Την ώρα κατά την οποία η Ελλάδα αντιμετωπίζει τους δίδυμους κινδύνους της πανδημίας και της Τουρκίας, η κοινωνία και ο πολιτικός κόσμος συγκλονίζονται από τις αποκαλύψεις της «Καθημερινής» για την απόπειρα συγκάλυψης των ευθυνών της τραγωδίας στο Μάτι. Η υπόθεση μας ταράζει όχι μόνο για τον ωμό τρόπο που φαίνεται να επιχειρήθηκε παρέμβαση στο έργο του ειδικού ερευνητή, αλλά και για τη χρόνια δυσλειτουργία ενός κρίσιμου μέρους του κρατικού μηχανισμού. Αποκαλύπτεται μια νοσηρή νοοτροπία, σύμφωνα με την οποία άνθρωποι επιφορτισμένοι με την προστασία της ζωής και της περιουσίας πολιτών δρουν βάσει ταπεινότατων κριτηρίων: για να προστατεύσουν εαυτούς και τους ανωτέρους τους· για να εκμεταλλευθούν τη θέση τους, και ας είναι αυτό εις βάρος όσων ορκίστηκαν να προστατεύουν. Πέρα από το κόστος της επιχειρησιακής αποτυχίας, τέτοιες συμπεριφορές έχουν σοβαρότατες επιπτώσεις και στην πολιτική – συμβάλλουν στη γενικότερη αναξιοπιστία του κράτους και συντηρούν κλίμα διχόνοιας. Οταν δεν εμπιστευόμαστε τους θεσμούς και τους κρατικούς λειτουργούς, δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε ούτε τους πολιτικούς τους προϊστάμενους, ούτε τον διπλανό μας.
Χθες, ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Αθηνών διέταξε προκαταρκτική εξέταση για το περιεχόμενο του δημοσιεύματος της Μαριάννας Κακαουνάκη, ενώ ο αξιωματικός του Πυροσβεστικού Σώματος, ο οποίος κατήγγειλε (και κατέγραψε) τις πιέσεις που δέχθηκε για να «πνίξει» την έρευνα, κατέθεσε μήνυση.
Η έρευνα αναμένεται να αποκαλύψει σε ποιο βαθμό έγινε προσπάθεια συγκάλυψης των ευθυνών για την πυρκαγιά και εάν υπήρξε ανάμειξη πολιτικών σε αυτήν. Μέλη της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ήδη «χρεώνονται» την κακή διαχείριση της πυρκαγιάς κατά τη διάρκειά της και μετά. Εάν αποδειχθεί ότι συμμετείχαν στην προσπάθεια συγκάλυψης (όπως ακούγεται να λέει ο τέως αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος στον υφιστάμενό του ερευνητή), τότε η υπόθεση θα πάρει ακόμη σοβαρότερη τροπή. Ομως, είτε αποδειχθεί είτε όχι, οι καταγγελίες και οι έρευνες ήδη δηλητηριάζουν περαιτέρω το πολιτικό κλίμα.
Αυτή είναι μία από τις πιο δηλητηριώδεις συνέπειες των στενών, αδιαφανών δεσμών μεταξύ κρατικών λειτουργών και πολιτικών. Οταν αποτυχίες του κρατικού μηχανισμού και κακοί χειρισμοί των πολιτικών απαιτούν διερεύνηση, αυτή συνήθως δεν συμβάλλει στη βελτίωση του κράτους και της πολιτικής αλλά αναπτύσσει τη δική της διχαστική δυναμική.
Οπως στην υπόθεση Novartis, όπου η προηγούμενη κυβέρνηση φαίνεται να επιχείρησε να εκμεταλλευθεί ένα πραγματικό σκάνδαλο για να σπιλώσει και να παραλύσει πολιτικούς αντιπάλους της που δεν είχαν σχέση με αυτό, το ενδεχόμενο προσπάθειας συγκάλυψης ευθυνών για την τραγωδία στο Μάτι απαιτεί έρευνα εις βάθος. Εάν στην πρώτη υπόθεση οι δικαστικοί είχαν δράσει χωρίς να επηρεάζονται από πολιτικούς προϊστάμενους, εάν στη δεύτερη το Πυροσβεστικό Σώμα, η Αστυνομία, η Πολιτική Προστασία και οι προϊστάμενοι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είχαν πράξει όπως έπρεπε, δεν θα πρόκυπτε καν το ενδεχόμενο ευθύνης πολιτικών.
Ομως, η έλλειψη ορίων μεταξύ πολιτικών και λειτουργών του κράτους –αποτέλεσμα αιώνων πελατειακών σχέσεων– ενθαρρύνει μέλη της μιας ομάδας να «εξυπηρετούν» μέλη της άλλης εις βάρος του συλλογικού συμφέροντος (και εις βάρος ευσυνείδητων συναδέλφων). Οι μεν προσφέρουν θέσεις στο Δημόσιο και προαγωγές, οι δε στηρίζουν τους ευνοούμενους των πολιτικών και συγκαταλέγονται στην πελατεία τους.
Ετσι, όταν οι πολίτες ακούν για αθέμιτες πρακτικές κρατικών λειτουργών ή πολιτικών, η καχυποψία αιώνων τους έχει προϊδεάσει να περιμένουν τα χειρότερα από τη σύμπραξη των δύο. Αναμένουν τέτοια συναλλαγή. Γι’ αυτό, είτε αληθεύει ο ισχυρισμός του τέως αρχηγού του Π.Σ. ότι ακολουθούσε τις εντολές της πολιτικής ηγεσίας για να καθοδηγήσει την έρευνα, είτε όχι, γνώριζε ότι τέτοια παρέμβαση θα φαινόταν φυσική στον υφιστάμενό του. Αναμενόμενες, επίσης, θα του φαίνονταν και οι απειλές για μετάθεση σε επικίνδυνη (για πυρκαγιές) περιοχή και στέρηση κατάλληλων μέσων καταπολέμησης πυρκαγιών όταν θα πρόκυπτε η ανάγκη. Ενώ οι πολίτες υποψιάζονται τέτοιες πρακτικές, η ωμή ομολογία τους είναι τρομακτική – υποδεικνύει ότι αυτός είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση.
Οταν οι σημερινοί κίνδυνοι απαιτούν εθνική ομοψυχία, είναι αδιανόητο ο πολιτικός κόσμος να βρίσκεται σε τέτοια ένταση. Ομως, υποθέσεις όπως της Novartis και της τραγωδίας στο Μάτι απαιτούν βαθιά διερεύνηση και τιμωρία των υπευθύνων. Απαιτείται η διαδικασία να είναι διαφανής και δίκαιη, αλλιώς ούτε θα αποτρέψει παρόμοιες περιπτώσεις παράβασης καθήκοντος, κατάχρησης εξουσίας, κ.ά., ούτε θα πείσει τους πολίτες ότι κάτι αλλάζει στο κράτος και την πολιτική.
Οσο κρατικοί λειτουργοί δεν φοβούνται ότι θα λογοδοτήσουν, θα αισθάνονται ότι τους συμφέρει να εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα πάνω απ’ αυτά του κοινού, είτε σε σύμπραξη με πολιτικούς, είτε για προσωπικό ή κλαδικό όφελος. Οσο οι κυβερνήσεις δεν ξεκαθαρίζουν ότι προτεραιότητα του κράτους είναι όλοι οι πολίτες –όχι οι υπάλληλοί του, όχι κάποιες ευνοούμενες ομάδες, όχι οι πολιτικοί– αυτές θα ευθύνονται για κάθε αποτυχία. Εάν δεν ξεκαθαρίσει η σχέση κυβέρνησης-κράτους, η τραγωδία στο Μάτι δεν θα είναι η τελευταία.