Μέσα Οκτωβρίου, γύρω στις οκτώ το πρωί, στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης. Μερικοί εργάτες, με πορτοκαλί φόρμες και προστατευτικές μάσκες για να μην εισπνέουν τη σκόνη, φορτώνουν ελληνικά σιτηρά σε ένα εμπορικό πλοίο με προορισμό την Ιταλία. Πέντε έξι χρόνια πριν, αυτή η εικόνα ήταν ξένη στο λιμάνι. Από το 2010 μέχρι το 2019, η βυθοκόρος «Όλγα» παρέμενε βυθισμένη στη μέση του προβλήτα των 500 μ., εμποδίζοντας τα μεγάλα φορτηγά πλοία να πλευρίσουν. Για σχεδόν μία δεκαετία, η εμπορική δραστηριότητα βρισκόταν σε αναστολή, η στρατηγική θέση του λιμανιού είχε ακυρωθεί. Εξυπηρετούνταν μόνο μικρά πλοία και επιβατικά καράβια, τα οποία ούτως ή άλλως έδεναν σε διαφορετικό σημείο στη δυτική πλευρά.
Στα τέλη του 2019, όλα άλλαξαν με την ανέλκυση της βυθοκόρου, ένα έργο κόστους περίπου 2 εκατ. ευρώ, που καλύφθηκε πλήρως από τις ΗΠΑ και πραγματοποιήθηκε από Έλληνες δύτες. Οι ΗΠΑ είχαν εντάξει το λιμάνι ήδη από το 2017 στον στρατιωτικό σχεδιασμό τους και κατ’ επέκταση του ΝΑΤΟ. Ενδιαφέρονταν να διαφοροποιήσουν τα δρομολόγια μεταφοράς ενόπλων δυνάμεων και στρατιωτικού εξοπλισμού από την ανατολική Ευρώπη προς την Ελλάδα, την ανατολική Μεσόγειο και τανάπαλιν. Η απελευθέρωση του κύριου προβλήτα συνδυάστηκε με την ενεργοποίηση του σιδηροδρομικού δικτύου, το οποίο φτάνει μέχρι το Ορμένιο στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, δημιουργώντας ένα αναπτυξιακό ντόμινο.
Παρακάμπτοντας τα Στενά
Οι νέες συνθήκες επέτρεψαν στις νατοϊκές δυνάμεις να διοχετεύουν στρατιωτικό υλικό και άρματα στις βάσεις στη Ρουμανία και στη Βαλτική πιο γρήγορα και με μεγαλύτερη ασφάλεια, καθώς παλιότερα οι νταλίκες σχημάτιζαν ριψοκίνδυνα κομβόι στον Έβρο. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Λιμένος Αλεξανδρούπολης (ΟΛΑ), από το 2020 μέχρι σήμερα έχουν αναχωρήσει 60 συρμοί και θα ήταν αρκετά περισσότεροι αν δεν είχε μεσολαβήσει η αναστολή εργασιών λόγω του δυστυχήματος στα Τέμπη. Στόχος είναι έως το 2028 να κατασκευαστεί ένας ενιαίος σύγχρονος σιδηρόδρομος που θα συνδέει το Μπουργκάς στη Μαύρη Θάλασσα με το Αιγαίο. Για τον λόγο αυτό θα επενδυθούν 1 δισ. ευρώ, ώστε η συγκεκριμένη σιδηροδρομική γραμμή, μήκους 176 χλμ., που είναι μονή και ντιζελοκίνητη, να αναβαθμιστεί σε ηλεκτροκίνητη και να προστεθεί μια δεύτερη γραμμή.
Μέχρι σήμερα, τα οφέλη από τα στρατιωτικά δρομολόγια είναι πολλαπλασιαστικά για το λιμάνι και για την πόλη. Πρώτον, η εξέλιξη του λιμανιού σε διαμετακομιστικό κόμβο στρατιωτικών φορτίων γέννησε μια νέα πηγή χρηματοδότησης, η οποία πλέον αντιστοιχεί στο 30% των εσόδων του ΟΛΑ. Δεύτερον, μέσω της συνεργασίας με την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας στις νατοϊκές ασκήσεις «φωτίζεται» ακόμα περισσότερο η στρατηγική θέση του αεροδρομίου, το οποίο συμβάλλει και αυτό στον μετασχηματισμό της Αλεξανδρούπολης σε στρατιωτικό και εμπορευματικό κόμβο. Τρίτον, θωρακίστηκε αμυντικά η περιοχή και τέταρτον προβλήθηκε η πόλη διεθνώς, καλλιεργώντας τις προϋποθέσεις για περαιτέρω ανάπτυξη.
Ωστόσο, το σημαντικότερο όφελος είναι η εδραίωση της ακριτικής πρωτεύουσας ως μιας ασφαλούς, εναλλακτικής των Στενών του Βοσπόρου, διαδρομής για μεταφορές προϊόντων. «Την τελευταία διετία, και ειδικά μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, η εμπορική μας δραστηριότητα έχει διπλασιαστεί», λέει ο διευθύνων σύμβουλος του Οργανισμού Λιμένος Αλεξανδρούπολης, κ. Κωνσταντίνος Χατζηκωνσταντίνου. «Εστιάσαμε το ενδιαφέρον μας κυρίως στους εμπόρους σιτηρών της Θράκης και της νοτιοανατολικής Βουλγαρίας, παρουσιάζοντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του λιμένα. Για τους Βούλγαρους, εκτός από το ότι η Φιλιππούπολη είναι κατά 40 χλμ. περίπου πιο κοντά στην Αλεξανδρούπολη από ό,τι το Μπουργκάς, το κόστος της μεταφοράς μειώνεται γιατί αποφεύγουν τα διόδια των Στενών του Βοσπόρου, τα οποία αυξάνονται διαρκώς».
Σημαντικός ενεργειακός κόμβος
Πέρα από τα σιτηρά, διακινούνται επίσης σε χύδην φορτία ξυλεία, λιπάσματα και οικοδομικά υλικά. Η αύξηση της εμπορικής δραστηριότητας του λιμένα, ο οποίος σήμερα απασχολεί έξι υπαλλήλους, αποδεικνύεται ο καταλύτης για την οικονομική εξυγίανσή του. «Το 2019 είχαμε τζίρο 680.000 ευρώ και ήμασταν ζημιογόνοι, ενώ το 2022 σημειώσαμε τζίρο 2.100.000 ευρώ με κέρδη κοντά στο 1 εκατομμύριο. Φέτος, υπολογίζουμε ότι θα πιάσουμε τα περσινά νούμερα», περιγράφει ο κ. Χατζηκωνσταντίνου, o οποίος εξηγεί ότι το λιμάνι συν τοις άλλοις υποστηρίζει και τα μεγάλα ενεργειακά έργα της ευρύτερης περιοχής, από τα οποία ξεχωρίζει ο πλωτός σταθμός (FSRU) αποθήκευσης και επαναεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).
O σταθμός, που εντοπίζεται 17,6 χλμ. νοτιοδυτικά της Αλεξανδρούπολης και απέχει σχεδόν 10 χλμ. από την κοντινότερη ακτή, βάσει του χρονοδιαγράμματος θα λειτουργήσει τον Ιανουάριο του 2024. Μέσω του Εθνικού Συστήματος Μεταφοράς, θα εξάγει φυσικό αέριο στη νοτιοανατολική και κεντρική Ευρώπη, καθιστώντας την Αλεξανδρούπολη ενεργειακό σταυροδρόμι. «Ο τερματικός σταθμός LNG είναι ένα κομβικό στρατηγικό έργο για την ενεργειακή ασφάλεια και την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, το οποίο θα διαμορφώσει μια νέα ενεργειακή πύλη και θα προωθήσει τη συνεργασία και την αλληλεγγύη των χωρών στη νοτιοανατολική και κεντρική Ευρώπη», υπογραμμίζει ο κ. Κωνσταντίνος Σιφναίος, διευθύνων σύμβουλος της Gastrade AE, της εταιρείας που αναπτύσσει και θα λειτουργήσει το έργο.
Αισιόδοξο πλαίσιο
Σε αυτό το ευρύτερο αναπτυξιακό πλαίσιο, στο οποίο η Αλεξανδρούπολη ανεβάζει συνεχώς στροφές, έχουν προγραμματιστεί έργα για τη βέλτιστη αξιοποίηση του λιμανιού, του οποίου τα 350 στρέμματα από τα 1.100 συνολικά της χερσαίας του ζώνης δεν χρησιμοποιούνται. «Κατ’ αρχάς, με δικούς μας πόρους ολοκληρώνουμε τον ηλεκτροφωτισμό και τις ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις στον προβλήτα εμπορευματοκιβωτίων. Το έργο, ύψους 1.100.000 ευρώ, θα μας επιτρέψει αφενός να φορτοεκφορτώνουμε όλο το εικοσιτετράωρο, αφετέρου να ηλεκτροδοτούμε ψυγεία-containers», εξηγεί ο κ. Χατζηκωνσταντίνου, δείχνοντας στον χάρτη τη μεγαλύτερη παρέμβαση στο λιμάνι, την αποκατάσταση των βαθών στον δίαυλο προσέγγισης και στην κύρια λιμενολεκάνη.
Το έργο, που είναι ενταγμένο στο Ταμείο Ανάκαμψης, έχει προϋπολογισμό 24.000.000 ευρώ και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2025, ουσιαστικά θα ενισχύσει τα εμπορικά δρομολόγια. Η αύξηση του σημερινού βάθους από τα 10,5 στα 12 μ. σημαίνει ότι θα μπορούν να προσεγγίζουν πλοία με μεγαλύτερα βυθίσματα, άρα και με μεγαλύτερη χωρητικότητα, περίπου τη διπλάσια. Ακόμη, ένα άλλο σημαντικό έργο για το λιμάνι είναι η υπό κατασκευή ανατολική περιφερειακή οδός, που πιθανώς θα παραδοθεί την άνοιξη του 2024. Θα συνδέει το λιμάνι με την Εγνατία Οδό και τον κάθετο άξονα Αλεξανδρούπολης-Ορμενίου, φτιάχνοντας έτσι ένα πολύ ισχυρό δίκτυο συνδυασμένων μεταφορών, που θα βασίζεται στην ταυτόχρονη σύνδεση του λιμανιού, του αεροδρομίου, του σιδηροδρόμου και του δρόμου.
Κι όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις που τα έργα πιάνουν τόπο, τρώγοντας ανοίγει η όρεξη. «Αναζητούμε έξτρα χρηματοδότηση για τη δημιουργία πρόσθετου πολυχρηστικού προβλήτα 500 μ., ώστε να επεκτείνουμε την εμπορική δραστηριότητα. Ήδη υπάρχει αυξημένη ζήτηση για ενοικίαση χώρων εντός του λιμανιού, π.χ. για την τοποθέτηση σιλό. Ωστόσο, η μεγαλύτερη προοπτική για εμάς ξεδιπλώνεται με τις γραμμές αλληλεγγύης της ΕΕ. Από εδώ θα ξεκινάει μια τεράστια εφοδιαστική αλυσίδα που θα ανεβάζει οικοδομικά υλικά για την ανακατασκευή της Ουκρανίας και θα κατεβάζει σιτηρά», καταλήγει ο κ. Χατζηκωνσταντίνου. Ακόμα και αν αυτό το σενάριο δεν επαληθευτεί, η δυναμική του λιμανιού και της πόλης προοικονομούν ένα αισιόδοξο μέλλον. Εκτός αν υπάρξει πάλι ένα ναυάγιο που θα εκτροχιάσει κάθε ελπίδα των Εβριτών.
Με έτος ίδρυσης το 2013, ο Αλιευτικός Σύλλογος Αλεξανδρούπολης αριθμεί 300 εγγεγραμμένους παράκτιους επαγγελματίες ψαράδες, δέκα μηχανότρατες, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Σαμοθράκης, και ένα γρι-γρι. Η κύρια παραγωγή περιλαμβάνει γαρίδες, γλώσσες, κουτσομούρες, χταπόδια κεφάλια και σουπιές. «Το 1987 που ήρθα στην ιχθυόσκαλα έβγαιναν στη θάλασσα 35 μηχανότρατες και επτά γρι-γρι», θυμάται ο Δημήτρης Ποτός, διευθυντής της ιχθυόσκαλας. «Οι δημοπρασίες έχουν σταματήσει, σήμερα οι έμποροι αγοράζουν τα ψάρια. Μερικοί παράκτιοι τα διοχετεύουν στη Βουλγαρία».
Κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Εύπλου, βρίσκεται αυτό το πρόχειρα κατασκευασμένο λιμανάκι, ένα από τα πιο ωραία σημεία για να απολαύσει κάποιος το ηλιοβασίλεμα. Εδώ ψάρευαν παλιά ερασιτέχνες αλιείς, όμως το ψάρεμα στις εγκαταστάσεις του λιμανιού απαγορεύτηκε τον Ιανουάριο του 2022 για λόγους ασφαλείας. «Μας κόπηκε μια συνήθεια χρόνων. Ζητούμε να οριοθετήσουν έναν χώρο για να συνεχίσουμε οργανωμένα το χόμπι μας», λέει ο Τάσος Νατσαρίδης, πρόεδρος του Αθλητικού Ερασιτεχνικού Συλλόγου Αλιέων Ακτής Νομού Έβρου, που αριθμεί κοντά στα 40 μέλη.
«Στην πράξη, μας αποκλείουν από τη θάλασσα και μας οδηγούν στην απόσυρση. Ο αγωγός του LNG περνάει πάνω από βασικούς ψαρότοπους και δεν προστατευόμαστε καθόλου από την παράνομη αλιευτική δραστηριότητα των Τούρκων», υπογραμμίζει ο Δημήτρης Σαρίκας, πρόεδρος του Αλιευτικού Συλλόγου Αλεξανδρούπολης. Από τις 15 Ιουλίου μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου, οι μηχανότρατες οφείλουν να ψαρεύουν στα διεθνή ύδατα, σε απόσταση άνω των 6 μιλίων από την ακτή, για να αφήνουν τα ψάρια στα εγχώρια ύδατα να αναπαραχθούν και να μεγαλώσουν. «Οι γείτονες ψαρεύουν ανενόχλητοι στις ακτές μας και, παρά τις επανειλημμένες καταγγελίες μας, δεν ανοίγει ρουθούνι», σημειώνει.
Οι μηχανότρατες, ανάλογα με τον καιρό, συνήθως επιστρέφουν το απόγευμα στην ιχθυόσκαλα. Τον Οκτώβριο κάνουν δρομολόγια αυθημερόν και όσο βαθαίνει ο χειμώνας παρατείνουν τα δρομολόγιά τους μια δυο μέρες – μάλιστα κάποια μεγάλα σκάφη φτάνουν μέχρι και τη Λέσβο. Τα είδη που ψαρεύουν είναι κυρίως μπακαλιάροι, κουτσομούρες και γαρίδες. Οι περισσότεροι είναι ψαράδες δεύτερης και τρίτης γενιάς. Δεν συνεργάζονται όλοι με την ιχθυόσκαλα, κάποιοι προτιμούν να δίνουν τα αλιεύματα στην Καβάλα και άλλοι στη Θεσσαλονίκη, για να πιάσουν καλύτερη τιμή.
Οι μηχανότρατες, ανάλογα με τον καιρό, συνήθως επιστρέφουν το απόγευμα στην ιχθυόσκαλα. Τον Οκτώβριο κάνουν δρομολόγια αυθημερόν και όσο βαθαίνει ο χειμώνας παρατείνουν τα δρομολόγιά τους μια δυο μέρες – μάλιστα κάποια μεγάλα σκάφη φτάνουν μέχρι και τη Λέσβο. Τα είδη που ψαρεύουν είναι κυρίως μπακαλιάροι, κουτσομούρες και γαρίδες. Οι περισσότεροι είναι ψαράδες δεύτερης και τρίτης γενιάς. Δεν συνεργάζονται όλοι με την ιχθυόσκαλα, κάποιοι προτιμούν να δίνουν τα αλιεύματα στην Καβάλα και άλλοι στη Θεσσαλονίκη, για να πιάσουν καλύτερη τιμή.
«Αν δεν υπήρχαν οι Αιγύπτιοι, όλα τα σκάφη και οι βάρκες της παράκτιας και μέσης αλιείας θα ήταν στον μόλο», υπογραμμίζει ο Δημήτρης Σαρίκας, πρόεδρος του Αλιευτικού Συλλόγου Αλεξανδρούπολης. Περίπου εκατό Αιγύπτιοι απασχολούνται ως αλιεργάτες, κάποιοι από αυτούς διαθέτουν πράσινη κάρτα και άλλοι έρχονται ως μετακλητοί. Αν και η πλειοψηφία τους βρίσκεται πολλά χρόνια στην Αλεξανδρούπολη, προτιμούν να δουλεύουν εποχικά και να επιστρέφουν στην πατρίδα τους.
Ο Γιάννης Βουργουτζής, 72 ετών, κατάγεται από τη Λέσβο και δουλεύει στη θάλασσα από το 1963. Ο πατέρας του είχε ανεμότρατα. Μετακόμισαν οικογενειακώς στην Αλεξανδρούπολη τη δεκαετία του 1960, γιατί «στο νησί υπήρχε μεγάλη φτώχεια». Τον συναντήσαμε στην «αποθήκη» του, έναν μικρό χώρο που νοικιάζουν οι ψαράδες από τον ΟΛΑ, να φτιάχνει με καμάρι δίχτυα για μπαρμπούνια για τον γιο του, παράκτιο αλιέα. «Το περισσότερο ψάρι είναι Οκτώβριο-Νοέμβριο, μετά λιγοστεύουν. Εμείς δουλεύουμε στη Σαμοθράκη και φτάνουμε μέχρι τη Λήμνο».
Στο καφενεδάκι της ιχθυόσκαλας συγκεντρώνονται από νωρίς το πρωί επαγγελματίες και ερασιτέχνες ψαράδες για να ανταλλάξουν τα νέα τους, να προετοιμαστούν για το δρομολόγιό τους ή να ξεκουραστούν μετά από αυτό. «Κατά το μεσημεράκι φτιάχνουμε και μεζεδάκια, όπως μικρά ψάρια στο τηγάνι ή κάνα αλίπαστο», λέει η ιδιοκτήτρια Νίκη Ιωαννίδου. Όσο βραδιάζει και επιστρέφουν οι μηχανότρατες, η παρέα μεγαλώνει με φίλους και γνωστούς. Τα «παιδικά», δηλαδή ουίσκι σερβιρισμένο σε ποτηράκι κρασιού, και τα πειράγματα έχουν την τιμητική τους, με σάουντρακ παλιά λαϊκά τραγούδια.