαίρι για σινεμά στον θερινό κινηματογράφο «Αλέκος Χρυσοστομίδης». Αν δεν έχει τύχει να δείτε ταινία με την επιφάνεια προβολής στημένη σε βράχους και στο φόντο τον σκουρόχρωμο νυχτερινό ουρανό, κάντε το· είναι μια εμπειρία πολύ διαφορετική από το να βλέπεις σινεμά ανάμεσα σε μπαλκόνια πολυκατοικιών με απλωμένη μπουγάδα, όπως στο κέντρο της Αθήνας.
Το μεγάλο καμάρι της περιοχής, όμως, είναι τα Λιπάσματα, ένα τεράστιο σε έκταση πάρκο που όμοιό του δεν υπάρχει σε όλη την Αττική και που ανανέωσε τη Δραπετσώνα, όσο ανανέωσαν τον υπόλοιπο Πειραιά οι παλιοί βιομηχανικοί χώροι που μετατράπηκαν σε γκαλερί και wine bars. Το αποτέλεσμα, και στις δύο περιπτώσεις, ήταν τα μέρη αυτά να λειτουργήσουν ως πόλος έλξης για το αθηναϊκό κοινό. Να ενώσουν Αθήνα και Πειραιά, όπως έκαναν στην αρχαιότητα τα Μακρά Τείχη. Τα Λιπάσματα, λοιπόν, είναι ένα παραλιακό πάρκο που βρίσκεται στον χώρο του παλιού εργοστασίου λιπασμάτων, με μισογκρεμισμένα κουφάρια από τα παλιά βιομηχανικά συγκροτήματα και με απαράμιλλη θέα σε Σαλαμίνα και Ψυττάλεια, στο διαμετακομιστικό κέντρο της Cosco στο Νέο Ικόνιο, στα φουγάρα και στις δεξαμενές της Δραπετσώνας, στις πολυκατοικίες του Πειραιά.
Κατάλληλο για οικογένειες, και με δωρεάν πάρκινγκ, το πάρκο των Λιπασμάτων το καλοκαίρι φιλοξενεί ένα φοβερό φεστιβάλ με θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες (τυχεροί όσοι είδαν το 2019 τη γαλλική trip hop μπάντα Chinese Man να σηκώνει τη Δραπετσώνα στο πόδι, και όλα αυτά πού, δίπλα στο Πέραμα, δίπλα δηλαδή στην περιοχή που γέννησε το συγγενικό μουσικό ιδίωμα της low bap). Το σημαντικότερο απ’ όλα όσα προσφέρουν τα Λιπάσματα, όμως, είναι η τεράστια παραλιακή περαντζάδα, όπου κάτοικοι της γειτονιάς και επισκέπτες απ’ όλο το λεκανοπέδιο επιδίδονται σε ένα μακρόσυρτο περιπατητικό προσκύνημα πλάι στη θάλασσα. Κάποιοι επιλέγουν ποδήλατο, άλλοι πατίνι. Τα Σαββατοκύριακα με καλό καιρό, οι επισκέπτες είναι εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες. Ποτέ δεν υπάρχει συνωστισμός όμως. Τα Λιπάσματα είναι μια μεγάλη αγκαλιά, που τους χωράει όλους.
