Ακόμα και η πιο μικρή γλαστρούλα που θα φυτέψουμε όσο μένουμε σπίτι, μπορεί να προσφέρει τεράστια ικανοποίηση.
Τις πρώτες ημέρες μετά το κλείσιμο των σχολείων, σε ένα από τα πρώτα e-mails επικοινωνίας με τους γονείς από το νηπιαγωγείο όπου φοιτά η μικρή μου κόρη, οι δασκάλες μάς παρότρυναν να ασχοληθούμε οικογενειακώς με την κηπουρική. Να δώσουμε χώμα, σκαλιστήρια και φτυαράκια στα παιδιά μας, να προμηθευτούμε σπόρους, να σηκώσουμε μανίκια και να πιάσουμε δουλειά. Στο ανεμοδαρμένο μας μπαλκόνι, τα αρωματικά φυτά της ελληνικής χλωρίδας είναι στην ουσία τα μόνα είδη που έχω δει να «πιάνουν». Δεν θέλουν πολλή φροντίδα, αν είσαι κάπως αμελής –όπως εγώ– με τα ποτίσματα, δεν τα πειράζει η αναβροχιά, αγαπούν τον ήλιο. Και τα δυο μου παιδιά ενθουσιάστηκαν με την ιδέα. Ανοίξαμε τον υπολογιστή, διαλέξαμε παρέα τα μελλοντικά μας φυτέματα και τα παραγγείλαμε από το ηλεκτρονικό κατάστημα του φυτωρίου. Στην πορεία, κουβεντιάζοντας με φίλους και γνωστούς για το πώς περνάμε τις μέρες μας εντός, συνειδητοποίησα ότι οι επίμονοι κηπουροί αυξανόμαστε και πληθαίνουμε. Η άνοιξη εξάλλου ευνοεί την ενασχόληση με τη γη, οι ειδικές συνθήκες, δε, που βιώνουμε ακόμη περισσότερο.
Κάπως έτσι, αναζητώντας online συμβουλές κηπουρικής, ανακάλυψα τυχαία τους «Κήπους της νίκης». Το κίνημα «Victory gardens» γεννήθηκε στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η φιλοσοφία του ήταν ότι στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία δεν υπήρχε τίποτα πιο κρίσιμο και πολύτιμο για τους πολίτες από την επάρκεια σε τροφή. Οι Αμερικανοί άρχισαν να φυτεύουν σε ταράτσες, αυλές, άδεια οικόπεδα, ακόμα και στις χαρακτηριστικές σκάλες-εξόδους κινδύνου των νεοϋορκέζικων σπιτιών, κηπευτικά για οικιακή χρήση. Με τη λήξη των εχθροπραξιών, το χόμπι ατόνησε, ώσπου το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου επανέφερε στο προσκήνιο την ιδέα των αστικών κήπων. Το πρότζεκτ πήρε γρήγορα πανεθνικό χαρακτήρα, με τον συντονισμό της πολιτείας και με αξιοσημείωτη παραγωγικότητα.
Σύμφωνα με τους New York Times, υπολογίζεται ότι περίπου 20 εκατομμύρια τέτοια μικρά μποστάνια έφτασαν να παράγουν σχεδόν το 40% των αναγκών της χώρας σε νωπά λαχανικά. Το 1943, το περιοδικό Life, πιάνοντας τον σφυγμό της εποχής, φιλοξενούσε ολοσέλιδες φωτογραφίες με νεόκοπες Αμερικανίδες αγρότισσες. Η συνήθεια ατόνησε και πάλι μεταπολεμικά, όμως οι γνώστες της εν λόγω ιστορικής περιόδου βλέπουν στο αναδυόμενο ενδιαφέρον για το χώμα και τη γη –που κάνει αισθητή την παρουσία του όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και σε πολλές ακόμη χώρες του κόσμου, μαζί και στη δική μας– κάτι από τους «Κήπους της νίκης» των ’40s. Προ ημερών, η Αμερικανική Ένωση Κηπουρικής προσέθεσε ειδικό tab στον ιστότοπό της, με τίτλο «COVID-19 Gardening», με podcasts αρχείου με θέμα την κηπουρική και συμβουλές για αρχάριους.
Εν προκειμένω, βέβαια, η κηπουρική δεν είναι τόσο θέμα επιβίωσης, τουλάχιστον προς το παρόν. «Πρόκειται για μια διαδικασία ψυχολογικής διαφυγής», σχολιάζει ο Νίκος Θυμάκης, πρόεδρος του Ινστιτούτου Γεωπονικών Επιστημών. «Μαζί με τα παιδιά μας, φορώντας γάντια και κρατώντας τις απαραίτητες αποστάσεις, μπορούμε να φέρουμε τη φύση στο μπαλκόνι μας. Ο Απρίλιος είναι ένας πρώτης τάξεως μήνας για τις καλλιεργητικές εργασίες. “Φυτεύω” σημαίνει έρχομαι σε επαφή με έναν έμβιο οργανισμό, πράγμα που έχουμε ιδιαίτερη ανάγκη τώρα περισσότερο από ποτέ. Προτρέπουμε μικρούς και μεγάλους να βγουν στις βεράντες τους, να αγγίξουν, να μυρίσουν, να φροντίσουν τα φυτά τους, να φυτέψουν ελληνικά αρωματικά φυτά, που στη συνέχεια θα τα χρησιμοποιήσουν στην κουζίνα τους, έχοντας κατά νου ότι παράλληλα κάνουν κάτι θετικό και για την επόμενη μέρα της πανδημίας. Διότι προσθέτοντας οξυγόνο στις πόλεις μας, ενισχύοντας την τοπική χλωρίδα και τους Έλληνες παραγωγούς, βάζουμε ένα μικρό λιθαράκι και στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Τα ενδημικά είδη, ειδικά τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, είναι εύκολα, γιατί είναι προσαρμοσμένα στις εγχώριες συνθήκες, δεν θέλουν πολύ νερό ούτε ιδιαίτερη συμμετοχή του ανθρώπου στις καλλιεργητικές εργασίες. Όλοι μπορούμε να γίνουμε ερασιτέχνες κηπουροί».
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ANNA TZΩΡΤΖΗ
Και μάλλον είμαστε αρκετοί αυτοί που το κάνουμε. Μια φίλη μού έλεγε τις προάλλες ότι κάθε πρωί, πριν ετοιμάσει καφέ, βγαίνει στο μπαλκόνι της –όπου πρόσφατα φύτεψε λίγα μαρούλια και μερικά φρέσκα κρεμμυδάκια για τις σαλάτες της– και πιάνει το χώμα, να δει αν θέλει νερό. «Έπειτα κόβω τα ξερά και τα πετάω, χαϊδεύω τα φύλλα», συνεχίζει. «Σκέφτομαι πώς θα ήταν αν όλες οι ταράτσες στην Αθήνα είχαν και από ένα περιβολάκι. Τώρα έχω αρχίσει να διαβάζω στο ίντερνετ πώς θα μπορούσα να δημιουργήσω ένα τέτοιο μποστάνι με απλές καλλιέργειες. Να βάλω περισσότερα μαρούλια και κρεμμύδια, πιπεριές, άνηθο, ρόκα, τέτοια πράγματα».
Όταν τηλεφώνησα στο κέντρο κήπου για να ρωτήσω για την εξέλιξη της παραγγελίας μου και την ακριβή ημέρα παράδοσής της, η υπάλληλος από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής με πρόλαβε: «Ζητούμε την κατανόησή σας, κάνουμε ό,τι μπορούμε». Όπως μου εξήγησε ο Κωνσταντίνος Γκερλές, γεωπόνος στα φυτώρια Αντεμισάρης, «τις τελευταίες εβδομάδες έχουν αυξηθεί κατακόρυφα οι ηλεκτρονικές και τηλεφωνικές παραγγελίες. O τζίρος είναι βέβαια μειωμένος, γιατί η συγκεκριμένη ζήτηση δεν καλύπτει εκείνη που μέχρι πρότινος υπήρχε στο φυσικό κατάστημα. Μεγάλο ποσοστό των πελατών μας, όσον αφορά τη λιανική, είναι ηλικιωμένοι άνθρωποι, οι οποίοι δεν είναι εξοικειωμένοι με το ηλεκτρονικό εμπόριο».
Ο Βασίλης Ζαφειρόπουλος, πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Εξαγωγέων και Εισαγωγέων Φυτικού Υλικού και ιδιοκτήτης μιας από τις μεγαλύτερες μονάδες παραγωγής μεσογειακών και ξηροθερμικών φυτών της ελληνικής γης, διαπιστώνει τις τελευταίες εβδομάδες αύξηση στις παραγγελίες. Με έδρα το Αίγιο, τροφοδοτεί με χονδρική τους λιανεμπόρους κέντρων κήπου ανά την επικράτεια. «Ο κόσμος αγοράζει κυρίως αρωματικά φυτά με φαρμακευτική και μαγειρική χρήση και τα μεταφυτεύει στο μπαλκόνι του, πόσω μάλλον τώρα, που είναι η καλύτερη εποχή γι’ αυτή την εργασία. Βάζεις βασιλικό, κόβεις φυλλαράκια κάθε δεύτερη μέρα και νοστιμίζεις τη μακαρονάδα σου. Βάζεις φασκόμηλο και φτιάχνεις αφέψημα. Δυστυχώς, έχουμε απομακρυνθεί από τη φύση. Ας γίνει αυτή η κρίση ο λόγος για να επιστρέψουμε…»
ΜΙΚΡΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΑ
• Πληροφορίες και πρακτικά tips κηποτεχνίας, κηπουρικής, δημιουργίας λαχανόκηπου κ.λπ. προσφέρουν αρκετά ελληνικά sites. Εμείς συμβουλευόμαστε συχνά πυκνά τα gardenguide.gr, permaculturemag.gr και kipologio.gr.
• Kανάλια κηπουρικής στο youtube υπάρχουν πολλά, εμείς παρακολουθούμε βιντεάκια από τα ΜΙgardener, Calikim29 και The Rusted Garden.
• Ανασύραμε από τη βιβλιοθήκη το εγχειρίδιο «Ένας κήπος στο μπαλκόνι μου» (από τη σειρά Larousse «Κηπουρική για όλους»). Ούτε που θυμάμαι πώς βρέθηκε εκεί, πάντως μας φάνηκε χρήσιμο. Χαζεύοντας online τίτλους βιβλίων, αποφάσισα να παραγγείλω «Τα μυστικά του παππού για τον κήπο» (εκδ. Ψύχαλος), «Φυτοπροστασία χωρίς χημικά φυτοφάρμακα» (εκδ. Καλλιεργητής) και «Καλλιεργώ λαχανικά στο περιβόλι και στη βεράντα» (εκδ. Ψύχαλος).
• Από το φυτώριο θα προμηθευτείτε χώμα (για λαχανικά ή για καλλωπιστικά φυτά/λουλούδια), σπόρους ή έτοιμα μικρά φυτά προς μεταφύτευση. Μην ξεχάσετε τα απαραίτητα εργαλεία –σκαλιστήρια, τσουγκράνες, φτυάρια, κλαδευτήρια–, γλάστρες ή ζαρντινιέρες με το πιατάκι τους για τις μεταφυτεύσεις σας. Εμείς προσθέσαμε στο καλάθι μας και ένα βιολογικό λίπασμα.
Eπικοινωνία με τη ζωή
// Της Μαριαλένας Σπυροπούλου* //
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ANNA TZΩΡΤΖΗ
Είναι άνοιξη. Η συνήθεια πολλών ανθρώπων ήταν και παραμένει η καλλιέργεια των φυτών τους στη βεράντα, στον κήπο, εντός και εκτός σπιτιού. Είναι η ώρα για λίγα κλαδέματα, καθάρισμα των φύλλων, κάποιο λίπασμα και σίγουρα καινούργιο χώμα. Πάντα η ενασχόληση με τα φυτά ήταν ψυχωφελής. Όποιος ασχολείται γνωρίζει καλά πόσο καταπραϋντικό είναι, πόσα προσφέρει στον άνθρωπο η σύνδεσή του με τη γη. Ακόμα και σε μικρά μπαλκόνια μπορείς να δεις να μεγαλώνουν ελιές, κισσοί, τριανταφυλλιές και άλλα. Ο άνθρωπος, όσο και να απομακρύνεται από τη φύση, έχει ανάγκη να βλέπει απτά τον κύκλο της ζωής. Και αυτό το βλέπει κάνοντας παιδιά και καλλιεργώντας φυτά. Η αίσθηση ότι έχει κάποιος στα χέρια του κάτι ζωντανό, κάτι που ανταποκρίνεται στο φως ή στη σκιά –ανάλογα με το είδος του φυτού–, σε λίγο ή περισσότερο νερό, που έχει τις ιδιοτροπίες του ή είναι παντός καιρού, προσθέτει ομορφιά και δοτικότητα. Η καλλιέργεια των φυτών και η επένδυση σε αυτά είναι μια σχέση ζωής.
Τα φυτά, για όσους γνωρίζουν, ανταποκρίνονται στην αγάπη των φροντιστών τους. Έχω δει ανθρώπους να τους μιλάνε, να τους τραγουδάνε, και αυτά να ανθίζουν. Τώρα, ιδίως σε αυτές τις δύσκολες μέρες της καραντίνας, τα φυτά αποκτούν πρόσθετη αξία. Γίνονται άλλο ένα ενεργό μέλος μιας οικογένειας, γίνονται η επικοινωνία με τη ζωή, έτσι όπως μας απαγορεύεται, είναι πια το έξω που απαγορεύεται. Η υπενθύμιση ότι υπάρχει ζωή και μάλιστα ανθεί, παρά την πανδημία και τους τρομερούς αριθμούς των θανάτων. Τα φυτά μάς δένουν με κάτι γειωμένο. Μας επαναφέρουν στη γη, στο χώμα και στο νερό. Είναι ένας τρόπος για να παραμείνουμε ανθρώπινοι. Υπάρχει πάντα και η ομορφιά. Το κάλλος του άνθους, που μέρες σαν κι αυτές το έχουμε τόσο, μα τόσο ανάγκη. Όπως και τη μουσική. Και τις λέξεις. Και αν τα δύο τελευταία είναι ανθρώπινες κατασκευές, το φυτό είναι και θα είναι στη ζωή και χωρίς εμάς.
Αυτές τις ημέρες, που το εσωτερικό, άδηλο και ορατό άγχος κάνει την εμφάνισή του, η καλλιέργεια των φυτών είναι μια ψυχοθεραπευτική διέξοδος. Τα φυτά της βεράντας μας μετά τον κρύο χειμώνα μάς χρειάζονται, αλλά τούτη τη στιγμή μάλλον τα χρειαζόμαστε περισσότερο εμείς. Χρειαζόμαστε μια αίσθηση κανονικότητας, μια αίσθηση φυσικής ζωής ενώ όλα μοιάζουν αφύσικα, χρειαζόμαστε κάτι να φροντίσουμε και να μας φροντίσει, χρειαζόμαστε την ψευδαίσθηση ότι κάτι περνάει ακόμα από το χέρι μας, χρειαζόμαστε μια ανάσα ζωής, ένα σώμα φύλλου, μια χούφτα χώματος, για να νιώσουμε ασφαλείς.
* Η Μαριαλένα Σπυροπούλου είναι ψυχολόγος, ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας.