Η Ρούλα Μπούρα έχει πιάσει μια ψάθινη σκούπα και σκουπίζει το χώμα από το… χώμα. Ακούγεται εντελώς παράλογο, αλλά δεν είναι. Η επιφάνεια που «καθαρίζει» βρίσκεται ακριβώς κάτω από τα κλαδιά ενός μαστιχόδεντρου και η διαδικασία αυτή είναι πρώτη και απαραίτητη για τη συλλογή της μαστίχας που θα ακολουθήσει. «Πρώτα σκουπίζεις με την άμια, ένα ειδικό εργαλείο σαν τσουγκράνα που απομακρύνει τις πέτρες και τα αγριόχορτα που έχουν συσσωρευτεί όλο τον χειμώνα. Κατόπιν, συνεχίζεις με την σκούπα για να φύγουν τα φυλλαράκια κλπ και μετά ρίχνεις το ασπρόχωμα, απλή κιμωλία ουσιαστικά, η οποία είναι αδρανής ουσία και δεν επηρεάζει τη σύσταση της μαστίχας.
Αυτή είναι η προετοιμασία, η οποία ξεκινάει μέσα Ιουνίου και είναι απαραίτητη για να πέσουν σε όσο πιο καθαρό έδαφος γίνεται τα δάκρυα» λέει. Δάκρυα λέγονται οι σταγόνες της μαστίχας οι οποίες στάζουν σε κολλώδη, υγρή μορφή, από τον κορμό και τα κλαδιά του δέντρου.
Η μαστίχα Χίου είναι μια φυσική, αρωματική ρητίνη, με αντιμικροβιακή, αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική δράση που έχει λάβει μονογραφία από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων από το 2015. Τα περίφημα μαστιχόδεντρα, τα οποία καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της Νότιας Χίου, ευδοκιμούν εκεί και πουθενά αλλού στον κόσμο χάρη στο μικροκλίμα και τον ευγονισμό. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι αυτά τα πολύτιμα δάκρυα του μαστιχοφόρου σκίνου ορίζουν εδώ και αιώνες τη ζωή των κατοίκων της περιοχής. Αυτά έκαναν τη Χίο διάσημη στα πέρατα του κόσμου, ήδη από την αρχαιότητα και μάλιστα στη βυζαντινή εποχή η μαστίχα θεωρούνταν πολυτελές εξαγωγικό προϊόν.
Λέγεται ότι η αριστοκρατία της αρχαίας Ρώμης χρησιμοποιούσε οδοντογλυφίδες από τα χιώτικα μαστιχόδεντρα, ενώ μνεία στις φαρμακευτικές της ιδιότητες έκαναν αρχαίοι συγγραφείς, φιλόσοφοι και γιατροί. Διαχρονικά χρησιμοποιήθηκε στην παρασκευή αλοιφών και κρεμών, μαντζουνιών, αποσμητικών και φυσικά στη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική – με μαστίχα παρασκευάστηκε το πρώτο λουκούμι στα μέσα του 18ου αιώνα.
Η μεγάλη ακμή βέβαια ήρθε με τους Γενοβέζους οι οποίοι κατέλαβαν τη Χίο το 1346, ίδρυσαν την εταιρεία Maona και εκμεταλλεύτηκαν τη μαστίχα για δύο αιώνες. Για την προστασία της καλλιέργειας και των καλλιεργητών, δηλαδή των συμφερόντων τους, οχύρωσαν τη Νότια Χίο με χωριά – κάστρα στα πεδινά, φρούρια στους λόφους και βίγλες στις ακτές.
Τα περίφημα μαστιχοχώρια, 26 τον αριθμό, με διασημότερα τα Μεστά και το Πυργί, είναι αθέατα από τη θάλασσα και περιτειχισμένα από τους εξωτερικούς τοίχους των ίδιων των σπιτιών. Έχουν δαιδαλώδη σοκάκια, σαν λαβυρίνθους, σπίτια κτισμένα σε συμπαγή παράταξη γύρω από έναν πανύψηλο πύργο και γειτονιές που θυμίζουν ζώνες αναχαίτισης. Έτσι, οι Γενουάτες, κατάφεραν να κρατήσουν μακριά τους πειρατές, ενώ λέγεται ότι στην περίπτωση λαθρεμπορίου επιβάλλονταν ποινές από χρηματικό πρόστιμο μέχρι θάνατο με απαγχονισμό. Στην Οθωμανική περίοδο δε, οι κάτοικοι της Νότιας Χίου είχαν ειδικά προνόμια, πληρώνοντας ασφαλώς φόρο σε μαστίχα.
Όλη αυτή την ενδιαφέρουσα ιστορία θα τη μάθετε στο Μουσείο Μαστίχας Χίου του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς που λειτουργεί στο Πυργί. Στην άψογη έκθεσή του πέραν της ιστορίας και της συγκινητικής εξάρτησης των ντόπιων από τη μαστίχα – οι οποίες οδήγησαν το 2015 στην εγγραφή της καλλιέργειας στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO- θα παρακολουθήσετε και το ενδιαφέρον ιστορικό της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών. Είναι, μάλιστα, από τις ελάχιστες ενώσεις που συνεχίζουν να λειτουργούν ως Αναγκαστικός Συνεταιρισμός, με το ίδιο καταστατικό από το 1938, το οποίο ικανοποιεί και την ίδια και τους παραγωγούς.
Όπως μας εξήγησε η άξια διαχειρίστρια του μουσείου, Ελένη Παϊδούση, η Ένωση, μεταπολεμικά και μέσα από ένα εντυπωσιακό για την εποχή business plan κατάφερε να διευρύνει την αγορά, να αυξήσει πωλήσεις και τιμή, ενώ από το 1950 άρχισε να μεταποιεί τη μαστίχα αρχικά παράγοντας μαστιχέλαιο και κατόπιν τη γνωστή τσίχλα ΕΛΜΑ (και τα τρία είναι ΠΟΠ προϊόντα από το 1997) για να φτάσει στην ίδρυση της θυγατρικής Mediterra S.A. η οποία παράγει μέχρι σήμερα προϊόντα μαστίχας λιανικής πώλησης υπό την επωνυμία mastihashop.
Στο χωράφι…
«Μετά το καθάρισμα της περιοχής ξεκινά το περίφημο κέντημα, οι μικρές πληγές δηλαδή που κάνουμε στο δέντρο για να τρέξει η ρητίνη. Και αυτά τα εργαλεία είναι ειδικά για τη μαστίχα. Οι πρώτες κεντιές γίνονται χαμηλά στον κορμό, για να ξυπνήσουμε διακριτικά το δέντρο και να μην πάθει σοκ. Την πρώτη μέρα κάνουμε ελάχιστες κεντιές και επιστρέφουμε στο ίδιο δέντρο κάθε πέντε-έξι μέρες για να συνεχίσουμε τις κεντιές προς τα πάνω. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται έως το τέλος Σεπτέμβρη», μας λέει η Ρούλα Μπούρα, ιδιοκτήτρια της οικοτουριστικής εταιρείας Masticulture η οποία διοργανώνει μία υπέροχη βιωματική δραστηριότητα στον μαστιχώνα για τους επισκέπτες της Χίου.
Μαζί της κεντήσαμε το μαστιχόδεντρο και δοκιμάσαμε όλα τα κατοπινά στάδια για να ανακαλύψουμε πόσο δύσκολη διαδικασία είναι. Ακριβώς για αυτό το λόγο η Ένωση δίνει ισχυρά κίνητρα σε νέους παραγωγούς. Το επόμενο στάδιο, πάντως, γίνεται το φθινόπωρο, όταν οι μαστιχοπαραγωγοί ξύνουν τους κορμούς με το ξυστρί, για να ρίξουν τα δάκρυα που έχουν μείνει κολλημένα στον κορμό. Τόσο αυτά, όσο και εκείνα που έχουν στάξει στο έδαφος έχουν ήδη στεγνώσει και στερεοποιηθεί. Με μια απλή σκούπα και φαράσι τα μαζεύουν από το ασπρόχωμα, τα κοσκινίζουν για να φύγει το χώμα και τα τσουβαλιάζουν.
Κατόπιν, η μαστίχα θα χρειαστεί να περάσει από τρία κόσκινα για να καθαρίσει εντελώς από το χώμα και έπειτα θα βυθιστεί σε βαρέλι με νερό – άλλοι την πλένουν με θαλασσόνερο. Το πιο καθαρό μαστίχι έρχεται αμέσως στην επιφάνεια, το συλλέγουν και το αφήνουν να στεγνώσει. Έπειτα, ανακατεύουν το νερό και τρίβουν το υπόλοιπο μαστίχι με τα χέρια: τα πιο καθαρά κομμάτια ανεβαίνουν και πάλι στην επιφάνεια και τοποθετούνται χωριστά από τα πρώτα.
Το τρίτο χέρι γίνεται με αλάτι και πάλι φυλάσσεται χωριστά. Οι παραγωγοί πληρώνονται από την ποσότητα αλλά και από την καθαρότητα της μαστίχας για αυτό και: «Η διαδικασία ολοκληρώνεται με το μαχαιράκι. Τα καθαρίζουμε στο χέρι κόκκο κόκκο ούτως ώστε να είναι όλα πεντακάθαρα άρα και Α διαλογής», καταλήγει η Ρούλα και ξεκινά το καθάρισμα.
Είναι ακριβώς η εικόνα που βλέπεις το φθινόπωρο στα μαστιχοχώρια: οι κυράδες, καθισμένες στα σοκάκια, καθαρίζουν τα δάκρυα στο χέρι ένα ένα, κουβεντιάζοντας και λέγοντας αστεία, σε μια παμπάλαια μορφή… ψυχοθεραπείας που εντείνει παράλληλα και το αίσθημα της κοινότητας.
*Η βιωματική εμπειρία στον μαστιχώνα με την Masticulture διαρκεί 1-1,5 ώρα, τηλ. 6973-558881. Το Μουσείο Μαστίχας Χίου είναι επισκέψιμο 10.00-18.00, καθημερινά, εκτός Τρίτης. Εισιτήριο: 4 ευρώ, τηλ. 22710-72212, piop.gr.
Φωτογραφίες: Νίκος Μπούτσικος, Nidibou Photography
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr