Εκτός από την αδρεναλίνη της άθλησης και την πανέμορφη θέα του Αργοσαρωνικού, η εμπειρία της ποδηλασίας στις γραμμές του τρένου είναι εξαιρετικά γοητευτική χάρη στην αγάπη των ανθρώπων που τη σχεδίασαν για τον ελληνικό σιδηρόδρομο και την ιστορία του. Εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία, οι Γιώργος Τσάκας, Αρτέμης Φίλατοβ και Ναθαναήλ Παπαδόπουλος έκαναν περιπάτους ακολουθώντας τις ράγες του τρένου από τα Μέγαρα προς την Κακιά Σκάλα, ανακαλύπτοντας κατά μήκος τους μια σειρά από στοιχεία πολιτιστικής και βιομηχανικής κληρονομιάς.
Μετά την εγκατάλειψη του συγκεκριμένου δικτύου εξαιτίας της λειτουργίας της σύγχρονης ηλεκτροκίνητης γραμμής, ανέλαβαν εθελοντικά την επιτήρηση των παλιών γραμμών, καταγράφοντας μέσω των σόσιαλ μίντια τυχόν κλοπές και φθορές υλικού. Παράλληλα, παρακίνησαν τους ντόπιους σε εθελοντικές δράσεις για τον καθαρισμό και την αποκατάσταση των γραμμών. Και μετά, ήρθε η ιδέα για τη δημιουργία μιας ποδηλατοδρεζίνας, μιας ιδιοκατασκευής με δύο τροχούς και δύο καθίσματα, η οποία ταξιδεύει επάνω στις σιδηροδρομικές γραμμές με τη δύναμη των πεταλιών. Η ομάδα έκανε αρκετούς πειραματισμούς μέχρι να καταφέρει να φτιάξει ένα μοντέλο που να είναι ασφαλές και εργονομικό. Σε αυτό ακριβώς το άνετο «τρενοποδήλατο» κάθομαι ένα μεσημέρι Σαββάτου προκειμένου να διανύσω τα 7,5 χιλιόμετρα της περιήγησης που οργανώνει η ομάδα μέσω της εταιρείας της, Railbiking, από τα Μέγαρα μέχρι την Κακιά Σκάλα.
Ποδηλατοδρεζίνες σε δράση
Μπροστά μου είναι οι οδηγοί της ξενάγησης και πίσω επτά ακόμα ποδηλατοδρεζίνες που κινούν με τη δύναμη των ποδιών τους οι 14 επιβαίνοντες σε αυτές. Μοιάζουμε σαν την ψυχή και τον σκελετό μιας αμαξοστοιχίας από την οποία αφαιρέθηκαν η μηχανή και τα τοιχώματα. Την αίσθηση του τρένου ενισχύει και ο χαρακτηριστικός ήχος που κάνουν οι ρόδες όταν περνάνε από το κενό που έχουν κάθε τόσο οι ράγες για να προστατεύονται από τη διαστολή τους θερινούς μήνες. Η στάση της οδήγησης είναι τόσο άνετη, που ακόμα και το πρώτο ελαφρά ανηφορικό χιλιόμετρο της διαδρομής κυλά χωρίς δυσκολία. Μετά διασχίζουμε μία γέφυρα που περνά πάνω από τη νέα εθνική οδό Αθηνών-Κορίνθου και βρισκόμαστε στη μεριά της θάλασσας. Στο σημείο αυτό κάνουμε και την πρώτη στάση, όπου ο Γιώργος μάς μιλά για την ιστορία των Μεγάρων και ο Λουτσιάνο μεταφράζει στα αγγλικά για τους ξένους επισκέπτες της ομάδας. Βρισκόμαστε μπροστά στον αρχαίο τάφο του βασιλιά Καρός και στην αρχή του δύσβατου μονοπατιού που διέσχιζε την Κακιά Σκάλα. Το στενό αυτό πέρασμα ακολουθούσαν κατά την αρχαιότητα όσοι έπρεπε να μεταδώσουν ένα μήνυμα με ταχύτητα. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, προτιμούσαν τα μονοπάτια που περνούσαν μέσα από τα Γεράνεια Όρη. Ο Γιώργος μάς μιλά για τον τεράστιο αρχαίο ελαιώνα των Μεγάρων αλλά και για τον αρχαίο βασιλιά Βύζαντα, στον οποίο αποδίδεται η ίδρυση του Βυζαντίου που στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Κωνσταντινούπολη. Η εξιστόρηση γίνεται με χιούμορ, αμεσότητα και με ιδιαίτερη αγάπη για την περιοχή και την ιστορία της.
Η στάση της οδήγησης είναι τόσο άνετη, που ακόμα και το πρώτο ελαφρά ανηφορικό χιλιόμετρο της διαδρομής κυλά χωρίς δυσκολία.
Στα βήματα του πασαγιοφύλακα
Επιβιβαζόμαστε και πάλι στα τρενοποδήλατά μας. Καθώς διασχίζουμε ένα στενό πέρασμα ανάμεσα στα βράχια, ακούγονται επιφωνήματα θαυμασμού. Ο Γιώργος ωστόσο μας προειδοποιεί ότι τα καλύτερα είναι μπροστά μας. Πράγματι, στη συνέχεια της διαδρομής κινούμαστε παράλληλα με τη θάλασσα και ατενίζουμε την Ελευσίνα, τη Σαλαμίνα, την Αίγινα και την απέναντι μεριά της Πελοποννήσου. Ο ήλιος λαμπυρίζει μέσα στη θάλασσα, κάνοντας τα εμπορικά καράβια να δείχνουν ανάλαφρα.
Το ήπιο κλίμα της Αττικής επιτρέπει την ομαλή παράταση ακόμα και τους χειμερινούς μήνες μιας δραστηριότητας που ξεκίνησε ως θερινή. Άλλωστε, μετά τις ενθουσιώδεις αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το ενδιαφέρον είναι σταθερό τόσο από Έλληνες όσο και από ξένους επισκέπτες. Κι εκτός από τις περιηγήσεις κατά τη διάρκεια της μέρας, υπάρχουν και εβδομαδιαίες νυχτερινές τρενοποδηλασίες.
Τα επόμενα στοιχεία ιστορίας που ανακαλύπτουμε στη διαδρομή έχουν να κάνουν με την ιστορία του ίδιου του σιδηρόδρομου. Οι οδηγοί διακόπτουν την κυκλοφορία των οχημάτων ώστε να διασχίσουμε με ασφάλεια μια διασταύρωση και αμέσως μετά κάνουμε στάση δίπλα στο παλιό φυλάκιο του πασαγιοφύλακα, του ανθρώπου που φρόντιζε για την ασφαλή διέλευση των τρένων. Ο Γιώργος μάς εξηγεί ότι οι γραμμές εδώ φτιάχτηκαν το 1885 από Έλληνες και Ιταλούς τεχνίτες, με τη βοήθεια Ελβετών μηχανικών. Η περιοχή ήταν τότε απομονωμένη και απομακρυσμένη, και αυτό εξηγεί τους ξυλόφουρνους, τα πηγάδια και τα κελάρια που είχαν τα σπίτια των σιδηροδρομικών υπαλλήλων ώστε να τους παρέχουν αυτάρκεια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος με τον οποίο ενημέρωναν για βλάβες οι μηχανοδηγοί. Κατέβαιναν από την ακινητοποιημένη αμαξοστοιχία παίρνοντας μαζί τους τη βαριά, υπηρεσιακή τηλεφωνική συσκευή, και περπατούσαν κατά μήκος των γραμμών μέχρι να φτάσουν στο επόμενο σημείο σύνδεσης με το τηλεφωνικό δίκτυο. Εκεί, συνέδεαν τη συσκευή τους στο καλώδιο και επικοινωνούσαν με τον σταθμάρχη για να τον ενημερώσουν να μη στείλει άλλο τρένο στη γραμμή.
την εμπειρία της ποδηλατοδρεζίνας. (Φωτογραφία: ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΚΟΣ)
Μία από τις συγκινήσεις που μπορείς να βιώσεις όσο κάνεις πετάλι στο τρενοποδήλατο είναι να νιώσεις την ώθηση από το σύγχρονο ηλεκτρικό τρένο που περνά στη γειτονική γραμμή αλλά και να μυρίσεις τη γνώριμη μυρωδιά του λαδιού των παλιών τρένων που έχει ποτίσει τους ξύλινους στρωτήρες μέσα στο μικρό τούνελ. Σε ένα σημείο διασχίζουμε μια μεταλλική γέφυρα και βλέπουμε τη θάλασσα ανάμεσα από τις ράγες. Στα στενά αυτά περάσματα έχουμε την ευκαιρία να ανακαλέσουμε γνώσεις μυθολογίας, όπως ότι σε αυτή την περιοχή ζούσε ο Σκίρωνας, αλλά και να ανακαλύψουμε λιγότερο γνωστά κομμάτια της σύγχρονης ιστορίας, όπως τα πολυβολεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα πέτρινα αυτά πολυβολεία τα είχαν χτίσει οι Γερμανοί για να ελέγχουν την κίνηση και να προστατεύουν τον δρόμο από δυνητική επίθεση των Ελλήνων ανταρτών. Στα ίδια σημεία προκάλεσαν κατά την αποχώρησή τους την καταστροφή μεγάλου μέρους του τροχαίου υλικού των ελληνικών σιδηροδρόμων.
Το ήπιο κλίμα της Αττικής επιτρέπει την ομαλή παράταση ακόμα και τους χειμερινούς μήνες μιας δραστηριότητας που ξεκίνησε ως θερινή.
Παραφερνάλια του ελληνικού σιδηρόδρομου, απόδειξη της αγάπης των ανθρώπων που σκέφτηκαν αυτή τη διαδρομή. (Φωτογραφία: ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΚΟΣ)
Πετώντας πάνω από τα αυτοκίνητα
Συνεχίζουμε να ποδηλατούμε δίπλα στη θάλασσα και σκέφτομαι ότι όλη αυτή η περιήγηση είναι μία από τις πιο ξεχωριστές εμπειρίες που μπορεί να ζήσει ο επισκέπτης της Αττικής και ιδανικός τρόπος γνωριμίας με την ιστορία της περιοχής των Μεγάρων. Θα ήθελα να επιστρέψω για να επισκεφτώ τους βυζαντινούς ναούς και τα αρχαία δέντρα του ελαιώνα, αλλά και για να δω το ευφυές σύστημα ύδρευσης που σχεδίασε ο Ευπαλίνος και το οποίο παρέμεινε σε ενεργή χρήση μέχρι και τη δεκαετία του ’60. Όταν διασχίζουμε και πάλι τη γέφυρα βλέποντας κάτω την εθνική οδό, νιώθω σαν να πετάω επάνω από τα αυτοκίνητα. Η διαδρομή δίπλα στη θάλασσα, με το άρωμα των άφθονων σκίνων που φυτρώνουν δίπλα στις ράγες, έχει και καθαρτήρια δράση. Αφού διασχίσουμε το μικρό τούνελ στην είσοδο των Μεγάρων, ο Γιώργος μιλά για την πρόθεσή του να προσκαλέσει μαθητές σχολείων της πόλης στις ξεναγήσεις της Railbiking, προσδοκώντας ότι αυτό θα τους κάνει να εκτιμήσουν περισσότερο τον τόπο τους.
την εμπειρία της ποδηλατοδρεζίνας. (Φωτογραφία: ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΚΟΣ)
Αφού φτάσουμε στον τερματισμό, ο Λουτσιάνο και ο Έντουαρντ τον βοηθούν να αποθηκεύσει τις ποδηλατοδρεζίνες στο κόκκινο κοντέινερ της Railbiking και κουβεντιάζουμε για άλλες εγκαταλελειμμένες σιδηροδρομικές γραμμές στην Ελλάδα που θα μπορούσαν να ξαναζωντανέψουν μέσα από αντίστοιχες περιηγήσεις. Υπάρχουν πανέμορφες διαδρομές στην Αρκαδία, στα Τέμπη, στον Δομοκό και σε πολλές ακόμα περιοχές. Ο Γιώργος είναι ένθερμος υποστηρικτής του τρένου και προτείνει εκδρομές που το αξιοποιούν ως βασικό μέσο μεταφοράς, όπως, για παράδειγμα, τη σιδηροδρομική γραμμή από Θεσσαλονίκη για Φλώρινα, με ενδιάμεση στάση στην Έδεσσα και στο Αμύνταιο, προκειμένου να επισκεφτεί ο ταξιδιώτης τους καταρράκτες και τους αμπελώνες της Μακεδονίας. Δεν ξέρω αν αυτή η διαδρομή θα μπορούσε να συναγωνιστεί σε ομορφιά την αίσθηση του να ποδηλατείς στις ράγες δίπλα στη θάλασσα, αλλά και οι δύο μάς κάνουν να βλέπουμε τη φωτεινή πλευρά του ελληνικού σιδηρόδρομου.
