Ο τίτλος είναι ελκυστικός: «Kitchen debates». O υπότιτλος «Κουζίνα και οικιακός χώρος – Αναπαραστάσεις θηλυκότητας στον απόηχο του Bauhaus». Πρωτότυπο, αν μη τι άλλο. Η ιδέα του Ινστιτούτου Γκαίτε να εντάξει στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από την ίδρυση της αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής σχολής του Μπάουχαους και μια βραδιά για την «Κουζίνα της Φραγκφούρτης», προκαλεί ένα ευπρόσδεκτο ξάφνιασμα. Πρώτα, η πληροφορία: ο σχεδιασμός της οφείλεται στη Margarete Schütte-Lihotzky (1897-2000), την πρώτη γυναίκα που σπούδασε αρχιτεκτονική στη Βιέννη. Μια κουζίνα «με πτυσσόμενες επιφάνειες εργασίας, ενσωματωμένους αποθηκευτικούς χώρους, αφαιρούμενο κάδο απορριμμάτων, και προσαρμοζόμενο φωτισμό οροφής. Η αποθήκευση τροφίμων γινόταν σε αλουμινένια συρτάρια με ετικέτες για το περιεχόμενο». Η πρώτη, λοιπόν, αυτή εντοιχισμένη κουζίνα είχε διαστάσεις 1,9 μ. x 3,4 μ. Η στενή διαρρύθμιση είχε σκοπό να ελαχιστοποιηθεί ο αριθμός βημάτων που απαιτούνταν για τη δουλειά στην κουζίνα(!), «με στόχο την οικονομική και προσωπική ανεξαρτησία της γυναίκας».
Η βραδιά (την ερχόμενη Πέμπτη, στο Ωδείο Αθηνών) περιλαμβάνει τέσσερις μικρού μήκους ταινίες, βωβές, πάνω στο –ας το ονομάσουμε για την οικονομία του σχολίου– «αλφάβητο της κουζίνας» και μια συζήτηση ανάμεσα σε τρεις γυναίκες (μια κοινωνική ανθρωπολόγο, μια αρχιτέκτονα και μια εικαστικό).
Το βλέμμα μου σκόνταψε στο δελτίο Τύπου και αναζήτησα τις τέσσερις ταινίες, δύο της δεκαετίας του 1920, μία του 1975 και την πρώτη εμφάνιση της γνωστής Βελγίδας σκηνοθέτιδος Σαντάλ Ακερμάν («Saute ma ville», 1968). Πειραματικές, πρωτοποριακές, φεμινιστικές, δηλώνουν μια σχέση εξάρτησης και απώθησης των γυναικών με την κουζίνα. Το «βασίλειο» της ρουτίνας αλλά και της δημιουργίας. Αυτό που κάποιες φεμινίστριες ονειρεύονταν να καταργήσουν αν όχι να καταστρέψουν, άλλες το επισκέπτονταν ψυχαναγκαστικά και αδιάφορα και ορισμένες αφήνονταν να εμπνευστούν και να δημιουργήσουν. Καμία τέχνη δεν έμεινε αδιάφορη στην αποτύπωση της ζωής στην κουζίνα (σινεμά, θέατρο, εικαστικά, κυρίως), και η τάση κάτι σημαίνει. Συγγραφείς και ποιήτριες έχουν δηλώσει ότι έγραφαν αργά το βράδυ στην κουζίνα, σχέσεις, παρεξηγήσεις και συζητήσεις λύνονταν ή άναβαν στη διάρκεια της προετοιμασίας ενός γεύματος.
Η παρασκευή ενός φαγητού ακολουθούσε τους παλμούς ενός ζωντανού οργανισμού. Πυρακτωνόταν ή πάγωνε, αφηνόταν στη γοητεία ή επιτάχυνε την, όποια, καταστροφή – του φαγητού ή της σχέσης.
Η μικρή κουζίνα στον φωταγωγό της μικροαστικής ελληνικής (πολυ)κατοικίας, έχει μια, σχεδόν, σαρκαστική ομοιότητα με την εντοιχισμένη «Κουζίνα της Φραγκφούρτης». Με τα διακοσμητικά πλακάκια, τη φορμάικα, τα ελάχιστα τετραγωνικά που αναλογούν στη νοικοκυρά, μάλλον αφιλόξενη και ακαλαίσθητη, και, την ίδια στιγμή, αναγκαία. Πόσο διαφορετική από τους ενιαίους, φωτεινούς χώρους «με πάσο», τη μετεξέλιξη του πάγκου, που χωρίζει και την ίδια στιγμή ενώνει, σαν ένα σύνολο συμπαγές, τη ζωή εντός και εκτός κουζίνας. Η «Κουζίνα της Φραγκφούρτης» μοιάζει με τομή. Μετά, τίποτα δεν είναι ίδιο στο σπίτι. Γιατί αυτά, τα ελάχιστα, τετραγωνικά όρισαν εκτός από τον χρόνο και τη διάθεση. Μαζί με τα καλά, της αποθήκευσης και συντήρησης των τροφίμων, ήρθε, αν το καλοσκεφτούμε, κι ένας ανεπαίσθητος στην αρχή και πιο ορατός, όσο περνούσε ο καιρός, αποκλεισμός, μαζί με ένα αίσθημα ασφυξίας της γυναίκας – νοικοκυράς. Τα μικρά ντουλάπια άρχισαν να ανοιγοκλείνουν με ταχύτητα και ένταση, σαν παλμογράφος της ζωής του σπιτιού. Μοναχικής ή οικογενειακής.
Στη 12λεπτη ταινία της Ακερμάν, η νεαρή πρωταγωνίστρια (η ίδια η σκηνοθέτις), στην αρχή κλειδώνεται στο μικρό το κουζινάκι της, σφραγίζει με ταινία τις χαραμάδες σε πόρτα και παράθυρα και βράζει μακαρόνια. Τα κουζινικά καταλήγουν στο πάτωμα. Το καθαρίζει φορώντας αδιάβροχο και πλημμυρίζει την κουζίνα νερά. Τα πράγματα ξεφεύγουν στη συνέχεια. Η νεαρή γυναίκα σκάει ένα μπαλόνι, καίει ένα γράμμα, ανοίγει τον διακόπτη του γκαζιού και τινάζει εαυτόν, κουζίνα, ρουτίνα της νοικοκυράς κι όλη την πόλη στον αέρα. BANG! «Η κουζίνα», όπως γράφει η θεωρητικός και curator Birgit Kohler, «έχει γίνει ένα έργο δωματίου, όπου συνυπάρχουν χιούμορ και σοβαρότητα, εξέγερση κι απόγνωση, χαρούμενη αναρχία και (αυτο)καταστροφική ενέργεια». Κάπως σαν τη ζωή μας, δηλαδή.