Ο 44χρονος συγγραφέας Χερνάν Ντίας, γεννημένος στην Αργεντινή, μεγαλωμένος στη Σουηδία, κάτοικος Ηνωμένων Πολιτειών, ασφαλώς γνωρίζει από πολλές ταυτότητες και πολλές κουλτούρες και, κατά τα φαινόμενα, γνωρίζει και τους πολλούς τρόπους που μπορεί να ειπωθεί μια ιστορία. Στην Παρακαταθήκη (εκδ. Μεταίχμιο) περιγράφεται με ένα γοητευτικό, φιτζεραλντικό ύφος η ιστορία ενός μεγιστάνα στην περίοδο του Μεσοπολέμου στη Νέα Υόρκη. Μόνο που λίγο πριν από τη μέση του βιβλίου η ιστορία αυτή τελειώνει και ξεκινά η αυτοβιογραφία ενός άλλου προσώπου. Και μετά ακολουθούν τα απομνημονεύματα μιας γυναίκας και τελικά ένα ημερολόγιο – τέσσερα βιβλία σε ένα. Πώς συνδέονται μεταξύ τους; Ο Ντίας αμφισβητεί την ύπαρξη μιας αλήθειας, μια θεμιτή αν όχι αυτονόητη λειτουργία της λογοτεχνίας. Και μέσα απ’ αυτό το αφηγηματικό παιχνίδι καταγράφει την ιστορία του αμερικανικού χρήματος, της αγοράς, των κανόνων της οικονομίας και το πώς αυτοί ρυθμίζουν τις κοινωνικές δομές και τις ατομικές ισορροπίες. Η Παρακαταθήκη είναι ένα υποδειγματικό μυθιστόρημα του 21ου αιώνα, μία ακόμα υπενθύμιση των απεριόριστων δυνατοτήτων της λογοτεχνίας.
Μετά υπάρχει η περίπτωση του Γάλλου συγγραφέα Καμίλ ντε Τολέδο, ο οποίος υπογράφει το Θησέας, μια δεύτερη ζωή (εκδ. Ποταμός). Η ιστορία μιας τραγωδίας, προσωπικής, οικογενειακής, η ιστορία των προγόνων, η ιστορία του 20ού αιώνα, η ιστορία της φυγής από το τραύμα, από τους δεσμούς, από τις ενοχές – από τον λαβύρινθο. Μια άσκηση αυτομυθοπλασίας σε τρίτο ενικό, ένα κείμενο ειδολογικά απελευθερωμένο, προϊόν μοντάζ προτάσεων και εικόνων, μυθοπλασίας και ιστορίας, πεζογραφίας και ποίησης και φιλοσοφίας. Αν θέλει κανείς να δει τις δυνατότητες της λογοτεχνίας σήμερα, μπορεί να αρχίσει από εδώ.
Αυτές τις δυνατότητες εξερευνά και η Βορειοϊρλανδή Τζαν Κάρσον στους Εμπρηστές (εκδ. Βακχικόν), για να εξετάσει την κληρονομιά της βίας της περιόδου των Ταραχών στο σημερινό Μπέλφαστ. Η πόλη γεμίζει φωτιές. Ποιος τις ανάβει; Η συγγραφέας ξετυλίγει την ιστορία της με στοιχεία μαγικού ρεαλισμού, μυθολογίας και σουρεαλισμού, με ισόποσες δόσεις κυνισμού, τρυφερότητας και φαντασίας. Την ίδια στιγμή, στο Ο συνταγματάρχης δεν κοιμάται (εκδ. Διόπτρα) η νεαρή Γαλλίδα Εμιλιέν Μαλφατό επιλέγει τη γλώσσα των συμβολισμών για να περιγράψει ό,τι συμβαίνει σε έναν μη κατονομασμένο πόλεμο σε μια μη κατονομασμένη χώρα και επιλέγει τη γλώσσα της οικονομίας και του υπαινιγμού, τη γλώσσα της ποίησης, για να αποκωδικοποιήσει τους εφιάλτες-οράματα που στοιχειώνουν τον συνταγματάρχη-βασανιστή.
Αυτή η μικρή περιήγηση στις μορφές αφήγησης καταλήγει Στην τρέλα (εκδ. Πόλις) της Τζόι Σορμάν, ένα βιβλίο που, όπως λέμε καμιά φορά, «διαβάζεται σαν μυθιστόρημα», κάτι που σημαίνει ότι δεν είναι μυθιστόρημα, αλλά η γλώσσα του έχει τέτοια ροή που παραπέμπει σε μια ιστορία που διαβάζεται –ακριβώς αυτό– σαν μυθιστόρημα.
Πρόκειται για το αποτέλεσμα των εβδομαδιαίων επισκέψεων της συγγραφέως σε ένα ψυχιατρείο: συζητήσεις με τους ασθενείς, παρατήρηση της λειτουργίας του ιδρύματος, σκέψεις για την ψυχιατρική και τα ψυχιατρεία, για την αμήχανη σχέση της κοινωνίας με τα ψυχικά νοσήματα – εξ ου, και το πρώτο που νιώθει κανείς διαβάζοντας το βιβλίο της Σορμάν είναι τρόμος.
ΝΕΕΣ ΓΝΩΡΙΜΙΕΣ
→ Ο Φαμπρίς Καρό έγραψε την (αντι)ερωτική ιστορία της σεζόν στην Πρόποση (εκδ. Ίκαρος), με έναν σαραντάρη σε υπαρξιακή κρίση που περιμένει εναγωνίως ένα μήνυμα στο κινητό του από την πρώην αγαπημένη του κατά τη διάρκεια ενός οικογενειακού δείπνου. Υπάρχουν δυο-τρία σημεία όπου θα γελάσετε δυνατά.
→ Η Λάνα Μπάστασιτς γεννήθηκε στο Ζάγκρεμπ από Σέρβους γονείς και μετά τον πόλεμο η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στη Βοσνία. Στο πρώτο της μυθιστόρημα, Πιάσε τον λαγό (εκδ. Gutenberg), αναζητά απαντήσεις σε ζητήματα ταυτότητας, επιλογών, προσωπικής εξέλιξης μέσα από την ιστορία μιας γυναικείας φιλίας, ένα τρόπον τινά road novel με λίγη από την αύρα της Αλίκης στη Χώρα των θαυμάτων και τον απόηχο του εμφυλίου. Περισσότερες ιστορίες από τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας θα διαβάσετε στα διηγήματα της συλλογής Marlboro του Σεράγεβο (εκδ. World books) του Βόσνιου Μιλένκο Γέργκοβιτς.
→ Στο μυθιστόρημα Η κόρη μου (εκδ. Ίκαρος) της Νοτιοκορεάτισσας Κιμ Χιε-Τζιν, μια χήρα, εργαζόμενη σε οίκο ευγηρίας, αφηγείται την πραγματικότητα που βιώνει με όλα τα πικρά συμπεράσματα που γεννά ο χώρος εργασίας της, αλλά και με την άρνησή της να δεχτεί την ομοφυλοφιλία της κόρης της.
→ 1937. Η Ευρώπη βράζει, ένας αγώνας μποξ στη Βαρσοβία, υπόκοσμος, αντισημιτισμός, παιχνίδια της μοίρας – ένα νέο σημαντικό όνομα στα πολωνικά γράμματα, ο Στσέπαν Τβάρντοχ, υπογράφει τον Βασιλιά (εκδ. Καστανιώτη). Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε και στην τηλεόραση με τίτλο The King of Warsaw.
→ Ένας ιερέας και η κόρη του, ένας μηχανικός και ο νεαρός βοηθός του. Το χαλασμένο αυτοκίνητο του πρώτου φέρνει κοντά τέσσερις ετερόκλητους χαρακτήρες σε μια αργεντίνικη επαρχία. Το μυθιστόρημα της Σέλβα Αλμάδα Ο άνεμος που σαρώνει (εκδ. Κλειδάριθμος), θεατρικής υφής, πολυδιαβασμένο, πολυμεταφρασμένο και πολυβραβευμένο, ανέδειξε τη συγγραφέα ως μία από τις νέες ισχυρές φωνές της χώρας.
→ Στην κόλαση των ανθρακωρυχείων τον καιρό της βιομηχανικής επανάστασης, κάπου στα βρετανικά μίντλαντς, άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και ο πρωταγωνιστής, ξοδεύουν τις ζωές τους για να γιγαντώνεται η αυτοκρατορία. Το Μερίδιο της Γης (εκδ. Διόπτρα) είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Ντάνιελ Γουάιλς, που προσθέτει ένα συγκινητικό εισαγωγικό σημείωμα για το ελληνικό κοινό.
ΠΑΛΙΟΙ ΓΝΩΡΙΜΟΙ
→ Ο Τζόναθαν Κόου συνήθως επιλέγει μια συγκεκριμένη περίοδο της βρετανικής ιστορίας για να τοποθετήσει εκεί τους χαρακτήρες του – στο Bournville (εκδ. Πόλις), όμως, καλύπτει μια περίοδο από το τέλος του πολέμου μέχρι το σήμερα, ένα φιλόδοξο εγχείρημα που διασταυρώνεται με προηγούμενες δουλειές του και παλιούς και αγαπημένους χαρακτήρες.
→ Πριν από δεκαπέντε χρόνια η Ελίσαμπεθ Στρουτ έγραψε ένα μυθιστόρημα, το Όλιβ Κίττριτζ (εκδ. Άγρα), που συγκαταλέγεται σήμερα στα σημαντικότερα του αιώνα μας. Έχει λοιπόν και συνέχεια: στο Όλιβ, ξανά (εκδ. Άγρα) ξανασυναντάμε αυτή την υπέροχη ηρωίδα σε μια πιο προχωρημένη ηλικία, ξανά στην πόλη Κρόσμπι στη βορειοανατολική ακτή των ΗΠΑ. Το βιβλίο, κατά τη συνήθη τακτική της Στρουτ, λειτουργεί ως ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα ή, ίσως σωστότερα, ως ένα άθροισμα 13 μεταξύ τους σχετιζόμενων διηγημάτων.
→ Μετά το εξαιρετικό Άμνετ (εκδ. Ψυχογιός), η Μάγκι Ο’ Φάρελ επιστρέφει με ένα ακόμα ιστορικό μυθιστόρημα, Το πορτρέτο ενός γάμου (εκδ. Ψυχογιός), που αυτή τη φορά αφορά την περίοδο της ιταλικής Αναγέννησης. Ο γάμος του τίτλου είναι αυτός του Αλφόνσο των Έστε και της Λουκρητίας των Μεδίκων (μισό αιώνα μεταγενέστερη της πιο γνωστής Λουκρητίας Βοργία, αμφότερες όμως δούκισσες της Φεράρα). Η ιστορία είναι γνωστή, τραγική, σαιξπηρική – η Ο’ Φάρελ τη ζωντανεύει μεθοδικά, με απλότητα και διακριτικότητα.
→ Γεννήθηκε στη Γαλλία, έχει βρετανική υπηκοότητα και ζει στις ΗΠΑ, όμως η Ελίφ Σαφάκ είναι επί της ουσίας, λόγω του περιεχομένου της δουλειάς της και της ακτιβιστικής της δράσης, μια Τουρκάλα συγγραφέας. Στις Τρεις κόρες της Εύας (εκδ. Ψυχογιός) ερευνά τη φύσης της παράδοσης, της πίστης, της καταγωγής μέσα από την ιστορία της φιλίας τριών γυναικών και το πέρασμα από την Ανατολή στη Δύση (και το αντίστροφο).
→ Θα μπορούσαμε να το πούμε και «έρωτα στα χρόνια του κορωνοϊού». Ή «έρωτα σε μια εποχή μοναξιάς». Είναι ο έρωτας ενός 58χρονου καθηγητή και μιας 45χρονης γυναίκας που εργάζεται σε ένα παντοπωλείο στα περίχωρα της Μαδρίτης. Είναι τα Φιλιά (εκδ. Ίκαρος) του Μανουέλ Βίλας, τον οποίο γνωρίσαμε και θαυμάσαμε προ τριετίας με την Ορδέσα.
→ Φαίνεται πως όπου και να κοιτάξει κανείς στη μεξικανική κοινωνία θα αντικρίσει μια συνθήκη βίας, μια σκοτεινιά και μια απελπισία – αυτή τουλάχιστον την εικόνα δημιουργεί συχνά η λογοτεχνία γενικά και ειδικά η λογοτεχνία της Φερνάντα Μελτσόρ (της Εποχής των τυφώνων), η οποία υπογράφει το Παραντάις (εκδ. Δώμα). Ο τίτλος παραπέμπει σε ένα πολυτελές συγκρότημα κατοικιών, όπου μεταξύ άλλων ζει μια γυναίκα με την οικογένειά της και ένας 15χρονος έφηβος, το μυαλό του οποίου ορίζει η αρρωστημένη σεξουαλική εμμονή προς αυτή τη γυναίκα. Όλα αυτά, θυμίζω, στο Μεξικό της βίας, της σκοτεινιάς, της απελπισίας.
→ Όλα για τον Πάολο Κονιέτι αφορούν τα βουνά. Όπως στα Οκτώ βουνά και στο Αγρίμι, και τώρα στην Ευτυχία του λύκου (εκδ. Πατάκη). Στο ορεινό χωριό της Φοντάνα Φρέντα ο Φάουστο γνωρίζει τη Σίλβια. Γιατί, εκτός από τα βουνά, τον Κονιέτι τον αφορούν η ζωή και οι συμπεριφορές των ανθρώπων.