Υπήρχαν κτίρια στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας που αν είχαν διασωθεί θα ήταν σήμερα αξιοθέατα. Ή τουλάχιστον θα ήταν κομμάτι μιας μοναδικής αστικής ατμόσφαιρας.
Και μοναδική ήταν και είναι η Αθήνα, γιατί σε αυτόν τον τόπο, σε αυτήν την ιστορική και γεωγραφική συντεταγμένη γεννήθηκαν γενιές κτιρίων που είναι ιδιαίτερα στον πολιτισμό της πόλης, στους ανθρώπους της.
Μια παλιά φωτογραφία από την οδό Πανεπιστημίου στρέφει το βλέμμα μας σε ένα από αυτά τα λησμονημένα σπίτια του δρόμου, όταν υπήρχε ακόμη ποικιλία χρήσεων, κατοικία και εμπόριο μαζί, αναψυχή και δημόσιος βίος.
Αυτό το σπίτι στην Πανεπιστημίου 20 ανήκει σε αυτά τα ξεχασμένα από την ιστορία της πόλης. Το βλέμμα μας εστιάζει στο μέτωπο των κτιρίων από την Ομήρου έως την Αμερικής προς την πλευρά του Λυκαβηττού, ένα μέτωπο εξ ολοκλήρου μεταπολεμικό.
Ακόμη και το μέγαρο της Αρχαιολογικής Εταιρείας, του αρχιτέκτονα Ιωάννη Αντωνιάδη, είναι ένα κτίριο της δεκαετίας του 1950, όπως και όλα στη σειρά. Εκπροσωπούν τις τάσεις εκείνης της δεκαετίας, από το 1950 έως το 1959, σε όλο το φάσμα του κλασικότροπου μοντερνισμού και της λειτουργικής αρχιτεκτονικής.
Αλλά η φωτογραφία που μας συγκινεί σήμερα δείχνει το αρμονικό αρχοντικό σπίτι που βρισκόταν δίπλα στην παλιά Αρχαιολογική Εταιρεία. Ολο το μέτωπο των τεσσάρων κτιρίων, από Ομήρου έως Αμερικής, ήταν μια σύνθεση κλασικιστικών και αναγεννησιακών μοτίβων με κίονες, μετόπες, αετώματα, θριγκούς και μαρμάρινα και κεραμικά στοιχεία.
Βυθίζεται το βλέμμα στη σύνθεση αυτών των τεσσάρων κτιρίων που πλέον δεν επιζούν ούτε καν στη ζώσα μνήμη της Αθήνας.
Και είναι ένα θέμα ενδιαφέρον, σύνθετο και διαρκώς ρευστό. Αυτό των βραχύβιων κτιρίων, πολλά από τα οποία έζησαν 70 ή 60 ή 50 ή ακόμη και 40 μόνο χρόνια για να υποκύψουν στις πιέσεις εκμετάλλευσης της γης στα χρυσοφόρα οικόπεδα των Αθηνών μετά το 1950.
Τα τεκμήρια της αθηναϊκής παρουσίας τους μιλούν για μια αισθητική προσαρμοσμένη στην κλίμακα της ζωής όπως διαμορφώθηκε εξελικτικά στην πόλη από το 1870 έως το 1930, στην περίοδο δηλαδή αστικής ωρίμανσης.
Αυτή η μακρά περίοδος επώασης των μητροπολιτικών χαρακτηριστικών θα προετοιμάσει τη νέα πόλη, που θα αναδυθεί θεαματικά μετά το 1928-30 και θα παγιωθεί μετά το 1960.
Οι ρομαντικές όψεις των χαμένων κτιρίων, που οδηγήθηκαν σε ομαδική ταφή, σε μια εκατόμβη της αισθητικής αρμονίας, ανακαλούν όχι μόνο τα πρότυπα και την τεχνολογία της εποχής αλλά και τη συμμετοχή της κοινωνίας, των ιδιοκτητών, των ενοίκων, των αρχιτεκτόνων, των εμπειρογνωμόνων, των μαστόρων στη συγκρότηση της αστικής ζωής στην πρωτεύουσα.
Η διάχυση των διεθνών προτύπων και η προσαρμογή τους στην κλίμακα, στο κοινό γούστο και στην οικονομία της Αθήνας γεννούσε την ιδέα του τόπου, προσδιόριζε ένα δημόσιο ήθος και μέσα από αυτό διαχέονταν οι ιεραρχήσεις, προσδιοριζόταν η αθηναϊκότητα.
Τα ξεχασμένα κτίρια της Αθήνας υπήρχαν στη θέση σημερινών κτιρίων που είναι και αυτά παλιά. Το παλίμψηστο της μνήμης μας οδηγεί στη στρωματογραφία του αστικού υπεδάφους. Είναι μια ανασκαφή.