Οτι δεν διώκονται ποινικώς όλα τα ψέματα είναι κοινός τόπος. Δεν διώκονται τα παχιά λόγια με τα οποία λαοπλάνοι συνεπαίρνουν και ποδηγετούν τα πλήθη, τα τόσο διαφορετικά από τα καθαρά κι έντιμα λόγια των μετρημένων. Δεν καταδικάζονται τα ιστορικά ψεύδη πάνω στα οποία χτίστηκαν μύθοι, παραδόσεις, δυναστείες και αυτοκρατορίες ή οι σφετερισμοί αλλότριων ιστοριών, με τις οποίες πλάστηκαν ταυτότητες και φρονήματα. Δεν καταγγέλλονται οι φανταστικές περιπέτειες, οι συναρπαστικές αναληθείς διηγήσεις, που παρασύρουν στην άκριτη αποδοχή δεδομένων. Δεν μηνύονται, κάθε άλλο· είναι επιθυμητά και σωτήρια τα διπλωματικά ψεύδη με τα οποία γεφυρώνονται τα αγεφύρωτα και αποφεύγονται προστριβές, συρράξεις, συμφορές. Δεν καταγγέλλονται τα ψεύδη που χρησιμοποιούνται ως άμυνα σε επικίνδυνες περιστάσεις. Ομως εκείνα που έχουν στόχο να εξαπατήσουν –ή να βλάψουν πολίτες ή το κράτος– σαφώς τιμωρούνται.
Πλαστά πτυχία. Αδικήματα ίσης βαρύτητας, που διαπράττονται από όλους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και το ίδιο ακριβώς κίνητρο (διορισμό στο Δημόσιο). Ομως δεν φέρουν πάντοτε το ίδιο ενοχοποιητικό βάρος, άλλοτε φέρουν μεγάλο κι άλλοτε σχεδόν μηδενικό. Κι όχι μόνο λόγω των διαφορετικών πολιτικοκοινωνικών παραμέτρων. Αλλά και εξαιτίας των «συναλλαγών» που συντελούνται επί ζημία των κοινών αγαθών. Κάποιοι πλαστογράφοι απολύονται, δικάζονται και καταδικάζονται («άλλοι, με πτυχία, τυλίγουν σουβλάκια», είπε δικαστής σε παραχαράκτη τίτλων). Ομως ορισμένοι υφίστανται ελαφρές διοικητικές κυρώσεις ή μπλοκάρουν πειθαρχικές αποφάσεις και ανακαταλαμβάνουν πόστα. Δεν είναι μόνο η Νίκαια και ο Βόλος, δηλαδή μόνο «τα τέσσερα ανύπαρκτα πτυχία» του πρώην διοικητή του νοσοκομείου Νικαίας, όπως αποκάλυψε πόρισμα του Σώματος Επιθεωρητών Δημόσιας Διοίκησης και προκάλεσε «πυρά» για υπουργική προστασία. Ή η ηθικώς καταδικαστέα αλλά κοινωνικώς συγχωρητέα –μετά τη δημοσιοποίηση της βαριάς ποινής, 10 χρόνια κάθειρξης– πλαστογραφία απολυτηρίου δημοτικού από άπορη γυναίκα με ανήλικα, για τον διορισμό της σε θέση καθαρίστριας σε σχολείο.
Ούτε αποκαθίσταται πάντα η δικαιοσύνη υπό την πίεση του κοινού περί δικαίου αισθήματος. Είναι αλήθεια ότι πάνω του προσκρούουν πολλές δικαστικές αποφάσεις – κυρίως με τη διαμεσολάβηση των ΜΜΕ, που αποκαλύπτουν το ποιόν του δράστη και τον στερημένο σκληρό του κόσμο. Οι βαριές τιμωρίες σε αναξιοπαθούντες παραβιάζουν την κοινή λογική, όπως στην περίπτωση της καθαρίστριας από τον Βόλο, με τη γνωστή εξέλιξη (πρώτη είδηση, πανταχόθεν σχολιασμένη, για μέρες, και σχεδόν άμεση αποφυλάκιση μέχρι τη συζήτηση της υπόθεσης στον Αρειο Πάγο). Ομως τα δικαστήρια, αν και συνυπολογίζουν την κοινή γνώμη, σπάνια την ακολουθούν. Μέτρο της κρίσης τους είναι οι νόμοι, όχι η δικαιοσύνη όπως την προσδιορίζουν σχολιογράφοι και σχολιάζοντες. Λίγες ημέρες μετά τον θόρυβο που προκάλεσε η υπόθεση της καθαρίστριας, υπάλληλος του ΕΚΑΒ καταδικάστηκε στο Εφετείο όχι σε 10 αλλά σε 13 χρόνια κάθειρξης για παρόμοιο αδίκημα – πλαστογράφησε το απολυτήριο τεχνικού λυκείου προκειμένου να ασχοληθεί «με κάτι που λάτρευε». Σε αντίθεση με το κοινό περί δικαίου αίσθημα που συνδέεται με το συναίσθημα, η δικαστική απόφαση δεν βασίζεται στη συγκίνηση. Ο νόμος δεν πονά, δεν λυπάται, δεν αμφιβάλλει, είναι αδιασάλευτος…
Το ζήτημα είναι ότι δεν φτάνουν όλες οι υποθέσεις στα δικαστήρια. Την περίοδο 2014-2018 εντοπίστηκαν στο Δημόσιο όχι τρία ή 13 αλλά 1.737 πλαστά πτυχία, ενώ 2.002 ακόμη είναι υπό εξέταση. Μεγάλος αριθμός για έναν μηχανισμό όπου τα έγγραφα υπόκεινται –θεωρητικά– σε ενδελεχή έλεγχο. Μάτια στραβά, ενίοτε και ολότελα κλειστά.
Το ψέμα, η εξαπάτηση του κράτους, δεν είναι απλά μια δυσαρμονία, είναι μια συνειδητή συνωμοσία, που διαστρεβλώνει την όποια τάξη, αναστέλλει την όποια κανονικότητα, σκιάζει τη ροή των πραγμάτων με ένα σωρό παρενέργειες, απώλειες, αρνητικά πρότυπα και νοσηρές νοοτροπίες. Αποτελεί καθαρό σημάδι μιας μηχανής που κινείται με νόθα «καύσιμα», σε ένα περιβάλλον ξένο προς εκείνο των ταχύρρυθμων αποδοτικών δομών που ωθούν σε πολιτισμούς οι οποίοι απασχολούν θετικά την Ιστορία.