Όταν πριν από δεκαπέντε χρόνια η σκηνοθέτις Ειρήνη Γεωργαλάκη, φοιτήτρια τότε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, κατηφόριζε την οδό Καραμανλάκη, ένα δρομάκι κάθετο στην Πατησίων, στο ύψος της στάσης Καλλιφρονά, για να πάει στη Θεατρική Βιβλιοθήκη που στεγαζόταν στο νούμερο 7 του ίδιου δρόμου, συνήθιζε να παρατηρεί με ενδιαφέρον την αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα των κτιρίων που έβλεπε γύρω της. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους δρόμους της περιοχής, αλλά και της ευρύτερης Αθήνας, στην οδό Καραμανλάκη οι πολυκατοικίες δεν ξεκινούν από το τέλος του πεζοδρομίου, αλλά αντίθετα υποχωρούν κατά τέσσερα μέτρα προς τα μέσα, έχοντας μπροστά τους πρασιές (μικρά κηπάκια), ενώ χαρακτηρίζονται από μια ομοιογένεια στην καγκελοποιία και στις αρτιφισιέλ επιφάνειες, ασυνήθιστη για την Αθήνα.
Η Ειρήνη, συνήθως βιαστική, δεν προχωρούσε πιο πέρα από τη Βιβλιοθήκη και έτσι δεν είχε αντιληφθεί πως, αν συνέχιζε να κατηφορίζει για κάποια μέτρα, θα βρισκόταν μπροστά σε ένα από τα πιο καλά κρυμμένα αθηναϊκά μυστικά: την πλατεία Καλλιγά (ή Καραμανλάκη), ένα σπάνιο αθηναϊκό θέαμα που περιβάλλεται από κτίρια διαμορφωμένα στο ίδιο πολεοδομικό πρότυπο, όπου το μάτι ξεκουράζεται από την ομοιογένεια και η ανοιχτότητα δίνει έναν «αέρα» οξυγόνου, ηχητικά αποκομμένη από τη φασαρία της γειτονικής Πατησίων. Αυτά τα έμαθε αργότερα, όταν, από τύχη, ήρθε να κατοικήσει σε ένα σπίτι λίγα νούμερα πιο κάτω. Δεν ήταν η μόνη. Οι περισσότεροι Αθηναίοι δεν έχουν ακούσει καν για την πλατεία Καλλιγά, παρόλο που σε μέγεθος δεν διαφέρει από τις πασίγνωστες γειτονικές πλατείες Αμερικής και Κολιάτσου, ενώ βρίσκεται μια ανάσα από το κέντρο της πόλης.
Εκτός από τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά, ο σημερινός επισκέπτης, αν ακολουθήσει την ίδια διαδρομή, θα αντικρίσει μπροστά του μια παιδική χαρά –ακόμα «του κουτιού», καθώς παραδόθηκε μόλις πριν από δύο μήνες, όταν ολοκληρώθηκε η πρόσφατη ανάπλαση της πλατείας–, δεκάδες παιδάκια να τιτιβίζουν τρισευτυχισμένα, με μια έκσταση που μόνο το παιδικό παιχνίδι μπορεί να προκαλέσει, ενώ τις φωτεινές μέρες στα δύο καφέ της πλατείας άνθρωποι όλων των ηλικιών απολαμβάνουν το προνόμιο της αθηναϊκής λιακάδας και νέοι κάτοικοι βγάζουν βόλτα τα σκυλάκια τους. Δεν ήταν πάντα έτσι. Όμως, ας ξεκινήσουμε από την αρχή.
Ένα αθηναϊκό πείραμα
Αυτό που καθόρισε την κτιριακή ανάπτυξη της περιοχής Καραμανλάκη ήταν ένα βασιλικό διάταγμα του 1939: ένα πείραμα που δυστυχώς βρήκε μόνη εφαρμογή στην πλατεία Καλλιγά και στους δρόμους που την περιβάλλουν. «Η κεντρική ιδέα του ΦΕΚ για τον άξονα της Πατησίων περιλάμβανε τις πρασιές, τα ρετιρέ, το να καταλήγουν κάθε λίγοι δρόμοι σε μια πλατεία όπως αυτή. Δυστυχώς, μετά ήρθε ο πόλεμος και σταμάτησαν όλα», λέει η Ματίλντα Μπεράχα, αρχιτέκτονας που δραστηριοποιείται στην περιοχή και έχει εμπλακεί μαζί με τον συνεργάτη της, Δημήτρη Σωτηρόπουλο, στην πρόσφατη ανάπλαση. «Η μεγάλη ανοικοδόμηση ξεκίνησε στις αρχές του 1950, τη χρυσή περίοδο της αντιπαροχής, η οποία δεν κούμπωνε με αυτό το σχήμα, γιατί έτσι έχτιζες λιγότερα τετραγωνικά».
Καθώς προχωρούσε η ανοικοδόμηση και στη θέση των χωραφιών υψώθηκαν πολυκατοικίες, φάνηκε και η ιδιαιτερότητα της πλατείας Καλλιγά (το όνομα προέρχεται από τον Παύλο Καλλιγά, ιστορική προσωπικότητα του 19ου αιώνα, στον οποίο ανήκε μεγάλο μέρος της περιοχής, όταν εκεί βρίσκονταν ακόμη λαχανόκηποι). Έτσι, ευκατάστατοι Αθηναίοι έσπευσαν να προμηθευτούν ένα από τα διαμερίσματα στις πολυκατοικίες που διέθεταν σπάνια χαρακτηριστικά: από τους πρώτους ευρωπαϊκού τύπου ανελκυστήρες, ακριβά ξύλα, θέα. Μία από αυτές τις οικογένειες ήταν οι πρόγονοι του σκηνοθέτη Δημήτρη Αγιοπετρίτη-Μπογδάνου, που με το όνειρο του επαναπατρισμού και οικονομική άνεση ήρθαν από την Αμερική και τη Μαδαγασκάρη αναζητώντας μια καλή περιοχή: «Τότε, ήταν τρία τα φιλέτα: το Κολωνάκι, η Φωκίωνος Νέγρη και η πλατεία Καλλιγά», μας λέει εκείνος. Διάλεξαν ένα ρετιρέ στο τελευταίο, στο οποίο αργότερα ο Δημήτρης θα άνοιγε το flat, έναν συνεργατικό χώρο πολιτισμού που έδωσε για πολλά χρόνια ζωή στη γειτονιά.
Όσοι θυμούνται τις παλιές μέρες αναφέρονται με κοινή νοσταλγία στους επιφανείς κατοίκους μιας άλλης εποχής, κάποιοι εκ των οποίων κυκλοφορούν ακόμη στους πέριξ δρόμους. «Βλέπεις ηλικιωμένους με υπέροχα κοστούμια. Μπορεί να είναι δεκαετιών, αλλά αναγνωρίζεις το καλό ύφασμα. Κυρίες με μαλλί κομμωτηρίου και τη γούνα τους, που κάποτε την αγόρασαν πανάκριβα και κάπου πρέπει να τη βάλουν, κι ας πηγαίνουν στον μανάβη. Παλιότερα στην πολυκατοικία έρχονταν για την εβδομαδιαία τους μπιρίμπα, φιγουρίνια, με γάντια και κοσμήματα», λέει η Ειρήνη. «Κάποτε ερχόμουν στο βιβλιοπωλείο και άκουγα κάθε μέρα πιάνο από τα σπίτια», λέει ο Δημήτρης Αλεξίου, ιδιοκτήτης παλαιοβιβλιοπωλείου τα τελευταία 40 χρόνια στην οδό Λευκωσίας, παρακείμενη της πλατείας και άτυπο εμπορικό κέντρο. Ήταν η εποχή της μεγάλης ακμής. Στην περιοχή ζούσαν πολλοί καλλιτέχνες, οι οποίοι τα βράδια μαζεύονταν στη θρυλική ταβέρνα του Σαμπάνη πάνω στην πλατεία («εγγυημένη επιτυχία το πρώτο ραντεβού με κορίτσι στου Σαμπάνη», συμπληρώνει κλείνοντας το μάτι), ενώ λειτουργούσαν και πολλά νυχτερινά κέντρα, από τα Άνω Πατήσια έως την Αγίου Μελετίου. Ένα από αυτά ήταν η «Πεταλούδα», στη Λευκωσίας 12, όπου γνώρισε ο Αλέξανδρος Ωνάσης τη Ζωζώ Σαπουντζάκη.
«Όταν ήμουν παιδάκι, εδώ δίπλα είχε ένα καφέ, του Ξενάκη. Εκεί σύχναζε η μάνα του Καζαντζίδη και τη θυμάμαι να έχει βάλει κάτω απ’ τη μασχάλη το περιοδικό Ρομάντσο με φωτογραφία τη Μαρινέλλα στο εξώφυλλο και να λέει: “Κάποτε σε είχα στην καρδιά μου, τώρα σε έχω στη μασχάλη μου”», μας λέει ο Θανάσης Λαγός, ιδιοκτήτης του καφέ Aroma πάνω στην πλατεία. Ο Θανάσης ήρθε πρώτη φορά στην περιοχή το 1978, ανοίγοντας το μαγαζί σε μια πολυκατοικία που τότε ανήκε στον εφοπλιστή Πατέρα, πριν την αγοράσουν μαζί με τον συνεταίρο του, Κώστα Καραγιώργο. «Εκείνη την εποχή, για να βρεις σπίτι πάνω στην πλατεία αυτή, έβαζες βύσμα», συμπληρώνει. Σε εφοπλιστή, και συγκεκριμένα στον Λευτέρη Πολέμη, ανήκε και το διαμέρισμα που αγόρασε πριν από λίγα χρόνια η Ειρήνη με τη σύντροφό της. Όταν μετακόμισαν, στους τοίχους ακόμη υπήρχαν κάδρα με πλοία του.
Η εποχή της μετάβασης
«Οι περισσότεροι από τις άνετες οικογένειες έφυγαν για τα προάστια τη δεκαετία του 1990. Πήγαν στο Μαρούσι, στο Νέο Ηράκλειο. Νοίκιασαν τα σπίτια τους εδώ σε διπλάσια τιμή από όσο έδιναν εκεί και έφυγαν», λέει ο κ. Αλεξίου. Άλλοι έφυγαν αργότερα εξαιτίας της υποβάθμισης της περιοχής ή επειδή τους έλειπε το πράσινο. Όταν η Ειρήνη και η σύντροφός της μετακόμισαν, οι γείτονες αναρωτήθηκαν «τι ήρθαν να κάνουν νέα κορίτσια εκεί». Ο ηθοποιός Γιάννης Παπαδόπουλος ήρθε να μείνει στην περιοχή Καραμανλάκη το 2008 και την ερωτεύτηκε. Η πλατεία αυτή δεν του θύμιζε τίποτε από όσα είχε δει στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη, όπου μεγάλωσε. Παρατήρησε ωστόσο ένα πράγμα: «Εκείνη την περίοδο ζούσαν μόνο ηλικιωμένοι και μετανάστες – στα πιο κάτω όμως στενά. Συνάντησα άνθρωπο της ηλικίας μου ξανά το 2015 και μόλις κατάλαβα ότι μένει κι αυτός εδώ, μου έκανε εντύπωση!».
«Εμείς εδώ την κρίση την είχαμε καταλάβει από το 2000, πολύ πριν την αντιληφθούν οι υπόλοιποι», λέει ο Στέλιος Καραπιπέρης, ο οποίος λειτουργεί το ψαράδικο του πατέρα του, που άνοιξε το 1968. «Η γειτονιά ήταν γεμάτη κόσμο, στις υπέροχες πολυκατοικίες έμεναν εύρωστες οικογένειες, οι οποίες παραδοσιακά συντηρούν τα μαγαζιά. Άρχισαν να αποχωρούν πριν από δύο δεκαετίες περίπου. Έγινε μια γερασμένη –και φτωχή– γειτονιά. Ήρθαν να μείνουν άνθρωποι που, ασχέτως αν είναι Έλληνες ή ξένοι, το βασικό ήταν πως δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα που υπήρχε παλαιότερα».
Η κατά καιρούς έντονη παρουσία ανθρώπων με μεταναστευτικό προφίλ απασχολεί κάποιους κατοίκους, περισσότερο αυτούς που έχουν μαγαζιά. Ένας από τους παραπάνω είναι και ο Μις Μπαοντίν από το Μπανγκλαντές, τον οποίο συναντήσαμε στο παντοπωλείο που διατηρεί εδώ και οκτώ χρόνια. Έχοντας καθημερινή επαφή με τους πελάτες του, σχολιάζει ότι παλιότερα οι συνθήκες ήταν καλύτερες. «Τελευταία, όλο ακούω ότι δεν έχουν δουλειά, δεν έχουν λεφτά, περνάνε δύσκολα. Όλα έχουν ακριβύνει. Κι εγώ το βλέπω. Παλιά, τις τσίχλες τις αγόραζα 50 λεπτά. Τώρα τις αγοράζω 90, τις πουλάω ένα ευρώ, άρα έχω κέρδος 10 λεπτά», λέει. Η περιοχή τού αρέσει, όλοι οι γείτονές του είναι χαμογελαστοί. Υπάρχουν και λιγότερο τυχεροί, βέβαια. Κατά τη διάρκεια του ρεπορτάζ, ακούσαμε για έναν ηλικιωμένο που είχε βγει με το αεροβόλο και στόχευε από το μπαλκόνι του περαστικούς που τύχαινε να έχουν άλλο χρώμα.
Νέα γενιά, παλιά σπίτια
Οι νεότεροι ή όσοι έχουν ζήσει στο εξωτερικό έχουν άλλη νοοτροπία. «Σε όλη την Ευρώπη έχουμε πολυπολιτισμικότητα και προσπαθούμε να ζήσουμε όλοι μαζί. Ούτε εμείς είμαστε τέλειοι. Πάντα όταν ταξιδεύαμε, πηγαίναμε να μείνουμε σε γειτονιές που έχουν ζωή.
»Εδώ έχουμε μια υπέροχη γειτονιά. Φυσικά, έχουμε και προβλήματα, όπως όλες οι μεγάλες πόλεις. Αλλά αυτά είναι με τον δήμο, με την καθαριότητα, τον φωτισμό, όχι τους ανθρώπους», λέει η Μελιτίνη Κοντράρου, συνταξιούχος επιμελήτρια εκδόσεων τέχνης. Η ίδια θυμάται ότι υπάρχουν άνθρωποι από άλλες χώρες που ζουν στην περιοχή και έχουν κάνει οικογένειες πριν ακόμα εκείνη φύγει από το πατρικό της, στο οποίο επέστρεψε το 2011 μετά την απώλεια των γονιών της.
Η κ. Κοντράρου έχει ακολουθήσει ένα μοτίβο που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στην περιοχή Καραμανλάκη. Τα παλιά διαμερίσματα έχουν αρχίσει και αποκτούν ξανά ζωή από τους απογόνους. «Σήμερα, έρχονται πίσω τα παιδιά και τα εγγόνια αυτών που ζούσαν τη δεκαετία του ’60. Μου λένε: “Ο παππούς μου ήταν φίλος με τον μπαμπά σου”. Μεγάλωσαν στα προάστια, είναι τώρα 25-35, θέλουν να γυρίσουν στο κέντρο», μας λέει η Αφροδίτη Λιάπη. Η ίδια απασχολείται στο φαρμακείο που λειτουργούσε ο πατέρας της στην οδό Λευκωσίας από το 1959 και απολαμβάνει την αίσθηση της γειτονιάς, το ότι λέει «πενήντα καλημέρες κάθε μέρα», αλλά και την πολυπολιτισμικότητα. «Έτσι δεν υπάρχει μονοτονία», λέει. Άλλες φορές, οι απόγονοι των παλιών κατοίκων επιστρέφουν στο ιδιόκτητο σπίτι λόγω έλλειψης χρημάτων για ενοίκιο αλλού ή πωλούν τις ιδιοκτησίες τους σε ξένους επενδυτές: «Την περίοδο της καραντίνας, βλέπαμε λιμουζίνες με Κινέζους που έρχονταν και έβλεπαν τα κτίρια απέξω, δεν έμπαιναν καν μέσα, και τα αγόραζαν», λέει η Ειρήνη. Δεν ξέρουμε τι ακριβώς έβλεπαν οι επενδυτές που είχαν στο μάτι την Golden Visa, πάντως ήταν μια δύσκολη περίοδος για την πλατεία Καραμανλάκη. Τα μαγαζιά ήταν κλειστά, η ζωή απομακρύνθηκε από την πλατεία και η κατάσταση χειροτέρευσε αισθητά. Κάθε βράδυ χρήστες ναρκωτικών μαζεύονταν για αγοραπωλησίες, ενώ τα πρωινά οι κάτοικοι έβλεπαν ανθρώπους-ερείπια, σε άθλια κατάσταση.
Το χρονικό της ανάπλασης
«Όπου βλέπεις παιδιά, τότε σημαίνει ότι η γειτονιά είναι ασφαλής», λένε οι κάτοικοι, γι’ αυτό και ανακουφίστηκαν όταν ολοκληρώθηκε η ανάπλαση και η πλατεία γέμισε παιδικές φωνές. Αισθητικά κάποιοι διατηρούν αμφιβολίες: «Δεν είναι αυτό που ονειρευόμασταν, κατήργησε πλήρως την παλιά αστική εικόνα της πλατείας και το 60% του πρασίνου. Είναι θλιβερό ότι ακόμη μία φορά κολλάμε στη γραφειοκρατία. Θα ήταν πολύ απλό να γίνει ένα καινούργιο σχέδιο που θα συμφωνούσε με την πρόθεση των κατοίκων, εξάλλου παιδική χαρά υπήρχε και παλιότερα, με τα ίδια παρτέρια. Κόπηκαν πολλά δέντρα που δεν αντικαταστάθηκαν», λέει ο κ. Αγιοπετρίτης-Μπογδάνος, ο οποίος για χρόνια ήταν ενεργός στην πρωτοβουλία των κατοίκων της περιοχής. «Με στενοχωρεί η όψη της πλατείας, όταν ξέρω πώς θα μπορούσε να είχε γίνει. Ωστόσο υπάρχει βελτίωση».
Πράγματι, το έργο ολοκληρώθηκε πρόσφατα με τη συνεργασία του Δήμου Αθηναίων, της Visa αλλά και των Ματίλντας Μπεράχα, Δημήτρη Σωτηρόπουλου και Ρωξάνης Μαραγκουδάκη, που, μόλις άκουσαν ότι υπάρχει η σχετική κινητοποίηση, αρχικά επικοινώνησαν με τον δήμο και προσέφεραν τις γνώσεις τους για ένα νέο σχέδιο, καθώς αυτό στο οποίο βασίστηκε η ανάπλαση ήταν παλαιότερο, σχεδόν δεκαετίας. Όμως, η απάντηση ήταν πως, εάν γίνουν ριζικές αλλαγές, η γραφειοκρατία θα καθυστερήσει χρόνια ακόμη το έργο. Η αρμόδια υπηρεσία του δήμου, ωστόσο, φάνηκε πολύ πρόθυμη να δεχτεί κάποιες διορθωτικές παρεμβάσεις.
Οι τρεις αρχιτέκτονες είχαν πριν ορισμένα χρόνια ανοίξει το δεύτερό τους γραφείο, με την επωνυμία Arid, σε κτίριο επί της οδού Καραμανλάκη (το πρώτο κτίριο που χτίστηκε στον δρόμο το 1948 και ανήκε στην οικογένεια του κ. Σωτηρόπουλου). Δραστηριοποιούνται έντονα στην περιοχή, έχοντας μεγάλο ενδιαφέρον για το πώς οι αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις επηρεάζουν τη ζωή στην πόλη. Οι διορθωτικές παρεμβάσεις που πρότειναν ήταν το ενιαίο υλικό (κυβόλιθος) σε όλη την πλατεία, που την κάνει να φαίνεται διπλάσια σε μέγεθος, η αντικατάσταση του χρώματος λαδί στην παιδική χαρά με ένα πιο ζωηρό και ταιριαστό σε παιδιά και η επιπεδοποίηση του σιντριβανιού.
Όπως μας εξηγεί ο Δ. Σωτηρόπουλος, «στο αρχικό σχέδιο υπήρχε ένα μεγάλο σιντριβάνι – τα σιντριβάνια όμως δεν είναι διαδραστικά και, όταν δεν συντηρούνται και δεν λειτουργούν, είναι εστία μόλυνσης, ένας όγκος που παρεμποδίζει τη λειτουργία του χώρου. Το επίπεδο σιντριβάνι εξασφαλίζει ότι θα υπάρχει ο χώρος για να παίζουν τα παιδιά μπάλα –τα παιδιά είναι από τους καλύτερους χρήστες μιας πλατείας– ή να διοργανώνονται εκδηλώσεις».
Τα χρήματα για την αλλαγή του σιντριβανιού τα συνέλεξαν οι ίδιοι. «Ζητήσαμε χρήματα από κατοίκους της γειτονιάς, από πελάτες του γραφείου μας εδώ, από φίλους μας», λέει η κ. Μπεράχα. Η ίδια δίνει ακόμη μία διάσταση στη σπουδαιότητα του παιδικού παιχνιδιού για το «χωνευτήρι πολιτισμών», όπως χαρακτηρίζει τη γειτονιά αυτή: «Το πόδι που κλοτσάει την μπάλα δεν έχει χρώμα. Και όταν τα ποδαράκια γίνονται φίλοι μεταξύ τους, τότε και οι γονείς έρχονται όλοι κοντά». Το βασικό τους μέλημα ήταν να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας της πλατείας.
Ξαναφτιάχνοντας την πόλη
«Η περιοχή έχει πετύχει τον κοινό χώρο, λόγω του κανόνα των τεσσάρων μέτρων της πρασιάς. Εκεί, ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο, βρίσκεται ο κοινός χώρος. Ο κήπος ναι μεν ανήκει στην πολυκατοικία, αλλά ευεργετεί την πόλη και ο αέρας που δημιουργεί, ο ήλιος που έρχεται, είναι κοινός», λένε οι αρχιτέκτονες. Είναι αργά πια για την υπόλοιπη Αθήνα; τους ρωτώ, καθώς ένα πιτσιρίκι στην ευθεία του βλέμματός μου κλοτσάει τη μπάλα του. Κατηγορηματικά απαντούν όχι. «Μπορούν να γίνουν επεμβάσεις στους κοινόχρηστους χώρους πολυκατοικιών. Η Αθήνα είναι σύγχρονη πόλη. Εκατό χρόνια ζωής έχει. Είναι όλο μπετόν, που είναι εύκολο να το αλλάξεις, να ρίξεις τοίχους και όψεις, να τις αναμορφώσεις, να αλλάξεις τη σχέση των διαμερισμάτων, χωρίς να γκρεμίσεις ένα κτίριο. Στο Λονδίνο ή στο Παρίσι δεν μπορείς να ρίξεις τοίχους, γιατί είναι πέτρινο ή ξύλινο, θα πέσει όλο το κτίριο». Συνεχίζουν: «Οι ακάλυπτοι, που συνήθως κλείνουμε τα παντζούρια για να μην τους βλέπουμε, είναι περίπου το 40% του ελεύθερου χώρου της Αθήνας. Σε άλλες χώρες, με ουσιαστικό αστικό σχεδιασμό, αυτοί οι χώροι είναι βιώσιμοι ως εσωτερικές αυλές τετραγώνων. Τους ενοποιούν, κάνουν παιδικές χαρές. Δεν χρειάζεται να σκεφτούμε την πόλη από την αρχή, να την γκρεμίσουμε και να την ξαναφτιάξουμε, αλλά μπορούμε να επέμβουμε σιγά σιγά στον ιστό, με βήματα».
Νέες καλές εποχές
Οι κάτοικοι και οι μαγαζάτορες είναι ικανοποιημένοι που η πλατεία τους γέμισε ξανά ζωή. «Ό,τι γίνεται, για καλό γίνεται», μας λέει ο Δημήτρης Βυθούλκας, που δουλεύει στο μανάβικό του από το 1990. Μάλιστα, ορισμένοι που δραστηριοποιούνται κοντά στην παρακείμενη μικρή πλατεΐτσα του Αγίου Ανδρέα φιλοδοξούν και η δική τους πλατεία να έχει την ίδια τύχη. Ένας από αυτούς είναι ο κ. Μάκης Πανταζάτος, ο οποίος ανέλαβε με πολλή προσωπική δουλειά την επαναλειτουργία του ιστορικού θερινού κινηματογράφου Athenée στην οδό Λευκωσίας, καθαρίζοντας τον χώρο, ο οποίος ήταν σε πλήρη παρακμή, φέρνοντας έναν καλλιτέχνη να ζωγραφίσει στο χέρι τις τοιχογραφίες, φυτεύοντας γκαζόν. Εδώ είχε γυριστεί μεγάλο μέρος της ταινίας Ο ταξιτζής του 1961, με τον Κώστα Χατζηχρήστο, τον Νίκο Ρίζο και τη Μάρθα Καραγιάννη. Συμπτωματικά, Ρίζος και Καραγιάννη έμεναν επίσης στην οδό Λευκωσίας. Ο χώρος λειτουργεί και ως καφέ, ενώ ο κ. Πανταζάτος παρατηρεί ότι μεγαλύτερη επιτυχία, ακόμη και στις νεότερες ηλικίες, έχουν οι πιο παλιές ταινίες.
Τα τελευταία χρόνια, οδεύουμε μάλλον ξανά στην εποχή που θα χρειάζεται… βύσμα για να βρεις σπίτι στην πλατεία Καλλιγά. Όσο ήμασταν στην περιοχή, άνθρωποι έμπαιναν στα μαγαζιά και ρωτούσαν αν πωλείται κάποιο σπίτι. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας, σε κάποιον από τους δρόμους που την περιβάλλουν βρισκόταν κάποιος κάδος ανακαίνισης. Έφευγε ο ένας, εμφανιζόταν ένας άλλος πιο δίπλα.
Ωστόσο, το σήμερα και το αύριο της περιοχής Καραμανλάκη στην πιο αγνή, στην πιο υπέροχη μορφή του το συναντά κανείς στα παιδιά που παίζουν σκάκι στον Σκακιστικό Όμιλο Πατησίων. Συναντήσαμε κάποια από αυτά ένα μεσημέρι Σαββάτου. Προέρχονται από τη Ρωσία, τη Γεωργία, τη Βουλγαρία, την Ουκρανία, την Αιθιοπία, την Αίγυπτο, τη Νιγηρία, την Ελλάδα και βέβαια την Αλβανία – η αλβανική κοινότητα είναι πολύ ενεργή. Τα περισσότερα είναι της γειτονιάς, ενώ κάποια έρχονται και από πιο μακριά. Ο Μάρκος Ηλιάδης, προπονητής σκακιού, μεγαλωμένος στην οδό Καραμανλάκη, άνοιξε το 2017 μαζί με τον δάσκαλό του, ομοσπονδιακό μετρ Γιάννη Σταματόπουλο, τον όμιλο σε ένα υπέροχο ισόγειο με αυλή, ο οποίος ρήμαζε χρόνια κλειστός. Πιο πριν, όσα παιδιά τελείωναν το Δημοτικό, στο οποίο γίνονταν κάποια μαθήματα, δεν είχαν πού να προπονηθούν. «Όλοι μιλάνε για τις παλιές καλές εποχές, νοσταλγούν την εποχή που κοιτούσαν αφ’ υψηλού τους Κολωνακιώτες», λέει σκωπτικά. «Ο κόσμος, όταν ακούει Πατήσια, καταλαβαίνει κάτι μεταξύ Καμπούλ και Βαγδάτης, ότι κινδυνεύει η ζωή του ανά πάσα στιγμή, ότι προσβάλλεται ο ελληνικός πολιτισμός», συνεχίζει. «Αυτή η περιοχή έχει χαρακτήρα, είναι ευδιάκριτο το παρελθόν και το αστικό στοιχείο, και από την άλλη έχει γεμίσει με κόσμο λαϊκό, εργατικό, που προσπαθεί κάθε μέρα για το μέλλον του. Για μένα, τώρα είναι οι καλές εποχές».