Kάθε τόσο, πρόσφυγες και μετανάστες ανασύρονται νεκροί από τη θάλασσα, από δύσβατα περάσματα, από διαλυμένα οχήματα, από καμένα κοντέινερ, από σκηνές με αναμμένα μαγκάλια, από αμπάρια και εμπορευματοκιβώτια πλοίων· κάθε τόσο πεθαίνουν από κακουχίες, εξάντληση, υποθερμία, θερμοπληξία… Ομως μια χλαπαταγή φρίκης πάγωσε την υφήλιο όταν εντοπίστηκαν νεκροί οι 39 Κινέζοι μετανάστες στο φορτηγό-ψυγείο στο Εσεξ.
Επανήλθαν οι μνήμες από παλαιότερες παρόμοιες τραγωδίες. Από τους 58 (επίσης Κινέζους) μετανάστες που το 2000 βρέθηκαν νεκροί από ασφυξία σε κοντέινερ φορτηγού στο Ντόβερ. Από τους 71 Σύρους και Ιρακινούς πρόσφυγες που εντοπίστηκαν ομοίως νεκροί από ασφυξία μέσα σε φορτηγό το 2015 στην ανατολική Αυστρία. Οι πρόσφυγες χτυπούσαν τα τοιχώματα της καρότσας και φώναζαν να τους ανοίξουν, κάτι ρητά απαγορευμένο από τον «αρχηγό», και ο οδηγός, μετά το μοιραίο, εγκατέλειψε το μακάβριο φορτίο.
Είναι κοινή πρακτική των δικτύων –που μεταφέρουν πρόσφυγες και μετανάστες από τις εστίες της φωτιάς, του τρόμου, του πόνου, με πούλμαν, Ι.Χ., βάρκες, τσάρτερ, ταξί– να χρησιμοποιούν σφραγισμένα φορτηγά στους ευρωπαϊκούς «διαδρόμους»… Λίγο μετά τη φρικωδία στο Εσεξ, εννέα μετανάστες βρέθηκαν –αυτοί ζωντανοί– σε καρότσα φορτηγού στο Κεντ. Το ελληνικό αστυνομικό δελτίο βρίθει ανάλογων συμβάντων: 49 άτομα εντοπίστηκαν στριμωγμένα μέσα σε καρότσα φορτηγού στο Χαϊδάρι, 23 σε κοντέινερ στους Κήπους, 40 σε καρότσα στο Μεσολόγγι, 25 σε φορτηγό-ψυγείο στη Σίνδο, 16 σε καρότσα με κάρβουνα στη Ροδόπη, 7 σε φορτηγό στην Εγνατία Οδό, 22 σκοτώθηκαν όταν νταλίκα έπεσε σε κανάλι… Πολύ συχνά είναι τα τροχαία με θύματα μετανάστες. Ομως, η συνεχής επανάληψη των συμβάντων, που συρρικνώνει και αλλοιώνει τις διαστάσεις των δραμάτων, μετατρέπει τους μαζικούς θανάτους σε κοινό τόπο. Περισσότεροι από 1.000 μετανάστες και πρόσφυγες πνίγηκαν φέτος στη Μεσόγειο, 15.000 από το 2014… Αριθμοί ιλιγγιώδεις. Ωστόσο δεν προκαλούν τον αποτροπιασμό που ήγειρε ο θάνατος των κλειδαμπαρωμένων 39.
Η σπανιότητα του συμβάντος και οι ανατριχιαστικές συνθήκες θανάτου –διά του εγκλωβισμού, χωρίς δυνατότητα διαφυγής, σε μια ασφυκτική παγίδα φονικού παγετού– κινητοποίησαν τον μηχανισμό ταύτισης με τα θύματα. Και η καρδιά του κοινού ξέφυγε από τον μηδενιστικό μαγνήτη που παγιδεύει και εξουδετερώνει πραγματικά γεγονότα.
Από την άλλη, οι αριθμοί, μολονότι μοιάζουν απρόσβλητοι, αδιαμφισβήτητοι, εύγλωττοι, ισχυροί –κανένα επιχείρημα δεν αξίζει όσο ένας αριθμός–, εντούτοις δεν συγκινούν τόσο, διότι συνοψίζουν τη διαρκή τραγωδία σε ένα ποσοτικό στοιχείο που δεν διηγείται ιστορίες, δεν ιχνογραφεί πρόσωπα, αγωνίες, επιθυμίες, όνειρα, πάθη (ο 16χρονος Αφγανός που βρέθηκε προ ημερών στην Ηγουμενίτσα, νεκρός από ασφυξία σε φορτηγό που μετέφερε βαμβακόσπορο, προσείλκυσε περισσότερο την προσοχή από τον μαύρο απολογισμό της Μεσογείου). Είναι και η υποσυνείδητη αποστασιοποίηση μπρος στις αβυσσαλέες ανισότητες, στα μεγάλα δεινά, στον πολλαπλό πόνο (αδυνατούμε να σηκώσουμε το βάρος απειράριθμων θανάτων· υπάρχει κάτι σαν υλικό όριο στην αντοχή μας). Αντίδραση που θεωρείται φυσική.
Υιοθετούμε οι περισσότεροι μια αντιφατική προσέγγιση στα ανθρώπινα προβλήματα. Από τη μια λέμε ότι όλοι ανήκουμε σε μια μεγάλη ανθρώπινη κοινότητα – ποιος αμφισβητεί την προφανή ενότητα του είδους; Οτι ο άνθρωπος γεννιέται, χαίρεται και λυπάται, αγαπά και μισεί, επιθυμεί και αποστρέφεται, πεθαίνει παντού με τον ίδιο τρόπο. Οτι υπάρχει μια πανομοιότυπη φύση, οι παραλλαγές της οποίας δεν ακυρώνουν την ύπαρξη μιας κοινής μήτρας. Από την άλλη αναγνωρίζουμε ότι η αντίληψη αυτή, η οποία τροφοδοτεί μεγάλο μέρος του ανθρωπισμού μας, καταργεί τη βαρύτητα της Ιστορίας, τις ανθρώπινες συμπεριφορές που παρεμβάλλουν τις μεγάλες διαφορές, τα εγκλήματα, τις διακρίσεις. Δεν υπάρχει κοινή ανθρώπινη μοίρα – είναι παραδοχή παλιά όσο η γη. Δεν γεννιούνται όλα τα παιδιά μέσα στον ίδιο όγκο προβλημάτων, δεν πεθαίνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Αλλοι μπορούν να κάνουν πολλά και άλλοι λίγα, πολύ λίγα –όπως οι 39 στο Εσεξ–, ενάντια στον θάνατο.
Ομως αυτή δεν είναι μια παγιωμένη προπατορική συνθήκη. Αρκετά μπορούν να γίνουν ώστε να μην πνίγονται 15.000 σε μία πενταετία στη Μεσόγειο, να μην ασφυκτιούν δεκάδες σε κλειδωμένα φορτηγά. Τίποτα δεν είναι φυσικό και μοιραίο. Η αποστασιοποιημένη ακινησία –συμπάσχουμε αλλά μετεωριζόμαστε μακριά από τις συμφορές αφού τίποτα δεν θα αλλάξει– δεν αποτελεί εγγύηση ασφάλειας. Ο κόσμος μας είναι δραματικά ένας.