«Σε ποια περίοδο της επιστημονικής φαντασίας θέλετε να αναφέρεται η έκθεση;» «Χμ, σε όλες». Κάπως έτσι τελείωσε η συζήτηση του Σουηδού ιστορικού, συγγραφέα και επιμελητή Πάτρικ Γκίγκερ με τους αρμόδιους του πολιτιστικού κέντρου Barbican στο Λονδίνο για τη δημιουργία της έκθεσης «Science Fiction – Ταξίδι στο άγνωστο» που παρουσιάζεται τον Οκτώβριο στη Στέγη. Στην αρχή πίστευε ότι θα τους έδινε μόνο μερικές πληροφορίες για το στήσιμο μιας συνηθισμένης sci-fi έκθεσης με διαστημόπλοια και εξωγήινους, που δεν θα τον ενδιέφερε να αναλάβει, αλλά το τελικό αποτέλεσμα ήταν κάτι διαφορετικό: μια έκθεση για το «είδος» της επιστημονικής φαντασίας και τις πολλές, μα πάρα πολλές, εκφάνσεις της.
«Επιστημονική φαντασία υπήρχε και πριν από 200 χρόνια και πριν από 2.000, εξαρτάται ποιον θα ρωτήσεις», μας λέει ο κ. Γκίγκερ. Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (120-180 μ.Χ.), με την «Αληθή ιστορία» του για διαστημικά ταξίδια, θεωρείται από αρκετούς ο «πατέρας» της επιστημονικής φαντασίας. Ως «μητέρα» οι Αγγλοι θεωρούν τη Μαίρη Σέλεϊ και τον «Φρανκενστάιν», που φέρνει στο προσκήνιο τα πειράματα ενός επιστήμονα, ενώ ο κ. Γκίγκερ τοποθετεί την αρχή της στον 16ο αιώνα και στις ιστορίες για ταξίδια εξερεύνησης ουτοπικών κόσμων. Η διάκριση της φαντασίας σε «επιστημονική» γίνεται κυρίως για να διαχωριστεί από την «υπερφυσική», τους δράκους και τα φαντάσματα, και χρειάζεται μια λογική βάση για να αναπτυχθεί ένα φανταστικό σενάριο. «Στη μία περίπτωση αν το φυτό σου αρχίσει και μιλάει, τότε είναι στοιχειωμένο, στην άλλη είναι μάλλον γενετικά τροποποιημένο ή ρομπότ. Η επιστημονική φαντασία δημιουργεί έναν άλλο κόσμο για να πει κάτι για τον δικό μας», τονίζει ο επιμελητής της έκθεσης.
Οι πρώτοι οραματιστές
Ετσι, η έκθεση ξεκινάει από τα «Παράξενα ταξίδια» και τους πρώτους οραματιστές διαφορετικών κόσμων, από τα χειρόγραφα του Ιουλίου Βερν μέχρι τα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ» και το «Τζουράσικ Παρκ». Επειτα περιηγούμαστε στις «Οδύσσειες του Διαστήματος», στα γνώριμα για τους περισσότερους μονοπάτια του «Star Trek», του «Interstellar», των «Στενών επαφών τρίτου τύπου» και του «Star Wars». To μέλλον προβάλλεται στους «Θαυμαστούς καινούργιους κόσμους» μέσα από το πρίσμα της «Μετρόπολις», του «1984», των «Hunger Games», του «Handmaid’s Tale» κ.ά. Ο αμετανόητος «Εξολοθρευτής», ο «Doctor Who», ο TARS του «Interstellar» και άλλα ρομπότ και cyborgs, που άλλοτε βοηθούν και άλλοτε εναντιώνονται στην ανθρωπότητα, εμφανίζονται στην τελευταία ενότητα «Απώτατα σύνορα» που είναι αφιερωμένη στην εξερεύνηση του Διαστήματος αλλά και του εαυτού μας, όπως έκαναν οι πρωταγωνιστές του «eXistenZ».
Συνολικά, παρουσιάζονται 800 εκθέματα, ορισμένα από τα οποία εξαιρετικά σπάνια, όπως η καρέκλα Harkonnen που σχεδίασε ο ντιζάινερ του «Alien» Χανς Γκίγκερ για το «Dune» ή τα σχέδια του θρυλικού των ειδικών εφέ Ρέι Χαριχάουσεν, που έγινε ευρύτερα γνωστός για το εξωγήινο πλάσμα που επιτίθεται στη Γη στην ταινία «20 Million Miles to Earth» του 1957.
Και κοινωνικά ζητήματα
«Η επιστημονική φαντασία πρωτίστως δεν έχει να κάνει με διαστημόπλοια που εκρήγνυνται στον αέρα», σημειώνει ο γενικός διευθυντής της Στέγης Χρήστος Καρράς και φέρνει ως παράδειγμα το βιβλίο «The left hand of darkness» της Ούρσουλα Λε Γκεν, που παρουσιάζει έναν κόσμο όπου τα όντα μεταβάλλουν το φύλο τους κατά βούληση, θέτοντας το 1969, μέσω της επιστημονικής φαντασίας, ζητήματα ταυτότητας φύλου. Αλλωστε, η επιστημονική φαντασία χρησιμοποιήθηκε αρκετές φορές ως «όχημα» για να θιγούν πολιτικά ζητήματα και θέματα φυλετικού ρατσισμού, όπως θα δούμε μέσα από τις παράλληλες συζητήσεις στη Στέγη και στο φεστιβάλ Afrofuturism. «Η προσδοκία μας είναι να δει ο κόσμος την ευρύτητα του είδους, ότι πρόκειται για μια περιοχή μεγαλύτερη από αυτή που γνωρίζουμε συνήθως μέσα από τον κινηματογράφο», τονίζει ο κ. Καρράς.
Στην Ελλάδα, αν και σημειώνεται μεγάλη κατανάλωση επιστημονικής φαντασίας στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο, η παραγωγή αντίστοιχων έργων δεν είναι ανάλογη. «Αντιθέτως, είναι ελάχιστη και όχι σε σύγκριση με την Αμερική ή τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά ακόμη και με χώρες των Βαλκανίων που δημιούργησαν έργα την περίοδο από το ’50 έως το ’80. Το κοινό είναι ενημερωμένο, αλλά δεν υπάρχει μεγάλη παραγωγή, κάτι που συνεχίζεται και σήμερα, παρά την έκρηξη που παρατηρούμε στα κόμικς», σημειώνει ο καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πολυτεχνείο Κρήτης Θανάσης Μουτσόπουλος, που θα συμμετάσχει στα πάνελ της Στέγης για το sci-fi στην Ελλάδα. Μάλιστα οι πρώτες εκδόσεις βιβλίων επιστημονικής φαντασίας, με συγγραφείς όπως οι Ισαάκ Ασίμοφ, Ρότζερ Ζελάνζι, Φρέντρικ Μπράουν κ.ά., στις αρχές του ’60 μεταφράστηκαν από τον Δημήτρη Πουλικάκο και τον Πάνο Κουτρουμπούση.
Πριν κλείσουμε το τηλέφωνο, ο Πάτρικ Γκίγκερ μας λέει ότι χρειαζόμαστε μερικές θετικές εικόνες από το μέλλον και η επιστημονική φαντασία μπορεί να μας τις δώσει. Βέβαια, το δυστοπικό μέλλον είναι σχεδόν πάντα εκείνο που κερδίζει τις εντυπώσεις. Οπως αυτό που συμβολίζει η θρυλική μάσκα του Νταρθ Βέιντερ που θα δείτε στην έκθεση.
Science Fiction – Ταξίδι στο άγνωστο, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, 9/10 – 14/1/2018.