Ο Ήλιος αντανακλάται εκτυφλωτικά στους μαρμάρινους όγκους. Οξείς ήχοι εργαλείων μπερδεύονται με ανθρώπινες ομιλίες καθώς οι λατόμοι συνεννοούνται για τη δουλειά της ημέρας ή ανταλλάσσουν καθημερινές κουβέντες. Κομμάτια μαρμάρου αποσπασμένα με προσοχή από την αγκαλιά του βουνού ξεκουράζονται στην αττική γη, ενόσω οι τεχνίτες προετοιμάζουν το μακρύ, επίπονο και επικίνδυνο ταξίδι τους έως την Ακρόπολη. Οι τεράστιοι μαρμάρινοι όγκοι οδηγούνται με προσοχή στην είσοδο της οδού Καταγωγής, κατά μήκος της οποίας θα μεταφερθούν με τη μέθοδο της κύλησης, ώσπου να φτάσουν στην οδό Λιθαγωγίας, απ’ όπου θα φορτωθούν σε άμαξες με προορισμό το εργοτάξιο του Παρθενώνα. Οι ανασκαφές και οι μελέτες των αρχαιολόγων έχουν φέρει στο φως αρκετά στοιχεία, ώστε να μας επιτρέπουν να φανταστούμε σκηνές από την εργασιακή καθημερινότητα στο Σπήλαιο Αμώμων στην Πεντέλη (γνωστό και ως Σπήλαιο Νταβέλη) στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ.
Σήμερα, δυόμισι χιλιάδες χρόνια μετά, οι τεχνίτες του μαρμάρου έχουν εγκαταλείψει οριστικά το αρχαίο λατομείο της Πεντέλης. Στην περιοχή που περιβάλλει το σπήλαιο, το οποίο παραμένει αρκετά δημοφιλές σε όσους ψάχνουν μια ολιγόωρη απόδραση για το Σαββατοκύριακο, συναντά κανείς ποδηλάτες, ανέμελους περιπατητές, αναβάτες μότοκρος, οικογένειες με εξοπλισμό πικνίκ και φυσικά αναρριχητές – το αναρριχητικό πεδίο της Σπηλιάς Νταβέλη είναι από τα παλαιότερα και ιστορικότερα αναρριχητικά πεδία της Αττικής. Είναι νωρίς ένα πρωινό Κυριακής και στο πλάτωμα έξω από το Σπήλαιο Νταβέλη ένα ζευγάρι απολαμβάνει τον ήλιο του Νοεμβρίου. Μέσα στη σπηλιά, μια μικρή παρέα φίλων παρατηρούν τον χώρο, ενώ ένας από τη συντροφιά αφηγείται μύθους, θρύλους και ιστορίες για το πώς ο λήσταρχος Νταβέλης είχε εδώ το κρησφύγετό του (δεν έχει επιβεβαιωθεί ποτέ), για τα έργα που έγιναν εδώ στη διάρκεια της Επταετίας αλλά και στα τέλη της δεκαετίας του 1970 από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, για το ότι στην αρχαιότητα υπήρξε ιερό του θεού Πάνα και στα βυζαντινά χρόνια αποτέλεσε ησυχαστήριο μοναχών (εξ ου και η ονομασία Σπήλαιο των Αμώμων) – υπάρχει και μια θεωρία συνωμοσίας που το συνδέει με σατανιστικές τελετές. Η σπηλιά είναι εντυπωσιακή, έχει μια μυστηριακή ατμόσφαιρα. Καθώς το βλέμμα περιπλανιέται στα τοιχώματα και στην τραχιά οροφή που είναι γεμάτη σταλακτίτες, νιώθει κανείς δέος. Οι πρώτοι που την ανακάλυψαν ήταν οι αρχαίοι τεχνίτες που λάξευσαν το βουνό για την απόσπαση των μαρμάρων που θα χρησιμοποιούνταν ως υλικό κατασκευής του Παρθενώνα. Αυτοί δημιούργησαν την είσοδο της σπηλιάς, ενώ μέρος της λέγεται ότι διαμορφώθηκε από τις πολυετείς εργασίες των λατόμων.
Ο δρόμος των μαρμάρων
Όσο όμως γνωστό στους κατοίκους της γύρω και της ευρύτερης περιοχής είναι το σπήλαιο, τόσο άγνωστη παραμένει εκείνη η παλιά οδός του μαρμάρου που αρχίζει μόλις λίγα μέτρα πιο κει και είναι ό,τι πιο κοντινό σε ένα ταξίδι στον χρόνο, πίσω στον Χρυσό Αιώνα της Αθήνας και στη δημιουργία του λαμπρότερου μνημείου της. Συνολικά, περισσότεροι από 20.000 τόνοι πεντελικού μαρμάρου χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του Παρθενώνα. Η αρχή της οδού Καταγωγής σηματοδοτείται με μια πεσμένη μαρμάρινη στήλη. Ο δρόμος είναι διάσπαρτος με κομμάτια πεντελικού μαρμάρου, μικρότερα ή μεγαλύτερα, που ταλαιπωρούν τα πόδια και κάνουν αβέβαια τα βήματα, αλλά αντανακλούν υπέροχα τον ήλιο καθώς σκαρφαλώνει ψηλότερα στον ουρανό. Είναι κάπως εκπληκτικό το να συνειδητοποιείς ότι αιώνες πριν, στο ίδιο αυτό μονοπάτι, ακουγόταν το κροτάλισμα του μαρμάρου καθώς κυλούσε προς το σημείο όπου περίμεναν οι άμαξες και στις γύρω απότομες πλαγιές αντηχούσαν οι φωνές των εργατών που αναλάμβαναν το τιτάνιο έργο της απρόσκοπτης μεταφοράς του. Η διαδρομή διαρκούσε περίπου έξι ώρες και υπολογίζεται ότι υπήρχαν περίπου 20 άμαξες που έκαναν δέκα φορές ημερησίως το δρομολόγιο.
Η αρχαία οδός ήταν γνωστή στους ιστορικούς και στους αρχαιολόγους. Την πορεία της είχε περιγράψει ο καθηγητής Ιστορίας και Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ και επικεφαλής της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, Μανόλης Κορρές, στο βιβλίο του Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα (εκδόσεις Μέλισσα): «Η οδός της μεταφοράς ή λιθαγωγίας άρχιζε από το κάτω πέρας της οδού της “καταγωγής”, ακολουθούσε τη δεξιά πλευρά της ρεματιάς του Χαλανδρίου επί μήκους τεσσάρων περίπου χιλιομέτρων, κατόπιν την αριστερή επί μήκους άλλων τεσσάρων, στη συνέχεια πλησίαζε τη διαδρομή της οδού Κηφισίας, με μέρος της οποίας συνέπιπτε, και μέσω του σημερινού Εθνικού Κήπου και της νοτίας κλιτύος της Ακροπόλεως κατέληγε αμέσως μετά από το Ιερόν της Νύμφης σε υψόμετρο 96 μέτρων, όπου ήταν και η διασταύρωσή της με μια άλλη οδό, η οποία (κατά μήκος της δυτικής πλευράς του Ηρωδείου) οδηγούσε προς την Ακρόπολη», αναφέρει χαρακτηριστικά. Νεότερες ανασκαφές και ευρήματα τον επιβεβαιώνουν.
Ένα καλά κρυμμένο μυστικό
Μετά τα πρώτα περίπου 250 μέτρα, ο δρόμος διακλαδίζεται. Θα πρέπει να ακολουθήσετε το αριστερό, πιο στενό και κατηφορικό μονοπάτι, με προσοχή, καθώς είναι αρκετά απότομο στην αρχή του. Είναι εύκολο να αναγνωρίσετε ότι αυτή είναι η συνέχεια της οδού, καθώς είναι σπαρμένο με μάρμαρο, ενώ το δεξί μονοπάτι είναι κυρίως χωματόδρομος. Όταν σταθεροποιήσετε το βήμα σας στην κακοτράχαλη κατηφόρα, στρέψτε το βλέμμα αριστερά-δεξιά στον ορίζοντα. Από αυτό το ύψος θα δείτε όλη την Αθήνα έως τη θάλασσα να απλώνεται «πιάτο» μπροστά σας και τις λοφοπλαγιές της Πεντέλης ολόγυρα. Σε περίπου μισό χιλιόμετρο –υπολογίστε γύρω στα 700 μέτρα από την αρχή της αρχαίας οδού– βρίσκεται ένα καλά κρυμμένο μυστικό. Αφού περάσετε ένα πεύκο που χωρίζει το μονοπάτι στη μέση, θα δείτε ότι αυτό στρίβει αριστερά λίγα μέτρα πιο κάτω. Ακριβώς στη στροφή, εντοπίστε ένα μικρό πευκάκι στα αριστερά της καλά κρυμμένης εισόδου ενός πολύ στενού μονοπατιού που είναι δύσκολο να διασχίσει κανείς λόγω της βλάστησης, αλλά και επειδή είναι διάσπαρτο με μεγάλες πέτρες. Προχωρήστε προσεκτικά και αναζητήστε, στην αριστερή πλευρά πάνω στους βράχους, μεγάλες τετράγωνες τρύπες, τις λεγόμενες οπές πακτώσεως των ξύλινων πασσάλων, πάνω στους οποίους δένονταν τα σχοινιά για την ελεγχόμενη κατάβαση των μαρμάρων. Οι οπές έχουν διατομή περίπου 30 εκ. και βάθος 35-40 εκ.
Επιστρέφοντας στο μονοπάτι, σας περιμένει κατάβαση περίπου μισού ακόμη χιλιομέτρου έως τον χωματόδρομο που θα σας οδηγήσει στην οδό Περικλέους.
Σε διάφορα σημεία, πάνω σε μεγάλες πέτρες, στη μέση ή στην άκρη του δρόμου, είναι ευδιάκριτη μια πρόχειρη σήμανση με κόκκινη, κίτρινη και μπλε μπογιά, που επιβεβαιώνει ότι βρίσκεστε στον σωστό δρόμο. Η βλάστηση περιορίζεται σε μικρά δέντρα και θάμνους, που δεν προσφέρουν σκιά –αν κάνετε τη βόλτα σας κάποια μέρα ή ώρα με έντονη ηλιοφάνεια, θα πρέπει οπωσδήποτε να έχετε μαζί σας καπέλο–, αλλά μαλακώνουν το βλέμμα σας που αναμετράται σε όλο το μήκος της διαδρομής με την αγριάδα του τοπίου. Διάσπαρτα τριγύρω έχουν ξεφυτρώσει δειλά αγριολούλουδα και αρωματικά βότανα που σκορπίζουν γνώριμα αρώματα.
Ακολουθώντας την οδό Περικλέους σε όλο το μήκος της, θα περάσετε το Τρίστρατο –σημείο συνάντησης τριών μονοπατιών– όπου θα ακούσετε το «τραγούδι» των πυλώνων της ΔΕΗ που βρίσκονται εκεί, έναν ήχο που μοιάζει με αυτόν ενός ρυακιού ή με το θρόισμα των φύλλων. Θα καταλήξετε, μέσω του οικιστικού ιστού, στη συμβολή της Περικλέους με την Ηρώων Πολυτεχνείου, στην περιοχή της πλατείας Νέας Πεντέλης. Στο σημείο εκείνο στρίψτε αριστερά, ακολουθήστε την οδό Αλέξανδρου Παναγούλη και κινηθείτε περιμετρικά στο πέτρινο γεφύρι με προσοχή, καθώς το πεζοδρόμιο είναι αρκετά στενό. Αφού το περάσετε, σε περίπου δέκα μέτρα θα δείτε στο δεξί σας χέρι την είσοδο του σηματοδοτημένου μονοπατιού από όπου θα μπείτε στην κατάφυτη ρεματιά Πεντέλης-Χαλανδρίου. Η διαδρομή έχει μήκος περίπου δύο χιλιόμετρα, είναι σηματοδοτημένη από τη φυσιολατρική κίνηση «Βριλησσός» και θα σας οδηγήσει στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας στα Μελίσσια σε περίπου 45 λεπτά.
Ένα Παραδεισένιο καταφύγιο
Η αντίθεση ανάμεσα στο πετρώδες τοπίο του βουνού και στη θαλερή βλάστηση της ρεματιάς είναι αναζωογονητική. Το μονοπάτι είναι σκιερό, περιβάλλεται από ψηλά δέντρα και οριοθετείται από θάμνους και λουλούδια της εποχής. Από διάφορα σημεία φαίνεται το ποταμάκι όπου το λιγοστό νερό του κυλά ήρεμα στη βάση της ρεματιάς – αν κάνετε αυτή τη διαδρομή τον χειμώνα ή την άνοιξη, το νερό είναι περισσότερο και ο ήχος του δροσερός κάτω από τον θόλο που σχηματίζουν τα δέντρα, σαν ένα παραδεισένιο καταφύγιο μόλις λίγα μέτρα από τη βοή της πόλης. Υπάρχουν ανηφορικά και κατηφορικά σημεία, κάποια αρκετά γλιστερά λόγω της χωμάτινης επιφάνειας του μονοπατιού, αλλά και από τα φύλλα και τις πευκοβελόνες που το καλύπτουν. Παρότι σε ένα-δυο σημεία έχουν τοποθετηθεί σκοινιά από όπου μπορείτε να κρατηθείτε για να προχωρήσετε
με ασφάλεια, θα σας βοηθήσει πολύ αν έχετε μαζί σας μπατόν πεζοπορίας και φυσικά τα κατάλληλα παπούτσια – ιδανικά, ορειβατικά ή πεζοπορίας, καλά είναι όμως και τα αθλητικά. Τα τελευταία θα αποδειχθούν πολύ χρήσιμα στα σημεία όπου το μονοπάτι συναντά το ποτάμι και ίσως χρειαστεί να πατήσετε στην κοίτη για να συνεχίσετε τον δρόμο σας.
Στη διαδρομή θα συναντήσετε ένα χαριτωμένο φυτώριο, στο ύψος της πέτρινης γέφυρας της οδού Ασκληπιού. Σε λίγα λεπτά από το σημείο εκείνο θα είστε στο τέλος αυτού του κομματιού της ρεματιάς, στην Αγία Μαρίνα. Από εκεί, μέσω της οδού Παλαιών Λατομείων, θα φτάσετε στην εντυπωσιακή πεντάτοξη, μαρμάρινη γέφυρα της Δουκίσσης Πλακεντίας. Η ολόλευκη γέφυρα κατασκευάστηκε το 1836 από πεντελικό μάρμαρο, με χρηματοδότηση της δούκισσας της Πλακεντίας. Πρόκειται για την αρχαιότερη σωζόμενη γέφυρα της Αθήνας και χρησιμοποιήθηκε και για τη μεταφορά μαρμάρων για την ανέγερση των ανακτόρων, όταν με εντολή του Όθωνα λειτούργησε ξανά το λατομείο της Πεντέλης.
Είναι κάπως εκπληκτικό το να συνειδητοποιείς ότι αιώνες πριν, στο ίδιο αυτό μονοπάτι, ακουγόταν το κροτάλισμα του μαρμάρου καθώς κυλούσε προς το σημείο όπου περίμεναν οι άμαξες.
Λίγα μέτρα από τη γέφυρα βρίσκεται το πάρκο Θήρας, όπου μπορείτε να χαλαρώσετε και να ανασυνταχθείτε στο τέλος της βόλτας.