«Θεέ μου, σκέφτηκε η Μέι, αληθινός παράδεισος» – είναι η πρώτη φράση του περίφημου «Κύκλου» (εκδ. Κέδρος), του δυστοπικού μπεστ σέλερ του Αμερικανού Ντέιβιντ Έγκερς που, σχεδόν αναπόφευκτα, έχει χαρακτηριστεί το «1984» της εποχής του διαδικτύου. Ο «αληθινός παράδεισος» που συναντά η Μέι, η νεαρή πρωταγωνίστρια της ιστορίας, είναι το campus της νέας της επαγγελματικής στέγης, που τυχαίνει να είναι η πιο επιδραστική εταιρεία τεχνολογίας στον κόσμο: ο Κύκλος. Αυτό που προσφέρει η εταιρεία είναι η απόλυτη διαφάνεια. Με μια υπηρεσία («Αληθινό Εγώ») ο χρήστης αποκτά μια ηλεκτρονική ταυτότητα που εμπεριέχει τα πάντα: από τις προσωπικές του στιγμές μέχρι τους τραπεζικούς του λογαριασμούς. Το όραμα του Κύκλου είναι ένας κόσμος που παρακολουθείται – για καλό σκοπό. Κανείς δεν θα μπορεί να πράξει ενάντια στον νόμο σε κοινή θέα. Είναι μια πρόταση μοντέρνας ηθικής και η Μέι, γοητευμένη από την καινούργια της ζωή και τον καινούργιο κόσμο που δημιουργείται, αφήνεται να παρασυρθεί μέσα στον Κύκλο, μέσα στον παράδεισό της.
Προφανώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και σύντομα θα συνειδητοποιήσει τους τερατώδεις στόχους του Κύκλου. Μπορείτε να τους φανταστείτε. Ο συγγραφέας παρουσιάζει μια απλοϊκά γραμμένη ιστορία, που όμως με μεθοδικότητα και μέσα από την υπερβολή της λειτουργεί εύστοχα ως σχόλιο για την κουλτούρα των κοινωνικών δικτύων, την επίδρασή τους στην ποιότητα της ζωής μας και στην παραβίαση της ιδιωτικότητάς μας. Μοιάζει όμως να αντιμετωπίζει το ζήτημα κάπως μονόπλευρα. Σαν όλα τα θετικά που εισπράττουμε από την εποχή των κοινωνικών δικτύων να είναι μια βιτρίνα – είναι; Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ένα από τα πιο πολυσυζητημένα μυθιστορήματα των τελευταίων ετών (2013) και έρχεται στην επικαιρότητα ξανά, σήμερα, με τη μεταφορά του στο σινεμά (προβάλλεται αυτές τις μέρες) από τον Τζέιμς Πόνσολντ («Τέλος διαδρομής», «Ονειρεμένο τώρα») με την Έμα Γουάτσον στον ρόλο της Μέι και τον Τομ Χανκς στον ρόλο ενός από τους «σοφούς» του Κύκλου.
Στην κοιλάδα της εξέλιξης
Τα τελευταία χρόνια έχουμε παρακολουθήσει ταινίες (κάθε είδους) που χρησιμοποίησαν ως βάση τα κοινωνικά δίκτυα. Το «Disconnect» (2012) του Χένρι Άλεξ Ρούμπιν είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, μια γρήγορη και σκληρή ταινία που εξετάζει τρεις περιπτώσεις κακής χρήσης της online επικοινωνίας. Ένα άλλο είναι το «Δόλωμα» (2010) (γνωστό κυρίως με τον πρωτότυπο τίτλο «Catfish»), αυτό το ντοκιμαντερίστικο χρονικό της διαδικτυακής σχέσης ενός ζευγαριού που δεν έχει γνωριστεί ποτέ και που, όπως μπορείτε να φανταστείτε, έχει μια παράδοξη κατάληξη. Πώς φτάσαμε έως εδώ; Εξαιτίας των δύσκολων φοιτητικών στιγμών του Μαρκ Ζάκερμπεργκ – τη γέννηση του Facebook τη μαθαίνουμε από το (ημι)βιογραφικό «The Social Network» (2010) του Ντέιβιντ Φίντσερ, με τον Τζέσε Άισενμπεργκ στον ρόλο του μεγιστάνα των κοινωνικών δικτύων.
Εν τω μεταξύ, μετά τον θάνατο του Στιβ Τζομπς (2011), είδαμε δύο βιογραφικές του ταινίες, το «Jobs» (2013) του Τζόσοα Στερν με τον Άστον Κούτσερ και το (ανώτερο) «Steve Jobs» (2015) του Ντάνι Μπόιλ με τον Μάικλ Φασμπέντερ (φωτ.) σε τρεις σταθμούς της ψηφιακής επανάστασης. Προτείνω να αναζητήσετε και κάτι παλιότερο: το «Οι πειρατές της Σίλικον Βάλεϊ» (1999) του Μάρτιν Μπερκ, που μας μεταφέρει στη νεότητα του Τζομπς, του Βόζνιακ αλλά και του Μπιλ Γκέιτς, τότε που είχαν μερικές ιδέες οι οποίες θα άλλαζαν τον κόσμο.
Σε ρετρό κλίμα κινείται και η τρέχουσα τηλεοπτική σειρά του AMC «Halt and Catch fire», μια ιστορία μυθοπλασίας γύρω από τον αγώνα, τη δεκαετία του ’80, για τη δημιουργία και τη βελτίωση του προσωπικού υπολογιστή: όμορφο στο μάτι, με έμφαση στο λαϊφστάιλ της εποχής και εύστοχη σκιαγράφηση των πρώτων «κομπιουτεράδων», που ακόμα έμοιαζαν με περιθωριοποιημένους καλλιτέχνες. Και με ένα άλμα τριών δεκαετιών φτάνουμε σε ένα από τα πιο επιτυχημένα sitcom της εποχής μας: το «Silicon Valley» του ΗΒΟ μόλις ολοκλήρωσε την τέταρτη σεζόν του. Η ξεκαρδιστική ιστορία μιας παρέας δυσλειτουργικών nerds που αναζητούν τη μεγάλη ιδέα στην κοιλάδα της τεχνολογίας.