Ο Γάλλος φιλόσοφος Μπερνάρ-Ανρί Λεβί επισκέφθηκε τη Μόρια και έγραψε ένα εκτενές κείμενο/οδοιπορικό στο Paris Match, το οποίο αναδημοσίευσε η «Κ» την περασμένη Κυριακή. Δεν είναι ο πρώτος διανοούμενος, συγγραφέας, δημιουργός, καλλιτέχνης που ταξιδεύει στο νησί για να βρεθεί στον προσφυγικό καταυλισμό, κάνοντας, στη συνέχεια, δηλώσεις και εκκλήσεις στους Ευρωπαίους ηγέτες. Κατά καιρούς, έχουν περάσει από την «κόλαση της Μόριας» διάφοροι επώνυμοι, μεταφέροντας το μήνυμα για τις απάνθρωπες συνθήκες σε όλον τον κόσμο, ώστε να πιέσουν, με τον τρόπο τους, τα κέντρα που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση του προβλήματος. Κατορθώνουν ή όχι να ευαισθητοποιήσουν, πέρα από την πρόσκαιρη οργή και ανατριχίλα που προκαλούν οι εικόνες και οι περιγραφές, κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα.
Αλλά, όπως είχε υπογραμμίσει και ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί σε συνέντευξή του στην «Κ» (τον Μάρτιο του 2019) με αφορμή την παράσταση που είχε δώσει στην Αθήνα, στο «Παλλάς», με το έργο του «Looking for Europe»: «Τι ρόλο μπορεί να παίξει ένας συγγραφέας; Δεν γνωρίζω. Ωστόσο, η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή, που οφείλει κανείς να προσπαθήσει. Να προσπαθήσει οτιδήποτε. Καθένας και καθεμιά μας οφείλει να πράξει ό,τι μπορεί». Βέβαια, το αντικείμενο της πολύ ενδιαφέρουσας εκείνης συνέντευξης (του Πέτρου Παπακωνσταντίνου) δεν ήταν το προσφυγικό αλλά το μέλλον της ευρωπαϊκής ιδέας, που απειλείται από τους ανερχόμενους εθνικισμούς. Οταν ρωτήθηκε μάλιστα εάν συνδέεται το κύμα του εθνικισμού με τη μετανάστευση, απάντησε: «…Γενικότερα, πρέπει να πάψουμε να συνδέουμε τη μετανάστευση με την άνοδο του λαϊκισμού ή του φασισμού. (…) Πρέπει να συνηθίσουμε την ιδέα ότι η αιτία του φασισμού είναι ο φασισμός. Θρέφεται από τον εαυτό του. Με διαφορετικούς οικονομικούς και ιδεολογικούς καταλύτες κάθε φορά».
Να, όμως, που άρκεσε η επίσκεψή του στη Λέσβο, όχι για πρώτη φορά, την οποία επαινεί διαρκώς για το κάλλος και την ιστορία της, για να μιλήσει για τον φασισμό αλλιώς. Συναντήθηκε με «καμιά εικοσαριά επιφανείς» κατοίκους του νησιού, «κάποιους ψαράδες, άλλους εμπόρους ή καθηγητές, που δεν έχουν άλλο πράγμα στο μυαλό τους παρά μόνο τους μετανάστες». Δεν αμφιβάλλουμε ότι άκουσε αυτά που καταγράφει, από συνωμοσιολόγους, ισλαμοφοβικούς, «ελληναράδες», που απωθούν τους «εισβολείς» που αποβιβάζονται στο νησί και «παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους». Λίγο-πολύ, έχουμε παρακολουθήσει παρόμοιες σκηνές στα δελτία ειδήσεων. Η Λέσβος, ένα νησί-πυριτιδαποθήκη, εύφλεκτη και ευάλωτη, ταλαιπωρημένη, σκληρή και στοργική, δεν διαφέρει από άλλα μέρη του κόσμου όπου παρατηρείται μεγάλη συσσώρευση μεταναστών-προσφύγων. Χρόνια τώρα, ιστορίες που δεν τιμούν ούτε χώρες, ούτε ανθρώπους, ούτε πολιτικές ηγεσίες κάνουν έναν άλλον γύρο του κόσμου. Στην ίδια μανιχαϊστική ευκολία κατέφυγε και ο Ανρί Λεβί.
Το ρεπορτάζ του Γάλλου συγγραφέα είναι συναρπαστικά όσο και ενοχλητικά γραμμένο, εξοργιστικά, όμως, εικονογραφημένο. Ο φροντισμένος εμφανισιακά φιλόσοφος, με ρεντιγκότα, περιφέρεται σε χαλάσματα, τρώγλες, απόβλητα, ανθρώπους εξαντλημένους από την εξαθλίωση ή εξαθλιωμένους από την εξάντληση, περιβάλλεται από δεκάδες παιδιά με τεταμένα χέρια για να πάρουν μια μάσκα από αυτές που ο ίδιος μοιράζει. Η απόλυτη αισθητικοποίηση μιας αδιανόητης «ανθρώπινης» συνθήκης. Από τη μια, λοιπόν, η ικανότητα του ασκημένου στη γραφή κοσμοπολίτη διανοούμενου, να αποτυπώνει και να αφηγείται μια, συνταρακτική, ούτως ή άλλως, πραγματικότητα. Από την άλλη, ο ναρκισσισμός που δεν κρύβεται, η υπογραφή που δεν είναι μόνο αλλά πρέπει και να φαίνεται.
Παρά τους αρουραίους, τις αυτοκτονίες, τα μαχαιρώματα, την έλλειψη νερού και σαπουνιού, την αποφορά, τον ζόφο που μόνο σε πολέμους μπορεί να συναντήσει κάποιος· παρά τις «ταπεινές παρακλήσεις προς τις ηγέτιδες και τους ηγέτες που μπροστά σε αυτήν τη φρίκη, που μετατρέπει ανθρώπους σε απόβλητα, δεν έχουν πια δικαίωμα να αναλώνονται σε ατελείωτες συζητήσεις περί διαλογής μεταναστών ή γενικότερα μεταναστευτικής πολιτικής». Παρά τον πλούτο του περιεχομένου, η καταγραφή αυτή του Ανρί Λεβί έχει μια, μοιραία ίσως, «επιδερμικότητα». Το μπες-βγες ενός επωνύμου σε μια φωτογενή αθλιότητα. Επηρεάζουν παρόμοια δημοσιεύματα πολιτικές αποφάσεις ή μόνο το προφίλ του υπογράφοντος; Αναρωτιέμαι.