Το ευρύχωρο ισόγειο του πολυχώρου Hub στα Κάτω Πετράλωνα ήταν γεμάτο. Η αφορμή δεν ήταν κάποια φιλανθρωπική εκδήλωση υψηλών προδιαγραφών, ούτε κάποια συνάντηση για τη νεοφυή επιχειρηματικότητα. Ο ομιλητής ήταν ο Αλέξανδρος Φραντζής, διδάκτωρ Βιολογικής Ωκεανογραφίας, ιδρυτής και επιστημονικός υπεύθυνος του ινστιτούτου κητολογικών ερευνών «Πέλαγος». Αντικείμενο της παρουσίασής του ήταν το «ζώο των υπερθετικών», όπως το έχει ο ίδιος χαρακτηρίσει, ο μυθικός Moby Dick, ο φυσητήρας (Physeter Macrocephalus), του οποίου την παρουσία έχει ανακαλύψει και καταγράψει συστηματικά τα τελευταία 15 χρόνια σε ελληνικά νερά.
O δρ Φραντζής, η αγάπη του οποίου για τους φυσητήρες και τα υπόλοιπα κητώδη είναι μεταδοτική, ταξιδεύει το ακροατήριό του πίσω στο καλοκαίρι του 1998, όταν μια «συνωμοσία της φύσης» τον έφερε με το ερευνητικό του σκάφος ανοιχτά της ΝΔ Κρήτης, με το πρώτο του υδρόφωνο – μηχάνημα που καταγράφει ηχητικά κύματα στο νερό. «Ξαφνικά, μέσα από το υδρόφωνο άκουσα αυτούς τους ήχους», λέει ο ομιλητής. Τα διαδοχικά «κλικ» που ακούγονται στην αίθουσα προκαλούν συγκίνηση στους μυημένους – όσους έχουν συμμετάσχει ως οικοεθελοντές στο ερευνητικά προγράμματα του ινστιτούτου νότια της Κρήτης και της Πελοποννήσου, στα Νότια Ιόνια Νησιά και στον Κορινθιακό Κόλπο. Είναι οι ήχοι του φυσητήρα, από το ηχοεντοπιστικό του σύστημα, το οποίο χρησιμοποιεί για να κατευθύνεται στα απύθμενα βάθη και προς αναζήτηση τροφής.
«Μου φαινόταν τόσο εξωπραγματικό! Είναι δύσκολο να σας το μεταφέρω τώρα. Είναι σαν να βγούμε από εδώ τώρα και να βρούμε έναν δεινόσαυρο», λέει ο δρ Φραντζής, προκαλώντας διεσπάρμενα κρούσματα γέλιου. Με τον χρόνο, ο βιολόγος έκανε ακόμα μία εντυπωσιακή ανακάλυψη: ότι σε αντίθεση με τους πληθυσμούς του είδους ανά τον κόσμο, που είναι νομαδικοί, οι περίπου 200 ντόπιοι φυσητήρες, ιδιαίτερα οι θηλυκοί, μένουν Ελλάδα! (Με τέτοιες θάλασσες, ποιος μπορεί να τους αδικήσει…)
Η εμπειρία του οικοεθελοντή που, σαν άλλος Ισμαήλ (με λιγότερο αρπακτικές διαθέσεις), παρακολουθεί το απέραντο γαλάζιο ώσπου να δει το πολυπόθητο σιντριβάνι από την εκπνοή ενός φυσητήρα, είναι αδύνατο να αποτυπωθεί επαρκώς με λόγια. Ο ομιλητής, ωστόσο, θέλει να εξηγήσει στο κοινό τι είναι που κάνει το συγκεκριμένο θαλάσσιο θηλαστικό τόσο συναρπαστικό για τους μελετητές.
Ο φυσητήρας είναι το «πιο ομιλητικό ζώο» (μέσω των κλικ), ο «μεγαλύτερος εγκέφαλος» και «ο καλύτερος δύτης στον πλανήτη […] με μια αναπνοή μπορεί να καταδυθεί σε βάθος 2.000 μέτρων, σε έναν εντελώς αφιλόξενο κόσμο, και να μείνει εκεί ώς και δύο ώρες», πληροφορεί τους παρευρισκομένους. Ο δρ Φραντζής αναδεικνύει και την «αλληλεγγύη» μεταξύ των κοινωνικών ομάδων φυσητήρων (των θηλυκών, γιατί οι αρσενικοί είναι μοναχικοί), π.χ. σχετικά με το πώς στηρίζουν και προστατεύουν συλλογικά τα νεογέννητα.
Η σκοτεινή πλευρά
Παρά την απαγόρευση της φαλαινοθηρίας, ο φυσητήρας κατατάσσεται διεθνώς από την IUCN (Διεθνής Ενωση Προστασίας της Φύσης) ως ευάλωτο είδος, ενώ, όπως προειδοποιεί ο δρ Φραντζής στην ομιλία του, αν δεν ληφθούν μέτρα προστασίας, μπορεί να εξαφανιστεί από την Ανατολική Μεσόγειο. Οπως λέει, «το 61% των φυσητήρων που εκβράζονται στις ελληνικές ακτές έχει σημάδια από προπέλες μεγάλων πλοίων». Ενα άλλο μεγάλο πρόβλημα για τα κητώδη είναι η ηχορρύπανση. «Υπάρχουν οι δυναμίτες των ψαράδων, οι ασκήσεις με στρατιωτικά σόναρ, οι έρευνες για υδρογονάνθρακες», παρατηρεί ο ομιλητής. Τέλος, υπάρχει η μάστιγα του πλαστικού, σημαντικές ποσότητες του οποίου καταλήγουν στη θάλασσα και, τελικά, στα στομάχια των κητωδών. Το 50% των νεκρών φυσητήρων που έχουν εξεταστεί από το ινστιτούτο «Πέλαγος» είχε πλαστικά στο στομάχι του, καταγγέλλει ο δρ Φραντζής, με φόντο το σχετικό δυσάρεστο φωτογραφικό υλικό.
Τίποτα από αυτά δεν πρόκειται να σταματήσει. Αλλά η γνωριμία με τα εκπληκτικά αυτά ζώα, ένα κεφάλαιο ανεκτίμητης αξίας, οδηγεί σε ευαισθητοποίηση και -ίσως- σε δραστηριοποίηση για την άμβλυνση των επιβλαβών φαινομένων. Είναι, επίσης, εμπειρία ζωής. Τα φετινά οικοεθελοντικά προγράμματα του ινστιτούτου ξεκινούν στα μέσα Ιουλίου. Πληροφορίες στο www.pelagosinstitute.gr