Υπάρχει ένας σίγουρος τρόπος να βεβαιωθεί κανείς ότι πλησιάζουν οι γιορτές. Δεν είναι η Black Friday, η μοναδική μέρα που διαρκεί πάνω από εβδομάδα στην Ελλάδα. Είναι η συζήτηση για τη διανομή του υπερπλεονάσματος. Η δεύτερη μεγαλύτερη αποτυχία του ελληνικού δημοσιονομικού συστήματος είναι ότι «καταφέρνει» να έχει πλεόνασμα μεγαλύτερο από το ήδη υψηλό που υποχρεώνεται από τους πιστωτές να πετύχει (3,5%). Η πρώτη αποτυχία ήταν ότι το έλλειμμα ξέφυγε σε επίπεδα που δεν μπορούσε να εξυπηρετηθεί.
Η αλήθεια είναι ότι το ερώτημα «ποιος παράγει το χρήμα» δεν έχει εύκολη απάντηση στην οικονομική φιλολογία. Πολλοί νομίζουν πως το χρήμα τυπώνεται στις εγκαταστάσεις του Νομισματοκοπείου. Η αλήθεια είναι ότι εκεί τυπώνονται μόνον τα μετρητά που χρειάζεται η οικονομία. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το χρήμα δημιουργείται από τις πιστώσεις των εμπορικών και επενδυτικών τραπεζών. Θεωρούν ότι οι τράπεζες, εγκρίνοντας ένα δάνειο, δημιουργούν χρήμα που στηρίζεται στην εικασία ότι δίνουν, για παράδειγμα, δάνειο ενός εκατομμυρίου ευρώ και μπορούν να το πάρουν πίσω όποτε χρειαστεί. Με τη λογική αυτή, δεν είναι οι καταθέσεις που δημιουργούν τα δάνεια, αλλά μάλλον τα δάνεια δημιουργούν τις καταθέσεις.
Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, το χρήμα «δημιουργείται» από τη διανομή του δημοσιονομικού υπερπλεονάσματος. Τουλάχιστον αυτό δείχνουν ότι πιστεύουν πολιτικοί, ίσως και κάποιοι ψηφοφόροι, που το βλέπουν σαν να πετάνε χρήμα από ελικόπτερο (helicopter money). Διανέμονται χρήματα απευθείας σε ιδιώτες και όχι όπως κάνει η κεντρική ευρωπαϊκή τράπεζα, αγοράζοντας κρατικά κυρίως, αλλά και εταιρικά ομόλογα.
Η προηγούμενη κυβέρνηση θεώρησε ευκαιρία «φιλολαϊκής» ρητορικής τη δημιουργία και διανομή μεγαλύτερου πλεονάσματος από το αναγκαίο. Εμφάνιζε το υποτιθέμενο «κοινωνικό πρόσωπο», ως ευαισθησία για όσους έχουν ανάγκη. Το ονόμασε μάλιστα «κοινωνικό μέρισμα», χωρίς να είναι, γιατί προέκυπτε από άδικη υπερφορολόγηση και στην πραγματικότητα είναι τοξικό. Βλάπτει την οικονομία.
Εφέτος το πρωτογενές πλεόνασμα προβλέπεται να είναι 3,7% και υπάρχει περιθώριο για διανομή 436 εκατ. ευρώ. Ευτυχώς, του χρόνου το πλεόνασμα θα «προσγειωθεί» στο 3,6% και συνεπώς θα είναι μόλις 164 εκατ. ευρώ.
Το ουσιαστικό πρόβλημα είναι ότι η πολιτική σκέψη μετακινείται στο ερώτημα πώς θα διανεμηθούν τα ποσά αυτά. Θα δοθούν σε «στοχευμένες κοινωνικές ανάγκες», δηλαδή σε οικογένειες, ανασφάλιστους κ.ά., ή μήπως θα μειωθούν φόροι; Η αλήθεια είναι ότι το ερώτημα απομακρύνει την ουσία του θέματος.
Αυτό που πρέπει να ενδιαφέρει είναι να μην υπάρχει πλεόνασμα μεγαλύτερο από το αναγκαίο. Ηδη η υποχρέωση για πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ επιβαρύνει την οικονομική δραστηριότητα και αυξάνει τις ανάγκες. Η μεγάλη προσπάθεια αφορά τη μείωση του αναγκαστικού πλεονάσματος κι όχι τη διαμάχη για τη διανομή της υπέρβασής του.
Αλλωστε, και η θεοποίηση του πλεονάσματος οφείλεται σε απόπειρα να αντιμετωπιστεί ένας κίνδυνος που δεν υπάρχει: ο πληθωρισμός. Αυτοί που σήμερα διοικούν τη διεθνή οικονομία διδάχθηκαν από τη γενιά μεταπολεμικών οικονομολόγων, που είχαν ως αποστολή την αντιμετώπισή του. Γι’ αυτό έγιναν οι ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες, με καθήκον την εξασφάλιση σταθερότητας των τιμών. Μόνον σε ειδικές περιπτώσεις, που λαϊκιστικά καθεστώτα αγνοούν τις αρχές και προϋποθέσεις δημιουργίας χρήματος, η οικονομία καταστράφηκε από τον υπερπληθωρισμό, με πρόσφατο παράδειγμα το πείραμα της Βενεζουέλας.
Η δυσμενέστερη επίπτωση της διανομής «εύκολου» χρήματος σε ιδιώτες απευθείας είναι ότι διαμορφώνεται μια γενιά που πιστεύει ότι η επίλυση των πραγματικών προβλημάτων γίνεται με την αγνόηση κάποιων κανόνων. Εκείνων που εκδικούνται όσους τους αγνοούν.