Αν η εποχή που διανύουμε δημιούργησε ένα νέο αφήγημα, αυτό είναι πως η ομορφιά δεν κρύβεται απαραίτητα κάπου μακριά και εξωτικά. Τους τελευταίους μήνες ανακαλύψαμε τη γειτονιά μας, είδαμε με άλλη ματιά διαδρομές που ήδη γνωρίζαμε, εξασκήσαμε την παρατηρητικότητά μας. Αυτές ήταν οι πρώτες σκέψεις που μου ήρθαν στο μυαλό χαζεύοντας τις φωτογραφίες του ερασιτέχνη μακροφωτογράφου Δημήτρη Γραμμένου: στιγμιότυπα με τις τέλειες δολοφονικές ενέδρες που στήνει το αλογάκι της Παναγίας στα θηράματά του, την παρεξηγημένη και τόσο εύθραυστη μύγα-γερανό, που μοιάζει με γιγάντιο κουνούπι, τις εντυπωσιακές αρθρώσεις μιας αράχνης – ένα θαύμα της φύσης και της ζωής από μόνο του.
Ένας διαφορετικός, αναπάντεχα ενδιαφέρων κόσμος δεν άργησε να μου αποκαλυφθεί. Διαγωνισμοί φωτογραφίας που επικεντρώνονται στην εγγύτητα, χομπίστες αλλά και επαγγελματίες, Έλληνες και ξένοι, που μπορεί να τριγυρίζουν για μήνες στο ίδιο σημείο, να στέκονται μπροστά στο ίδιο δέντρο, στο ίδιο φύλλο, περιμένοντας να αποτυπώσουν ψηφιακά τη στιγμή που η μέλισσα θα τρυγήσει ένα λουλούδι ή μια πεταλούδα θα πεταρίσει στο ανοιξιάτικο φως. Για κάποιους, ήταν οι περιορισμοί της καραντίνας που έστρεψαν την προσοχή τους στο κοντινό και στο προφανές, όμως η μακροφωτογραφία, δηλαδή η φωτογράφιση πολύ μικρών αντικειμένων από πολύ μικρή απόσταση, δεν είναι ασφαλώς κάτι καινούργιο ούτε το ενδιαφέρον γι’ αυτήν ταυτίζεται με τη συγκυρία της πανδημίας.
«Τον Δεκέμβριο του 2018, φτάνοντας στο γραφείο μου, στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας στο Ηράκλειο, φωτογράφισα με το κινητό μου ένα σαλιγκάρι στον τοίχο δίπλα στην είσοδο του κτιρίου. Ανέβασα την εικόνα στο Facebook με τον διφορούμενο τίτλο “Going to work”. Μέχρι τότε δεν έβγαζα φωτογραφίες, και μάλιστα θεωρούσα πως δεν θα μπορούσα να το κάνω καλά», θυμάται ο Δημήτρης Γραμμένος, που τα τελευταία δύο χρόνια έχει αναρτήσει στους προσωπικούς του λογαριασμούς στα κοινωνικά δίκτυα περί τις 900 εικόνες από έντομα, μαλάκια και άλλα μικροσκοπικά είδη του ζωικού βασιλείου – οι περισσότερες με το hashtag #goingtowork. Μέρα με τη μέρα, μαγευόταν από τα «μικρά θαύματα», όπως λέει, που κρύβονται στα παρτέρια, ανάμεσα σε ξερά χόρτα, στην άκρη του δρόμου. Με 8 ευρώ αγόρασε έναν macro φακό, που προσάρμοσε στο κινητό του με ένα λαστιχάκι, και λίγο αργότερα μια compact μηχανή χαμηλού κόστους με macro φακό, εύκολη στη χρήση, την οποία κουβαλούσε πάντα στην τσέπη του.
«Κάπως έτσι, έφτασα να περιμένω κάθε πρωί με ανυπομονησία την ώρα της άφιξής μου στη δουλειά –ένα μέρος στο οποίο ήδη πήγαινα καθημερινά επί 24 χρόνια–, για να δω ποια νέα έκπληξη θα μου επιφυλάξει», εξηγεί. «Τον πρώτο καιρό δεν ήξερα καν τι θα βρω εκεί έξω, αλλά πολύ γρήγορα το “τίποτα” άρχισε να γίνεται “κάτι”. Για να εντοπίζω τα πλάσματα που φωτογραφίζω, έμαθα να επιβραδύνω, να σκύβω, να εντρυφώ στη λεπτομέρεια: να παρατηρώ κάθε φύλλο ξεχωριστά στον θάμνο, κάθε τριφύλλι στο παρτέρι. Έχω πια εξασκηθεί σε ένα είδος αυτοπειθαρχίας, που με βοηθάει να προσεγγίζω τα θέματά μου. Επιστρέφω στα ίδια σημεία –γιατί σε ένα καινούργιο μέρος συνήθως τα ερεθίσματα είναι πολλά και δεν ξέρεις πού να πρωτοκοιτάξεις–, ρίχνω τον ρυθμό της αναπνοής μου, ελέγχω τις κινήσεις μου, στέκομαι ακίνητος, βυθίζομαι σε αυτό που βρίσκεται μπροστά μου κάθε φορά. Και δεν προσπερνώ ποτέ κάτι που φαινομενικά μοιάζει αδιάφορο, γιατί συνήθως κρύβει μια αποκάλυψη».
Για την Τσέχα φωτογράφο Μπαρμπόρα Πολίβκοβα, αυτή η αποκάλυψη ήρθε «δουλεύοντας» με τα βατράχια, που εξελίχθηκαν σε αγαπημένο της μοτίβο, για το οποίο μάλιστα έχει διακριθεί κατά καιρούς σε διεθνείς διαγωνισμούς. «Κάποτε τα φοβόμουν, δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσο όμορφα πλάσματα είναι. Όμως, όσο πιο κοντά πλησιάζεις στα πράγματα, τόσο περισσότερο ξεπερνάς προκαταλήψεις και στερεότυπα», σημειώνει.
Οι μέρες της καραντίνας τη βρήκαν στο Πίλσεν, όπου ζει και εργάζεται, παραδίδοντας παράλληλα με τις άλλες επαγγελματικές της δραστηριότητες online συνεδρίες μακροφωτογραφίας. «Συνομιλώ με πολύ κόσμο όλο αυτό το διάστημα, ανθρώπους με τους οποίους με συνδέει η ίδια αγάπη για τον μικρόκοσμο της πόλης και της εξοχής. Η μακροφωτογραφία είναι ένας εύκολος τρόπος να παραμένεις δημιουργικός, έστω κι αν οι ευκαιρίες που σου δίνονται να εξασκήσεις τη δημιουργικότητά σου είναι περιορισμένες. Τον τελευταίο χρόνο έχω περάσει ατέλειωτες ώρες μόνη μου στο δάσος, φωτογραφίζοντας φυτά, μανιτάρια, σαλιγκάρια, έντομα, σταγόνες στο γρασίδι. Ο φετινός χειμώνας, που είχε ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες, μου πρόσφερε πλούσια θεματολογία: άφθονες χιονονιφάδες και παγωμένους καρπούς. Ενίοτε βέβαια, όταν ασχολείσαι με το συγκεκριμένο είδος φωτογραφίας, δεν χρειάζεται καν να βγεις έξω. Μπορείς να εντοπίσεις τα θέματά σου ακόμα και μέσα στο σπίτι».
Ή στο εργαστήριο, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του Φιλίπ Π. Λεσί, λέκτορα στο Τμήμα Επιστημών της Ζωής του Πανεπιστημίου του Έσεξ, ο οποίος το 2019 απέσπασε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό «Small World» της Nikon, φωτογραφίζοντας με τη βοήθεια ηλεκτρονικού μικροσκοπίου ένα κοράλλι. Το δικό του πεδίο ενδιαφέροντος εστιάζεται σε ακόμα μικρότερες κλίμακες και μεγέθη: στον κόσμο που δεν είναι ορατός με γυμνό μάτι. Η μακροφωτογραφία είναι το χόμπι που του έχει δώσει διεξόδους οικογενειακής ψυχαγωγίας με τα δύο παιδιά του, ηλικίας 8 και 11 ετών, την περίοδο του εγκλεισμού, όμως το μεγάλο πάθος του, το οποίο αξιοποιεί και στη δουλειά του ως ερευνητής, είναι η φωτογράφιση με μικροσκόπια τελευταίας τεχνολογίας. «Βρίσκω τρομερά συναρπαστικό το να απαθανατίζω ζωντανά δείγματα, παρότι είναι εξαιρετικά δύσκολο, γιατί πρέπει να βρεις τον τρόπο να μην τα “ταλαιπωρήσεις” στη διάρκεια της φωτογράφισης, να μην τα κάψεις με το φως που ρίχνεις πάνω τους. Όταν κατάφερα να αναπτύξω μια τεχνική που επιτρέπει στα δείγματά μου να είναι “ευχαριστημένα” και να μη στρεσάρονται, αυτή η στιγμή υπήρξε για μένα κορυφαία και απόδειξη είναι η εικόνα με τα κοράλλια που βραβεύτηκε στον διαγωνισμό της Nikon», λέει. «Η ζωή είναι κάτι το εκπληκτικό, το απίστευτο. Καταλαβαίνουμε τόσο λίγα από αυτόν τον αδιόρατο και τόσο περίπλοκο κόσμο. Ως επιστήμονας, προσπαθώ να μην παρασύρομαι από την ομορφιά του – ο σκοπός στην έρευνα δεν είναι να κάνεις μια ωραία εικόνα, αλλά να εξαγάγεις δεδομένα από αυτό που βλέπεις. Ως άνθρωπος όμως, πάντα στέκομαι με δέος μπροστά στις διαφορετικές μορφές της ζωής, στους θεαματικούς μηχανισμούς της, στις διαδικασίες και τις μορφές της».