ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ
1922 Καταπληκτική ιδέα των εκδόσεων Ποταμός να μας προσφέρουν φέτος το καλοκαίρι ένα μυθιστόρημα της Βρετανίδας Ελίζαμπεθ φον Άρνιμ (συντρόφου για ένα διάστημα του Χ. Τζ. Γουέλς και ξαδέρφης της Κάθριν Μάνσφιλντ). Στον Μαγεμένο Απρίλη παρακολουθούμε τη γενναία απόφαση ενός ετερόκλητου γκρουπ τεσσάρων γυναικών να αφήσουν το συννεφιασμένο Λονδίνο και να κάνουν διακοπές στην Ιταλία. Χαριτωμένο στην πρώτη ανάγνωση, εντυπωσιακά προοδευτικό στην ουσία του.
1934 Δύο νουβέλες σε ένα βιβλίο από τις εκδόσεις Άγρα, με την υπογραφή του μεγάλου Γιόσεφ Ροτ: Η πρώτη είναι Ο θρίαμβος της ομορφιάς (πικρή ιστορία για τη φύση του έρωτα – με ορισμένα σπουδαία κωμικά στοιχεία, πάντως), η δεύτερη είναι η Προτομή του αυτοκράτορα, στο γνώριμο μοτίβο του Ροτ για τον χαμένο κόσμο της εποχής του. Παράλληλα κυκλοφόρησε και από τις εκδόσεις Κοβάλτιο μια νεανική νουβέλα του Ροτ, Απρίλης: Η ιστορία ενός έρωτα.
1937 Μετά το πρώτο έργο του Ρουμάνου Μαξ Μπλέχερ (Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό), κυκλοφόρησε και το δεύτερο, Επουλωμένες καρδιές, από τις εκδόσεις Loggia, ολοκληρώνοντας έτσι το σύντομο έργο ενός φωτεινού μυαλού του Μεσοπολέμου που πέθανε σε ηλικία 28 ετών.
1945 H ημερομηνία εδώ είναι ενδεικτική, ως πρώτη δημοσίευση του ομώνυμου διηγήματος της ανθολογίας Γκίμπελ ο Σαλός (εκδ. Κίχλη) του νομπελίστα Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ. Τα διηγήματα είναι ένα κι ένα. Ιστορίες σαν σκοτεινά παραμύθια που ξεπηδούν μέσα από τη μυθολογία της εβραϊκής παράδοσης της ανατολικής Ευρώπης.
1961 Υπαρξιακές περιπλανήσεις στη Νέα Ορλεάνη στο ντεμπούτο μυθιστόρημα του Γουόκερ Πέρσι, Ο σινεφίλ (εκδ. Καστανιώτη). Το μυθιστόρημα κέρδισε το Εθνικό Βραβείο των ΗΠΑ.
1971 Κάτι ανάμεσα σε φάρσα, σάτιρα των πάντων και παραληρηματικό φιλοσοφικό στοχασμό, η νουβέλα Βαδίζοντας (εκδ. Κριτική) αποτελεί ένα στιγμιότυπο της αστείρευτης ευφυΐας του Τόμας Μπέρνχαρντ. Με αφορμή τους τακτικούς περιπάτους του αφηγητή με έναν φίλο του, αλλά και το γεγονός ότι ένα τρίτο πρόσωπο τρελάθηκε, ο Μπέρνχαρντ απλώς αφήνει τη σκέψη του ελεύθερη.
1982 Εμβληματικό μυθιστόρημα των αμερικανικών γραμμάτων, Το πορφυρό χρώμα (εκδ. Παπαδόπουλος) της Άλις Γουόκερ, τιμημένο με Πούλιτζερ, έλειπε από την ελληνική βιβλιογραφία. Σταθμός για τη μαύρη λογοτεχνία των ΗΠΑ, αλλά και αποκαλυπτικό για τον σκοτεινό κόσμο του Νότου, την ακραία ενδοοικογενειακή βία και την κακοποίηση. Γραμμένο σε επιστολική μορφή, σκληρό, κλασικό.
1990 Δύο ακαδημαϊκοί ερευνούν τη σύνδεση δύο (επινοημένων) ποιητών της βικτωριανής εποχής. Με μία φράση αυτό είναι που συμβαίνει στην Εμμονή (εκδ. Πόλις) της Α. Σ. Μπάιατ, ένα πληθωρικό μυθιστόρημα για το οποίο κέρδισε το Μπούκερ. Ωστόσο αυτή η φράση δεν αποδίδει τον άθλο της Βρετανίδας συγγραφέως να ζωντανέψει μια χρονική περίοδο από το βρετανικό παρελθόν, με όλες τις λογοτεχνικές και κοινωνικές της ιδιαιτερότητες, την ίδια στιγμή που η παράλληλη ιστορία των μελετητών λειτουργεί εν μέρει και ως σάτιρα της ακαδημαϊκής κοινότητας. Ένα αριστούργημα.
Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΦΕΡΑΡΑΣ
Ο Τζόρτζιο Μπασάνι υπήρξε μια εμβληματική φυσιογνωμία των ιταλικών γραμμάτων του 20ού αιώνα, τον οποίο έζησε σχεδόν ολόκληρο (1916-2000). Η ισχνή παρουσία του στα ελληνικά διορθώνεται σήμερα με τη δίτομη έκδοση του Gutenberg, η οποία περιλαμβάνει έξι μέρη, ήτοι ένα σημαντικό μέρος του συνολικού του έργου, συμπεριλαμβανομένου και του διάσημου μυθιστορήματός του Κήπος των Φίντζι-Κοντίνι (που μεταφέρθηκε και στο σινεμά από τον Βιτόριο ντε Σίκα). Με τον κοινό τίτλο Το μυθιστόρημα της Φεράρας, οι δύο τόμοι στολίζουν κάθε βιβλιοθήκη και γεμίζουν (τουλάχιστον) ένα καλοκαίρι. Ζητήσαμε από τον συγγραφέα και μεταφραστή του έργου, Γιώργο Κεντρωτή, ένα μικρό σχόλιο: «Αν πεις ότι το εξαμερές Μυθιστόρημα της Φεράρας είναι ιδιότυπη σπονδυλωτή αυτοβιογραφία του Μπασάνι, δεν θα λαθέψεις. Το εγώ του αφηγητή δεν ονοματίζεται, συμπίπτει ωστόσο με το εγώ του συγγραφέα: έργα και ημέρες του και σκηνές του πολύπλαγκτου βίου του αρθρώνονται στην αφήγηση. Αλλά μέγα μέρος της τελευταίας καταλαμβάνεται και από την τριτοπρόσωπη έκθεση των πραγμάτων. Ιστορίες πλήθους προσώπων καταλαμβάνουν αυτό το κλασικό –πλέον– βιβλίο. Η ανάμειξη υποκειμενικών και αντικειμενικών στοιχείων γοητεύει τον αναγνώστη, ακριβώς επειδή οι εξιστορήσεις δεν έχουν γραμμικό χαρακτήρα. Μέγας γνώστης του κινηματογράφου, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί όλα τα μέσα της έβδομης τέχνης για να αναδείξει τον πραγματικό πρωταγωνιστή του έργου του: την ιστορική πόλη της Φεράρας, της πατρίδας του, κατά το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα. Εκεί, γκέτο δεν έχουν μόνο οι ομόδοξοί του Εβραίοι, αλλά γκέτο είναι κυριολεκτικά όλη η πόλη. Ο κόσμος της ζει για να ξεχάσει τι και πώς έγινε στο πρόσφατο παρελθόν: πασχίζει παντοιοτρόπως να σβήσει τη μνήμη, που του είναι βάρος και τραύμα. Ανεπιτυχώς. Αυτή την αποτυχία την αναδεικνύει ο συγγραφέας με τέσσερα μυθιστορήματα, μία συλλογή διηγημάτων και με μερικά δοκιμιακού ύφους ιστορήματα. Στο τέλος έχεις την εντύπωση πως ό,τι συνέβη στη Φεράρα μπορεί να συμβεί παντού».
ΔΕΚΑΤΟΣ ΕΝΑΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ
Όλο και πιο μακρινός φαντάζει ο 19ος αιώνας, όλο και λιγότερο οικείος. Έρχεται όμως πιο κοντά, καμιά φορά, μέσα από τη λογοτεχνία, τους μεγάλους κλασικούς, που διατηρούν τη γοητεία τους μέχρι και την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Λίγες εκδόσεις υπήρξαν ελκυστικότερες για έναν αναγνώστη που αντιμετωπίζει τη λογοτεχνία σφαιρικά, από την επανέκδοση, για παράδειγμα, του Εφήβου του Ντοστογιέφσκι (εκδ. Άγρα), από τα Διηγήματα του μεγάλου Γερμανού ρομαντικού και τραγικού Χάινριχ φον Κλάιστ (εκδ. Αντίποδες) ή από τα διηγήματα του Μπενίτο Πέρεθ Γκαλδός της συλλογής Μια τέχνη που ζει από τον θάνατο (εκδ. Ροές). Ο Γκαλδός υπήρξε γνωστός κυρίως ως μυθιστοριογράφος, το ισπανικό ισοδύναμο του Ντίκενς ή του Μπαλζάκ, ωστόσο υπήρξε και συνεπέστατος διηγηματογράφος. Στα οποία διηγήματά του, καθώς φαίνεται, συγκρούεται με τις βασικές αρχές του (του ρεαλισμού), εξερευνώντας το παράλογο και τα όρια της φαντασίας. Τα χρόνια που ο Γκαλδός μεγαλουργούσε στην Ισπανία, στο δεύτερο μισό και κυρίως προς το τέλος του 19ου αιώνα, στη γειτονική Γαλλία έλαμπε το άστρο του Εμίλ Ζολά. Από τις εκδόσεις Γκοβόστη κυκλοφορεί το Όνειρο, ένα μυθιστόρημα που ανήκει στον κύκλο των Ρουγκόν-Μακάρ, μιας συλλογής είκοσι μυθιστορημάτων μέσω των οποίων ο Ζολά θέλησε να μεταφέρει τις απόψεις του περί κληρονομικότητας, εφαρμόζοντας τις αρχές του νατουραλιστικού κινήματος με το οποίο συνέδεσε το όνομά του. Τέλος, μεταφράστηκε για πρώτη φορά στη γλώσσα μας ο Πράσινος Χάινριχ (εκδ. Κείμενα), το πιο γνωστό και εν πολλοίς αυτοβιογραφικό έργο του Ελβετού Γκότφριντ Κέλερ, θεωρούμενο υπόδειγμα bildungsromane για τη γερμανόφωνη παράδοση.