Εξετάζοντας κανείς την παγκόσμια λογοτεχνική ιστορία, οφείλει δύο στάσεις στο 1866, μία για το Έγκλημα και τιμωρία του Ντοστογιέφσκι, για όλους τους γνωστούς λόγους, και μία για την Πάπισσα Ιωάννα του Εμμανουήλ Ροΐδη, για λόγους ενδεχομένως ξεχασμένους: δεν πρόκειται ακριβώς για ένα ακόμα «παλιό κείμενο», από εκείνα τα γραμμένα στην καθαρεύουσα που σπανίως μας αφορούν, ενίοτε δικαίως, αν δεν υπάρχει κάποιο επιστημονικό κίνητρο.
Η Πάπισσα Ιωάννα δεν έχει καμία σχέση με ό,τι γράφτηκε στη γλώσσα μας εκείνη την εποχή – θα στεκόταν σήμερα ως ένα μεταμοντέρνο έργο, τεχνικά πληροί τις προϋποθέσεις. Ο Ροΐδης εμπνέεται από τον μεσαιωνικό θρύλο της γυναίκας που κρύβοντας το φύλο της αναρριχήθηκε στην εκκλησιαστική ιεραρχία και έγινε Πάπας, αποδίδοντας την ιστορία με σατιρικό τόνο και υψηλής ποιότητας χιούμορ.
«Η Ιωάννα κατά την μαρτυρίαν πάντων των ιστορικών υπήρξε, κατ’ αρχάς τουλάχιστον, καλός Πάπας, πάσας φυλάττουσα των προκατόχων της τας παραδόσεις και ακαμάτως υφαίνουσα το δογματικόν εκείνο δίκτυον, το προωρισμένον ν’ αποκρύπτη τον ουρανόν εις τα όμματα των ευσεβών Χριστιανών. Αλλ’ ουδείς τότε εφρόντιζε να ερευνήση αν το παπικόν εκείνο ύφασμα ήτο τω όντι ο ουράνιος θόλος».
Πολύ προχωρημένο. Και από τα ελάχιστα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας με σοβαρή διεθνή απήχηση. Για τον σημερινό αναγνώστη η καθαρεύουσα είναι αποτρεπτική, λογικό, και δεν συμμερίζομαι ότι υπάρχει κάποια χαμένη ομορφιά σ’ αυτή τη γλώσσα, αλλά δεν θεωρώ και ότι έχει κανείς περιθώριο να αγνοεί την Πάπισσα Ιωάννα αν έχει το παραμικρό ενδιαφέρον για τα ελληνικά γράμματα.
Η νέα έκδοση που επιμελήθηκε ο Δημήτρης Δημηρούλης για τις εκδόσεις Gutenberg, εκτός από την τελική αποκατάσταση του κειμένου, εμπεριέχει και όλα όσα χρειάζονται για την κατανόηση της θέσης της Πάπισσας Ιωάννας στην ελληνική πραγματικότητα και στη λογοτεχνική μας ιστορία, αλλά και της προσωπικότητας του Ροΐδη, με μια πολυσέλιδη εισαγωγή και ένα πλούσιο παράρτημα με το χρονικό της δίωξης του βιβλίου και του συγγραφέα του.
Η Πάπισσα Ιωάννα αντιμετωπίζεται ως ένα λογοτεχνικό έκθεμα, ως κάτι σπάνιο, παράδοξο και πολύ μπροστά από την εποχή του, ως κάτι που χρήζει εξερεύνησης – όχι ως κάποιο συγκλονιστικό μυθιστόρημα. Το εντυπωσιακό με αυτό το βιβλίο είναι ότι υπήρξε.
Η νέα έκδοση της Πάπισσας Ιωάννας από τις εκδόσεις Gutenberg, σε επιμέλεια του Δημήτρη Δημηρούλη.