Ανθρωποι μόνοι στα σπίτια τους, στα νοσοκομεία, στις μονάδες εντατικής θεραπείας, αποκομμένοι βίαια από αγαπημένα πρόσωπα, από την κοινωνία, είναι χαρακτηριστικό αυτής της πανδημίας. Η απομόνωση μπροστά στην απειλή και τον φόβο, η διακοπή της φυσιολογικής πορείας των ανθρώπων, η ακύρωση του τρόπου με τον οποίο επιχειρούμε να κατανοήσουμε τη ζωή και τον θάνατο, είναι από τις χειρότερες συνέπειες της νόσου. Πέρα από τον θάνατο, την οικονομική παράλυση, την ανεργία, την ταραχή που προκαλεί στο διεθνές σύστημα, ο νέος κορωνοϊός πληγώνει βαθιά και όσους δεν θα νοσήσουν, ανατρέποντας την καθημερινότητα όλων, διαταράσσοντας συμπεριφορές, τελετουργίες και νοοτροπίες αιώνων. Ο εγκλεισμός των πιστών σε όλο τον κόσμο αυτές τις μέρες των μεγάλων θρησκευτικών εορτών των Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Εβραίων αναδεικνύει το μνημειώδες, ιστορικό μέγεθος της ανατροπής.
Φυσικά, πρέπει όλοι να προστατεύσουμε εαυτούς, και με αυτόν τον τρόπο να προστατεύσουμε ο ένας τον άλλον. Η απομόνωση είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να διακόψουμε εμείς την πορεία του ιού. Πρέπει, επίσης, να καταλάβουμε ότι είτε νοσήσουμε είτε όχι, όλοι θα έχουμε υποστεί πληγές που πιθανώς να μας βασανίσουν για πολλά χρόνια, άλλους λιγότερο, άλλους περισσότερο: οι πιστοί για τον αποκλεισμό τους από το εκκλησίασμα· οι ηλικιωμένοι για τη στέρηση των αγαπημένων τους προσώπων· οι νεότεροι και τα παιδιά για τη στέρηση των γερόντων και για την αποκοπή τους από τη ροή της ζωής – από το σχολείο, τη δουλειά, τους φίλους. Ολοι πενθούμε το γεγονός ότι άνθρωποι πεθαίνουν απομονωμένοι, στερημένοι από τους δικούς τους, χωρίς μια τελευταία κουβέντα, ένα βλέμμα, ένα χάδι. Οι πομπές με στρατιωτικά καμιόνια που μεταφέρουν φέρετρα στην Ιταλία, οι μαζικές ταφές στη Νέα Υόρκη, χαράσσονται στη συλλογική μνήμη, στοιχειώνουν τη σκέψη καθενός. Ο Φίλιπ Ροθ είχε γράψει, «Τα γηρατειά δεν είναι μάχη. Είναι σφαγή». Το ίδιο και ο COVID-19.
Η ασθένεια αυτή δεν επηρεάζει μόνο πώς ζούμε και πώς πεθαίνουμε. Μας αναγκάζει να αλλάξουμε και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την απώλεια. Δεν είναι τυχαίο ότι σε κάθε πολιτισμό και εποχή ο θάνατος συνοδεύεται από τελετουργικά και διαδικασίες που στοχεύουν στο να απαλύνουν τον πόνο των οικείων μέσω αρχαίων εθίμων και θεολογικής εξήγησης. Η συλλογικότητα αυτή δεν εκδηλώνεται μόνο στον θάνατο, δεν εστιάζεται μόνο σε αυτόν. Είναι το πλαίσιο της ζωής, όπου η μία γενιά ακολουθεί την άλλη, συνυπάρχει με αυτήν, μαθαίνει από τη ζωή και τον θάνατο των μεγαλύτερων. Για τα παιδιά, η απώλεια του παππού ή της γιαγιάς είναι συνήθως η πρώτη ουσιαστική επαφή με τον θάνατο. Η εμπειρία θα συμβάλει στη δική τους πορεία στη ζωή, στο πώς θα δουν τη σχέση τους με τους γονείς τους, με τα δικά τους παιδιά και εγγόνια, καθώς και πώς θα αντιμετωπίσουν τον δικό τους θάνατο. Τα παιδιά συμμετέχουν –με τον τρόπο τους– στην τελετουργία, αρχίζουν να κατανοούν την εξέλιξη της ζωής. Ο ιός διακόπτει όχι μόνο τους δεσμούς μεταξύ των ζωντανών αλλά και τη σχέση ζωντανών και νεκρών. Οπως δεν μπορούμε να πιστέψουμε ότι ένας αγνοούμενος έχει πεθάνει, έτσι η κηδεία στην οποία δεν συμμετέχουμε μας αφήνει με πένθος ανοικτό, με την απώλεια, την αδυναμία, το κενό.
Οι τελετές του Πάσχα εκφράζουν την ανάγκη για συλλογική συμμετοχή στο πένθος και τη συλλογική αποδοχή της ελπίδας. Τώρα, αντί να πάμε στην εκκλησία για το Φως, καλούμαστε να το βρούμε μέσα μας. Οσο δύσκολο και αν φαίνεται αυτό, είναι η συμβολική εκδοχή της μεγάλης στέρησης που βιώνουμε όλοι αυτή τη Σαρακοστή. Εάν ο φόβος του ιού κρατήσει πολύ ακόμη, θα πρέπει να επινοήσουμε τρόπους για ουσιαστικότερη επικοινωνία με αγαπημένα μας πρόσωπα. Να υπάρξει μέριμνα για κάποια μορφή επαφής με τους αρρώστους (έστω με ψηφιακά μέσα), και πλήρης ενημέρωση των αγαπημένων τους όσο νοσούν. Οι τελετές να είναι συλλογικές – κι ας παρακολουθούν οι περισσότεροι από μακριά και χωριστά, πάλι με ψηφιακά μέσα. Οσο αντιστεκόμαστε στον ιό, να δημιουργήσουμε μια νέα συλλογικότητα, να κρατάμε ζωντανή τη φλόγα μέσα μας.