Το Ιλίου Μέλαθρον, στην οδό Πανεπιστημίου, το σπίτι του Ερρίκου Σλήμαν, στεγάζει τα τελευταία χρόνια το Νομισματικό Μουσείο. Το επισκέφθηκα ξανά πρόσφατα, καθώς ήθελα να δείξω σε ξένο φίλο ένα «μυστικό» της Αθήνας, κι έτσι το είδα ξανά με άλλα μάτια. Η επίσκεψη ήταν χρήσιμη, γιατί πέραν της απόλαυσης που προσφέρει αυτό το μοναδικό αρχιτεκτόνημα της Αθήνας, μου έδωσε τη δυνατότητα να στοχαστώ πάνω στην ύπαρξή του.
Και ομολογώ ότι το Ιλίου Μέλαθρον, που σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλλερ από τη Σαξονία (γεννημένος κοντά στη Δρέσδη το 1837), προσωπικός φίλος του Ερρίκου Σλήμαν και του βασιλέα των Ελλήνων Γεωργίου Α΄, είναι από μόνο του ένα κομψοτέχνημα, από το είδος εκείνο που ενσωματώνει την επιτήδευση και τον ναρκισσισμό και που εκβάλλει σ’ έναν τόπο ιδιαιτέρου κάλλους. Το κάλλος, όπως το κατανοεί το Ιλίου Μέλαθρον, μέσα από τη ρομαντική, πομπηιανή, νεο-αναγεννησιακή και βικτωριανή φιλολογία, είναι αυτοσκοπός και η εξωστρέφειά του προορισμός, στόχος και επίτευγμα.
Γι’ αυτό, ίσως, αυτή η εξωστρέφεια υλικού πλούτου κρατήθηκε στην Αθήνα σε καθεστώς ημίφωτος, συστολής, ακόμη και ευτελισμού. Επί χρόνια, έδρα του Αρείου Πάγου (1934-1981), το Ιλίου Μέλαθρον σύρθηκε να ακολουθήσει τον μικροαστικό βίο των Ελλήνων. Κρατικοποιήθηκε (διά αγοράς) το 1926 και από το 1983 παραχωρήθηκε στο ΥΠΠΟ. Οι κύκλοι ζωής του έχουν κάτι από τις ιστορίες ανακτόρων που δημεύτηκαν και από τις τύχες ευγενών που μισήθηκαν, επειδή ήταν διαφορετικοί.
Ωστόσο, το Ιλίου Μέλαθρον στη νεότερη, γραφειοκρατική ερμηνεία του νεοελληνικού αφηγήματος είναι κτίριο που εντάσσεται σε μια ασαφή, απροσδιόριστη και εκ φύσεως ανομοιογενή και ετερόκλητη αθηναϊκή «παράδοση», παρότι δεν έχει τίποτε το αθηναϊκό ή το παραδοσιακό. Είναι αθηναϊκό, γιατί ήταν το σπίτι ενός Γερμανού ελληνολάτρη και γιατί χτίστηκε στην Αθήνα από έναν άλλον Γερμανό ελληνολάτρη. Στο φαντασιακό των Ελλήνων συνδέεται με τον κόσμο της Τροίας, γεμάτο σήματα, σύμβολα και συγκεχυμένες ερμηνείες, καθώς ελάχιστοι Ελληνες γνωρίζουν τι ακριβώς συνέβη «εκεί». Και επί ρεαλιστικής βάσεως, το Ιλίου Μέλαθρον ήταν ο θρίαμβος του καπιταλισμού όπως τον εννοούσε και τον ενθάρρυνε ο 19ος αιώνας και όπως τον ερμήνευε ένας άγραφος κώδικας αστικής ανάπτυξης.
Το Ιλίου Μέλαθρον διατηρεί, ακόμη και σήμερα, θαμπή την πρόσοψή του σαν να ντρέπεται για το μεγαλείο του, παρότι το εσωτερικό του συντηρήθηκε αριστοτεχνικά σε διαδοχικές φάσεις από άξιους αρχιτέκτονες και συντηρητές. Η όψη του, όμως, ζώνεται από ημισβησμένα γκραφίτι και αφήνει μονίμως μια αίσθηση κόπωσης και αιθάλης. Ανάμεσα στο 1935 και το 1960, το Ιλίου Μέλαθρον περικλείστηκε από μεσοτοιχίες πολυκατοικιών (σύμφωνα με τους ισχύοντες ΓΟΚ) και η αντιπαραβολή με τις καρτ ποστάλ του 1920 με τη σειρά των αρχοντικών οικιών από τη Βουκουρεστίου ώς την Ομήρου είναι αποκαρδιωτική.
Η προλεταριοποίηση της Αθήνας συντελέστηκε με πολλούς τρόπους και στην περίπτωση της οικίας Σλήμαν συμβολίζεται και με την αποκαθήλωση των αγαλμάτων στη στέγη του ήδη από τα χρόνια της Κατοχής και για λόγους ασφαλείας. Ο φόβος της σύγχρονης Ελλάδας απέναντι στα επιτεύγματα της αστικής τάξης φαίνεται, στην περίπτωση του Ιλίου Μέλαθρον, από τη δημιουργία ενός ακόμη ουδέτερα καλού μουσείου, χωρίς καμιά προσωπικότητα.