Η oδός Λυκούργου, ανάμεσα στην Αιόλου και την Αθηνάς, είναι από εκείνους τους κεντρικούς δρόμους, τους μικρούς και πυκνούς, που ζητούν να υψώσεις το βλέμμα. Μου αρέσει να λοξοδρομώ έστω για λίγο για να παρατηρώ όσα από τα πολυώροφα, μητροπολιτικής αισθητικής, κτίρια του μεσοπολέμου συνεχίζουν να υπάρχουν. Στις απολήξεις τους συναντά κανείς το μέτρο της φιλοδοξίας εκείνων των αρχιτεκτόνων και εκείνων των αστών που πριν από 90 και 80 χρόνια φαντάζονταν την Αθήνα δυτική πρωτεύουσα.
Δύσκολα, σήμερα, μπορεί κανείς να κατανοήσει, πόσο μάλλον να εκτιμήσει, τον ανανεωτικό άνεμο που έπνεε στην Αθήνα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, παρά και την τότε οικονομική κρίση και πολιτική αστάθεια. Μοιάζει χαμένο στον χρόνο, όλο εκείνο το κλίμα, που είχε αναβιβάσει την πρωτεύουσα σε άλλη κατηγορία από πλευράς τεχνολογικού εξοπλισμού των κεντρικών κτιρίων και αρχιτεκτονικού συντονισμού (με μεγάλη καθυστέρηση) με τις εξελίξεις στον προηγμένο κόσμο. Το μεγάλο κτίριο του Μετοχικού Ταμείου Πολιτικών Υπαλλήλων, στη γωνία Λυκούργου και Αθηνάς 56, έργο του Βασίλη Κουρεμένου, εκφράζει μέσα από τις μορφολογικές αναζητήσεις του 1920 τη σύζευξη του οικείου κλασικισμού με την αρ ντεκό, στα ψηφιδωτά διακοσμητικά μοτίβα στον προτελευταίο όροφο. Αξίζει να το δείτε.
Και είναι όλος αυτός ο πλούτος μιας εξευγενισμένης αθηναϊκής πνευματικής ελίτ, ασχέτως αν πολλοί αρχιτέκτονες ή μηχανικοί δεν ήταν Αθηναίοι, που μπορούσε να ευδοκιμήσει και σε μια περιοχή ανάμεικτη, με πολλά παραδοσιακά ή οπισθοδρομικά στοιχεία. Ηταν, όμως, η Αθήνα που έδινε δουλειά, ευκαιρίες, ήταν η Αθήνα, που ως αδιαφιλονίκητο κέντρο του ελληνισμού, μετά την πτώση της Σμύρνης, συγκέντρωνε λίγο-λίγο δημιουργικά μυαλά και ενθάρρυνε, όπου αυτό ήταν δυνατόν, την καινοτομία. Πόσο σημαντικό για μια πόλη και την οικονομία αλλά και το πνεύμα της: ταλέντο και καινοτομία. Ας σκεφτούμε το σήμερα.
Αλλά για να μην εξωραΐζουμε το παρελθόν, κάτι που δεν είναι διόλου στις προθέσεις μου, η Αθήνα του μεσοπολέμου δεν ήταν φυσικά μια πόλη της προόδου όπως την αντιλαμβανόμαστε, ενδεχομένως, σήμερα.
Αλλά ήταν μια πόλη που διατηρούσε κυψέλες και για τα καινοτόμα μυαλά και για τους επί της ουσίας προοδευτικούς και συντονισμένους με τη Δύση αστούς. Αυτών των αντιλήψεων τα μέγαρα βλέπουμε διάσπαρτα ακόμη και στους δρόμους της Ομονοίας και των Χαυτείων. Και είναι πολλά. Αν λοξοδρομήσετε στην οδό Λυκούργου, σταθείτε στον αριθμό 7 να θαυμάσετε το πολυώροφο κτίριο της δεκαετίας του 1920 με τα αρ ντεκό μοτίβα, που θυμίζουν αντίστοιχα μέγαρα επιφανών αρχιτεκτόνων στη Μαυρομματαίων, στη Ζαΐμη και αλλού. Θυμίζει κτίρια που υπάρχουν σε όλον τον προς Βορρά ευρωπαϊκό άξονα, με σταθμούς τη Σόφια, το Βελιγράδι, το Βουκουρέστι και τη Βουδαπέστη. Είναι μια κοινή γλώσσα του αστικού κόσμου εκείνης της εποχής. Ηταν διεθνής γλώσσα.
Με συγκινεί η Λυκούργου σε εκείνο το κομμάτι. Υπάρχει ακόμη ο «Δαμίγος» με τα παιχνίδια, το κατάστημα του «Μοσχονά» με τα καπέλα (από το 1926), στο ίδιο μεσοπολεμικό κτίριο με πρόσοψη και στην Απελλού, υπάρχει ο απόηχος του βιβλιοπωλείου του «Αστέρος», όπως και του παλιού «Λαμπρόπουλου»… Υπάρχει ένα αθηναϊκό αστικό βάθος, με ρωγμές, αμηχανία, ασυνέχειες και ασχήμιες. Αλλά είναι εκεί.