Αν η κλιματική κρίση ήταν εικόνα, θα ήταν πιθανότατα μιας απόλυτα ξηρής πεδιάδας. Υπάρχει πρόβλημα με το νερό, αυτό είναι γνωστό. Οι αριθμοί είναι δραματικοί: περίπου 2 δισ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν έχουν σήμερα πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό, ενώ 3 δισ. άνθρωποι καταναλώνουν νερό το οποίο δεν γνωρίζουμε εάν είναι κατάλληλο, διότι δεν ελέγχεται επαρκώς. Τα τελευταία 300 χρόνια έχει χαθεί το 85% των υδροβιοτόπων του πλανήτη, κυρίως λόγω της αποξήρανσης και της αλλαγής της χρήσης της γης, και πολλοί από τους εναπομείναντες υδροβιότοτοπους είναι υποβαθμισμένοι.
Η κλιματική κρίση επηρεάζει το νερό με διάφορους τρόπους, όπως το λιώσιμο των πάγων, οι πλημμύρες, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, οι ξηρασίες, οι απρόβλεπτες βροχοπτώσεις που συνδέονται με την άνοδο της θερμοκρασίας. Αν βάλει κανείς στην εξίσωση την υπερκατανάλωση πόρων, την υπεράντληση υδάτων, τα απόβλητα που καταλήγουν στον υδροφόρο ορίζοντα και λοιπές κακές πρακτικές, θα έχει μια γεύση του προβλήματος. Η αύξηση του πληθυσμού της γης δεν βοηθά επίσης, καθώς, για να παραχθεί η τροφή που καταναλώνει ένας άνθρωπος για μία μέρα, χρειάζονται 2.000 έως 5.000 λίτρα νερού, σύμφωνα με την Οργάνωση για τη Διατροφή και τη Γεωργία των Ηνωμένων Εθνών.
Νερό από το παρελθόν
Υπάρχουν σημεία στον πλανήτη σε χειρότερη μοίρα από άλλα. Στις αραβικές χώρες, για παράδειγμα, πάνω από 392 εκατ. άνθρωποι ζουν με λιγότερο από 1.000 κυβικά νερού κατ’ άτομο τον χρόνο, ενώ στη Νοτιοανατολική Ασία οι άνθρωποι υπερ-αντλούν νερό από το έδαφος προκειμένου να υποστηρίξουν τη γεωργική τους παραγωγή. Όσο οι ανάγκες για σίτιση ανεβαίνουν (η πρόβλεψη είναι ότι θα γεννηθούν 322 εκατ. άνθρωποι στην περιοχή μέχρι το 2030), η υπεράντληση θα ενταθεί. Στην Πόλη του Μεξικού, σύμφωνα με το National Geographic, 23 εκατ. άνθρωποι πίνουν «νερό δανειζόμενο από το παρελθόν». Τι σημαίνει αυτό; Ότι προέρχεται από πηγάδια που αντλούν νερό που μαζεύτηκε πολλά, πολλά χρόνια πριν, καθότι το νερό που είχαν στην επιφάνεια δεν κάλυπτε τις ανάγκες τους. Το νερό που χρησιμοποιούν είναι 70% περισσότερο από το νερό που επιστρέφεται, εισρέοντας στον υδροφόρο ορίζοντα, ενώ, καθώς η στάθμη του νερού κάτω από την πόλη κατεβαίνει, εκείνη βυθίζεται κάθε χρόνο και από λίγο, προκαλώντας καταστροφές (π.χ. το σπάσιμο των σωλήνων ύδρευσης). Τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της γης που επλήγησαν από φυσικές καταστροφές βρίσκονταν, από το 2011 έως το 2020, στην περιοχή της Ασίας/Ειρηνικού, με τις περισσότερες από αυτές να σχετίζονται με το νερό: πλημμύρες, ξηρασίες, καταιγίδες.
Για την αντιμετώπιση της έλλειψης νερού, οργανισμοί και κράτη έχουν καταφύγει σε διάφορους τρόπους επεξεργασίας των υδάτων: άλλοι εκμεταλλεύονται τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις και άλλοι ακολουθούν πρακτικές του 16ου αιώνα, οι οποίες εξακολουθούν να δίνουν λύσεις σε σημερινά προβλήματα. Στο Περού, για παράδειγμα, ο Άμπελ Κρουζ ξεκίνησε να ασχολείται με τη συλλογή νερού από παιδάκι. Στην αρχή, μαζί με τον πατέρα του, έφτιαξαν φυσικά κανάλια για να συλλέγουν τις σταγόνες που συσσωρεύονταν στα φύλλα από τις μπανανιές, χρησιμοποιώντας μπαμπού. Μπορεί οι ίδιοι να νόμιζαν πως επρόκειτο για δική τους εφεύρεση, ωστόσο ήταν μια πανάρχαια μέθοδος. «Υπάρχουν γκραβούρες από τον 16ο αιώνα, όπου περιγράφεται το πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν το νερό από τα φύλλα των θάμνων για να πίνουν», είχε πει σε σχετικό ρεπορτάζ του BBC η Μαρία Βικτορία Μαρζόλ, καθηγήτρια Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Λα Λαγκούνα της Τενερίφης.
Στην πορεία, ο Κρουζ εξέλιξε την τεχνική του, στρέφοντας την προσοχή του στην πυκνή ομίχλη που τυλίγει τον τόπο του από τον Απρίλιο έως τον Σεπτέμβριο, εξαιτίας της πρόσμειξης του θερμού, παράκτιου αέρα με τους δροσερούς ανέμους που έρχονται από τον Ειρηνικό Ωκεανό. Πλέον, στήνει φύλλα λεπτού πλέγματος στις πλαγιές των λόφων, τα οποία συγκεντρώνουν τα μικροσκοπικά σταγονίδια της ομίχλης. Αυτά στη συνέχεια πέφτουν μέσα σε σωλήνες και μεταφέρονται σε δοχεία. Το νερό, εάν προέρχεται από κάποια επαρχία της Λίμα, είναι πόσιμο, εάν όμως προέρχεται από την ίδια την πόλη, μία από τις πιο επιβαρυμένες σε ρύπανση πόλεις στον κόσμο, δεν πίνεται. Η κάθε «παγίδα» νερού μπορεί να αποφέρει 200-400 λίτρα νερού την ημέρα, ενώ ο ίδιος ο Κρουζ έχει βοηθήσει να τοποθετηθούν 2.000 τέτοιοι μηχανισμοί στο Περού καθώς και στην Κολομβία, στη Βολιβία και στο Μεξικό. Από το 2005 είναι πρόεδρος ενός Μη Κερδοσκοπικού Οργανισμού με την ονομασία «Περουβιανοί Χωρίς Νερό», που ασχολείται μεταξύ άλλων με τη συλλογή νερού από την ομίχλη και την αφαλάτωση υδάτων. Ο ίδιος σχολίασε στο BBC το 2020 πως, χάρη σε αυτή του τη δράση, υπάρχουν πλέον γεωργικές καλλιέργειες σε μέρη που προηγουμένως μαστίζονταν από ξηρασία, και βλέπει οικογένειες που καλλιεργούν σύκα, αμπέλια και ελιές σε χωράφια που δεν θα μπορούσες ποτέ να φανταστείς ότι θα ήταν δυνατό να καλλιεργηθούν. Αντίστοιχα προγράμματα εφαρμόζονται στην Υεμένη, στην κεντρική Χιλή, στη Γουατεμάλα, στην Αϊτή και στο Νεπάλ.
Ο Κόλπος της αφαλάτωσης
Σαράντα χιλιόμετρα έξω από την πόλη του Ντουμπάι, ανάμεσα στα τεχνητά νησιά Παλμ Τζουμέιρα και Παλμ Τζέμπελ Αλί, βρίσκεται το Jebel Ali Power and Desalination Plant, η μεγαλύτερη μονάδα αφαλάτωσης στον κόσμο, αφού το Ντουμπάι, όπως και άλλες περιοχές του Κόλπου, εξαρτώνται από την αφαλάτωση για την εξυπηρέτηση των αναγκών τους σε νερό (στο Μπαχρέιν, στο Κουβέιτ, στο Ομάν, στο Κατάρ, στη Σαουδική Αραβία και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα βρίσκεται το 60% των μονάδων αφαλάτωσης του κόσμου). Στο Ντουμπάι, οι ανάγκες για ύδρευση όλο και ανεβαίνουν, με τα συνεχόμενα πρότζεκτ δημιουργίας τεχνητών νησιών σε εξέλιξη – μεταξύ άλλων, εκεί βρίσκεται το Burj Khalifa, το ψηλότερο κτίριο στον κόσμο, το οποίο καταναλώνει καθημερινά 946.000 λίτρα νερού.
Το Jebel Ali έχει τη δυνατότητα να αφαλατώσει 2.228 εκατ. κυβικά μέτρα θαλασσινού νερού την ημέρα, κυρίως με τη διαδικασία απόσταξης πολλαπλών σταδίων, όπου το θαλασσινό νερό αντλείται σε υψηλή πίεση και θερμαίνεται σχεδόν μέχρι βρασμού, για να παραχθεί ατμός. Περνώντας από διάφορα στάδια, το νερό μετατρέπεται σε πόσιμο. Το σύστημα αυτό τροφοδοτείται από τα θερμικά απόβλητα της παρακείμενης μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ωστόσο, σύμφωνα με ρεπορτάζ των New York Times, η εξάρτηση του Ντουμπάι από την αφαλάτωση βλάπτει τον Περσικό Κόλπο, εξαιτίας των υφάλμυρων αποβλήτων (άλμη), που αυξάνουν την αλμυρότητα και τη θερμοκρασία του νερού, ενώ, σε συνδυασμό με τα χημικά που χρησιμοποιούνται για τη διαδικασία, βλάπτονται η βιοποικιλότητα και η αλιεία. Για κάθε μονάδα αφαλατωμένου νερού που παράγεται, μιάμιση φορά η ίδια ποσότητα σε απόβλητα απορρίπτεται στη θάλασσα.
Πυρ στον αέρα
Όσο οι ανάγκες για νερό αυξάνονται (σύμφωνα με τοπικά μέσα ενημέρωσης, τα ΗΑΕ προβλέπεται να αυξήσουν την ετήσια ανάγκη τους σε νερό από 4,5 δισ. κυβικά μέτρα το 2022 σε 9 ή 10 δισ. το 2030), αυξάνεται και η αναζήτηση για εναλλακτικούς τρόπους υδροδότησης, και έτσι τα Εμιράτα μπήκαν εδώ και δύο δεκαετίες στη λίστα των χωρών που στρέφονται στον ουρανό για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους σε νερό, μαζί με το Ιράν, το Μαρόκο, τη Σαουδική Αραβία, την Αιθιοπία. Δεν είναι μια άγνωστη πρακτική: όπως έγινε ευρύτερα γνωστό ήδη από τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Πεκίνο το 2008, η Κίνα εδώ και χρόνια «πυροβολεί» τα σύννεφα με ειδικά χημικά σφαιρίδια, προκειμένου να επηρεάσει την υγρασία τους, μεγεθύνοντας τα σωματίδια υδρατμών που τελικά γίνονται αρκετά βαριά ώστε να πέσουν ως βροχή. Η Κίνα μπορεί να διαθέτει αυτή τη στιγμή το μεγαλύτερο πρόγραμμα μεταβολής του καιρού, ωστόσο η πρακτική αυτή ακολουθείται εδώ και χρόνια, ενώ την περίοδο 1967-1972 χρησιμοποιήθηκε ως όπλο από τις αμερικανικές δυνάμεις στον πόλεμο του Βιετνάμ (Επιχείρηση Ποπάι), προκειμένου να επεκτείνουν την περίοδο των Μουσώνων και να δυσχεραίνουν την επέλαση των Βιετναμέζων στρατιωτών.
Η εξάρτηση του Ντουμπάι από την αφαλάτωση βλάπτει τον Περσικό Κόλπο, εξαιτίας των υφάλμυρων αποβλήτων (άλμη), που αυξάνουν την αλμυρότητα και τη θερμοκρασία.
Στην Κίνα, το ίδιο υλικό που χρησιμοποιήθηκε στους Ολυμπιακούς Αγώνες (ράβδοι ιωδιούχου αργύρου) προκειμένου να μη βρέξει πάνω από το Πεκίνο και να εξασφαλιστεί μια ομαλή διοργάνωση εκτοξεύεται και στη σημερινή εποχή. Η πιο πρόσφατη εκτεταμένη επιχείρηση ήταν η απόπειρα να προκληθεί βροχή πάνω από τον ποταμό Γιανγκτσέ, τον σημαντικότερο της χώρας, ο οποίος το 2022, με το κύμα καύσωνα που έπληξε τη χώρα, ήρθε αντιμέτωπος με φαινόμενα εκτεταμένης ξηρασίας, θέτοντας σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές, καλλιέργειες και ζώα. Ορισμένοι επιστήμονες αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα αλλά και την ασφάλεια αυτής της μεθόδου, ζητώντας τη ρύθμιση των δραστηριοτήτων. Ωστόσο, οι κινεζικές αρχές, έχοντας επενδύσει δισεκατομμύρια, ισχυρίζονται ότι μόνο σε μία επαρχία της χώρας, την Ξινγιάνγκ, η μεταβολή του καιρού μείωσε τις φυσικές καταστροφές από το χαλάζι κατά 70% (εκτός από την πρόκληση βροχής, τα σφαιρίδια ή οι ράβδοι ιωδιούχου αργύρου μπορούν να «μαλακώσουν» το χαλάζι ή να προκαλέσουν χιονόπτωση).
25 ορόφους κάτω από το έδαφος
Στη Σιγκαπούρη, το 40% των αναγκών του πληθυσμού εξυπηρετείται από ανακυκλωμένα αποχετευτικά λύματα, αριθμός που αναμένεται να ανέβει στο 55% έως το 2060. Το μικροσκοπικό κρατίδιο, μην έχοντας επαρκείς φυσικές πηγές, μετά από χρόνια επιστημονικής έρευνας, είναι το μεγάλο success story στον τομέα του νερού, καθώς έχει αναπτύξει ένα προηγμένο σύστημα επεξεργασίας λυμάτων που φτάνει σε βάθος μέχρι και 25 ορόφων κάτω από την επιφάνεια της γης. Εκεί βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Changi Water Reclamation Plant, του ειδικού εργοστασίου στο οποίο διοχετεύονται τα λύματα μέσω μιας τεράστιας σήραγγας σχεδόν 50 χλμ. που συνδέεται με αποχετευτικούς αγωγούς (στη δομή έχει εγκατασταθεί ένα ειδικό δίκτυο εξαεριστήρων για να διατηρείται ο αέρας φρέσκος, αν και μια κάποια οσμή εξακολουθεί να πλανάται στον αέρα, σύμφωνα με το AFP).
Τα λύματα φτάνουν στον υπόγειο χώρο και, περνώντας μέσα από σωλήνες, δεξαμενές και συστήματα φιλτραρίσματος, υποβάλλονται στον πρώτο καθαρισμό, ενώ στη συνέχεια διακαναλίζονται προς την επιφάνεια για περαιτέρω επεξεργασία. Τα στάδια της διαδικασίας περιλαμβάνουν μικροδιήθηση/υπερδιήθηση, αντίστροφη ώσμωση και απολύμανση με υπεριώδη ακτινοβολία, ώστε να εξασφαλιστεί ότι το νερό θα είναι απαλλαγμένο από βακτήρια, ιούς και άλλους πιθανούς μολυσματικούς παράγοντες. Οι εγκαταστάσεις μπορούν να επεξεργαστούν έως και 900 εκατ. λίτρα λυμάτων την ημέρα, ενώ μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2020, βασισμένη σε 20.000 αναλύσεις για τον έλεγχο της ποιότητας του παραγόμενου νερού, δείχνει ότι είναι καθαρότερο από το νερό της βρύσης στην περιοχή όσον αφορά το χρώμα, τη διαύγεια και τις οργανικές ουσίες. Γι’ αυτό και χρησιμοποιείται, κατά κύριο λόγο, στα εργοστάσια παραγωγής μικροτσίπ της Σιγκαπούρης, που απαιτούν εξαιρετικά καθαρό περιβάλλον για να μπορέσουν να λειτουργήσουν, ενώ ένα μέρος αυτού του νερού αναμειγνύεται με καθαρό από πηγές και προορίζεται για πόσιμο.
Ανακύκλωση νερού κάνουν και άλλες χώρες, όπως το Ισραήλ και η Ιαπωνία, ενώ η πρωτεύουσα της Ναμίμπια, Βίντχουκ, από το 1960 υδροδοτείται με ανακυκλωμένο νερό, στο οποίο ακολουθείται μια μέθοδος που μιμείται τη φυσική διαδικασία, χρησιμοποιώντας βακτήρια που βοηθούν στην πέψη των ανθρώπινων αποβλήτων και τα αφαιρούν από το νερό, το οποίο στη συνέχεια αποστέλλεται για περαιτέρω καθαρισμό με όζον και ενεργό άνθρακα.
H πρωτεύουσα της Ναμίμπια, Βίντχουκ, από το 1960 υδροδοτείται με ανακυκλωμένο νερό, στο οποίο ακολουθείται μια μέθοδος που μιμείται τη φυσική διαδικασία, χρησιμοποιώντας βακτήρια.
Καθώς η κλιματική κρίση οδηγεί σε ακραίες συνθήκες, το νερό εξακολουθεί να είναι πηγή άγχους για ολοένα και αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων στη γη. Οι νέες τεχνολογίες που αναπτύσσονται, κάποιες από τις οποίες αναφέρθηκαν σε αυτό το άρθρο, προσπαθούν να δώσουν μια λύση στο πρόβλημα (ορισμένες από αυτές, προκαλώντας άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα με τη σειρά τους), καθώς, όπως αναγνωρίστηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2010, η πρόσβαση σε καθαρό νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα.