Σκεφτόμουν κάποιου είδους ανασκόπηση τώρα που τελειώνει η χρονιά, αλλά ανατρέχοντας στα γεγονότα των προηγούμενων μηνών σημείωσα κυρίως απώλειες – δεν θυμάμαι άλλη χρονιά που να έφυγαν τόσο πολλοί αγαπημένοι λογοτέχνες. Προσωπικό είναι αυτό, αλλά ας είναι. Με άλλα λόγια, ας αποχαιρετήσουμε ξανά τον Κόρμακ Μακάρθι, που θα τον θυμόμαστε για πολλά [π.χ. ο Επιβάτης (εκδ. Gutenberg) είναι κατά τη γνώμη μου ένα από τα τέσσερα-πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα των τελευταίων ετών], αλλά πάνω απ’ όλα για τον Ματωμένο μεσημβρινό (εκδ. Καστανιώτη), που είναι τόσο άγριος και έχει τόσο τρόμο και τόσο θάνατο στις σελίδες του, που σε κάνει να εκτιμήσεις τη ζωή. Ας αποχαιρετήσουμε τον μεγάλο Μίλαν Κούντερα, που έγραψε πολύ και έγραψε όπως λίγοι, και κάποια στιγμή στο Βιβλίο του γέλιου και της λήθης (εκδ. Εστίας) έφτιαξε απλά και ειλικρινά τον μεγάλο κανόνα του έρωτα: «Αχ! Εραστές, προσοχή αυτές τις πρώτες, επικίνδυνες μέρες! Έτσι και πάτε στον άλλο το πρωινό στο κρεβάτι, θα πρέπει να του το πηγαίνετε εφ’ όρου ζωής, αν δεν θέλετε να σας κατηγορήσει για έλλειψη αγάπης και για προδοσία». Ας αποχαιρετήσουμε την Α. Σ. Μπάιατ, επειδή μετά το μυθιστόρημά της Εμμονή (εκδ. Πόλις) δεν θα βρει κανείς άλλη τόσο άριστα οργανωμένη αποτύπωση του πάθους (εμμονής;) για τη λογοτεχνία. Και ας αποχαιρετήσουμε τη Λουίζ Γκλικ· ξεφυλλίζω τις συλλογές της, είναι γεμάτες τσακισμένες σελίδες, στέκομαι σε μία από τον Θρίαμβο του Αχιλλέα (εκδ. Στερέωμα): «Πρέπει να σου πω τι έμαθα, ότι τώρα πια ξέρω / τι συμβαίνει στους ονειροπόλους. / Δεν το νιώθουν όταν αλλάζουν. Μια μέρα / ξυπνούν, ντύνονται, είναι γέροι».
Απ’ τη χρονιά κρατάω και μια σωτηρία. Το φετινό Νόμπελ του Γιον Φόσε ήταν πολύ «ήσυχο», λίγοι τον έχουν διαβάσει για να έχουν άποψη – λίγοι, αλλά κάποιοι τον έχουν διαβάσει πολύ προσεκτικά. Στην καθιερωμένη τηλεφωνική συνέντευξη που έδωσε μετά την ανακοίνωση του βραβείου, είπε ότι ανάμεσα στα δεκάδες μηνύματα συγχαρητηρίων που έλαβε ήταν και αυτό μιας Ελληνίδας αναγνώστριας που τον ευχαρίστησε, καθώς, διαβάζοντας το Παραλλαγές θανάτου (θα το βρείτε στα Τρία έργα, που πρόσφατα επανακυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Άγρα), ένα θεατρικό κείμενο για την αυτοκτονία, αποφάσισε να μείνει στη ζωή. Τον ευχαρίστησε, δηλαδή, επειδή είναι ακόμα ζωντανή.