Μπορεί ένας 15χρονος στην Ελλάδα να διαβάσει chat σε ένα forum και να καταλάβει ποιος λέει τι; Μπορεί να ψάξει στο Διαδίκτυο και να μάθει τους λόγους που μια καφετέρια αποφάσισε να αντικαταστήσει το γάλα αγελάδας με «γάλα σόγιας»; Εάν πιστεύετε πως οι ώρες που περνούν με τα τηλέφωνά τους έχουν εξοικειώσει τους νέους με τέτοια ζητήματα, τότε ίσως προβληματιστείτε κι εσείς με τις χαμηλές επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών και στον πιο πρόσφατο διαγωνισμό του Διεθνούς Προγράμματος Αξιολόγησης Σπουδαστών (PISA) του ΟΟΣΑ. Τέτοια κείμενα κλήθηκαν να κατανοήσουν στον διαγωνισμό του 2018. Αλλες ερωτήσεις αφορούσαν μαθηματικά και φυσικές επιστήμες.
Κάθε τρία χρόνια, η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων προκαλεί ή θρήνους για τις επιδόσεις της εκπαίδευσης ή αναθέματα για τους ξένους και τους ταξικούς εχθρούς που μηχανεύονται τρόπους για να συκοφαντήσουν την ελληνική Παιδεία και τους λειτουργούς της. Γεγονός είναι ότι από το 2000, όταν η Ελλάδα συμμετείχε για πρώτη φορά, η χώρα μας κατατάσσεται συνεχώς κάτω από τον μέσον όρο. Το 2018, ήταν 34η μεταξύ 37 χωρών του ΟΟΣΑ, στην 43η/44η θέση μεταξύ του συνόλου των 79 χωρών. Εκτός από μια πρόσκαιρη βελτίωση στην ανάγνωση και στα μαθηματικά μεταξύ 2006 και 2009 – η βαθμολογία μας δεν βελτιώνεται.
Τι είναι αυτό που καθηλώνει τη χώρα μας σε χαμηλές επιδόσεις σε έναν διαγωνισμό που έχει καθιερωθεί διεθνώς ως αξιόπιστο μέτρο αξιολόγησης; Σε άλλες χώρες όπου υπήρξαν προβλήματα σήμανε συναγερμός, με εκπαιδευτικούς, πολιτικούς και ερευνητές να ενώνουν τις δυνάμεις τους σε μια εθνική προσπάθεια. Μπορεί να φταίει η αδιαφορία των εκπαιδευτικών; Στα «ψιλά» της ανάλυσης των ελληνικών αποτελεσμάτων, δύο στοιχεία δείχνουν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Το 12% των «μη προνομιούχων» μαθητών βρέθηκε στο ανώτερο 25% στην κατανόηση κειμένου (με μέσον όρο διεθνώς το 11%). Επίσης, το 65% των μαθητών θεωρεί ότι οι καθηγητές τους απολαμβάνουν το μάθημα που παραδίδουν. Παρότι κάτω από τον μέσον όρο του 74%, αυτό, σε συνδυασμό με το αποτέλεσμα των «μη προνομιούχων» μαθητών, δείχνει ότι δεν κυριαρχεί η αδιαφορία στα σχολεία. (Στην Ελλάδα συμμετείχαν 6.403 μαθητές σε 256 σχολεία.) Ούτε, μετά τόσων χρόνων, όφειλε να ισχύει ο ισχυρισμός ότι οι νέοι μας δεν είναι εξοικειωμένοι με τα θέματα όπως τα θέτει ο διαγωνισμός. Ισως η μόνη εξήγηση για την κακή εικόνα είναι ότι δεν πήραμε σοβαρά όχι μόνο την ανάγκη βελτίωσης των γνώσεων, αλλά και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε προκλήσεις. Και αυτό δεν αφορά μόνο εκπαιδευτικούς, πολιτικούς, σχολιαστές και μαθητές. Αφορά ολόκληρη την κοινωνία.