«Ολοι έχουν σχέδιο μέχρι να φάνε μια γροθιά στο στόμα», είχε πει ο μεγάλος Μάικ Τάισον. Ετσι και οι οπαδοί της φιλελεύθερης δημοκρατίας, που πίστευαν ότι ο κόσμος προχωρούσε σταθερά προς τη νίκη των ανοικτών αγορών και των ουμανιστικών αξιών, δεν περίμεναν τις απανωτές γροθιές της προεδρίας Τραμπ και της πανδημίας. Μέσα σε λίγα χρόνια, ανετράπησαν πολλά που θεωρούσαμε δεδομένα. Η πανδημία πολλαπλασίασε τα προβλήματα που ήδη αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα από την ολοένα μεγαλύτερη ανισότητα μεταξύ πολιτών και χωρών, την κλιματική κρίση, την ολοένα μεγαλύτερη επιρροή του λαϊκισμού και του εθνικισμού στους πολίτες πολλών χωρών.
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης προειδοποιεί ότι οι αρνητικές επιπτώσεις του κορωνοϊού στην εκπαίδευση μπορεί να έχουν συνέπειες έως το τέλος του αιώνα. Η επιβολή καραντίνας, η κάθετη πτώση της παραγωγής, της κατανάλωσης και των υπηρεσιών, τα κλειστά σύνορα έχουν πλήξει σχεδόν κάθε κλάδο και σχεδόν όλους τους κατοίκους της Γης, εκτός από τους πλουσιότερους, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη ανισότητα και ανασφάλεια. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης του ΟΗΕ προειδοποιεί ότι ο αριθμός ανθρώπων που κινδυνεύουν από ασιτία παγκοσμίως θα διπλασιαστεί φέτος, από τα 135 εκατ. που ήταν πέρυσι.
«Σήμερα αντιμετωπίζουμε το δικό μας 1945», δήλωσε την περασμένη Τρίτη ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, απευθυνόμενος στην 75η Γενική Συνέλευση. Ο κόσμος βρίσκεται σε κομβικό σημείο, όπως στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο οργανισμός αυτός ιδρύθηκε ως στυλοβάτης του νέου συστήματος διεθνούς διακυβέρνησης. Ομως, αντί να προεδρεύει σε λαμπρές εκδηλώσεις για την τόσο σημαντική επέτειο, ο Γκουτέρες μιλούσε σε σχεδόν άδεια αίθουσα: οι ηγέτες των χωρών-μελών συμμετείχαν μέσω μαγνητοσκοπημένων μηνυμάτων.
Η πανδημία έχει επιβάλει την τήρηση αποστάσεων μεταξύ ανθρώπων, έχει ενισχύσει και την τάση που υπήρχε από πριν (με την εκλογή του Τραμπ, με το Brexit, με την ένταση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας) για το κλείσιμο συνόρων, για την ένταση ως προσφιλές εργαλείο πολιτικής. «Ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός απέτυχαν. Αυτές οι μέθοδοι για τον περιορισμό του ιού ενίοτε επιβαρύνουν την κατάσταση», σημείωσε ο Γκουτέρες. Ισως σκεφτόταν –αντί για το 1945– τη δεκαετία του 1930, όταν η μεγάλη οικονομική κρίση και η αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να αποτρέψει την άνοδο του εθνικισμού και του φασισμού οδήγησαν στον παγκόσμιο όλεθρο. Η αναφορά του στο 1945, όμως, περιείχε και την αγωνία ότι, όπως τότε, και σήμερα ο κόσμος κινδυνεύει από έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, με αντιπάλους τις ΗΠΑ και την Κίνα. «Ο κόσμος μας δεν έχει την πολυτέλεια για ένα μέλλον όπου οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες θα διχάζουν τον πλανήτη», είπε.
Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ εξέφρασε την αγωνία καθενός που κατανοεί τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, αλλά γνωρίζει ότι δεν είναι στο χέρι του να επηρεάσει τις εξελίξεις. Μόνο οι πολίτες κάθε χώρας μπορούν να επηρεάσουν τις κυβερνήσεις τους ώστε να αντιμετωπιστούν οι απειλές εναντίον της δημοκρατίας και για να συνεργαστεί η χώρα τους με άλλες για τη διαχείριση προβλημάτων όπως ο κορωνοϊός, η κλιματική κρίση, η φτώχεια, η μαζική μετανάστευση, ο πόλεμος. Κι όμως, βλέπουμε πολλούς ηγέτες (Τραμπ, Ερντογάν κ.ά.) να αγνοούν τα πραγματικά προβλήματα, να υπονομεύουν τους θεσμούς, να χειραγωγούν την κοινή γνώμη, για να κρατηθούν στην εξουσία. Η σύγχυση, η παραπλάνηση των πολιτών μέσω της κολακείας και του τρόμου, θα οδηγήσει σε ολοένα χειρότερα προβλήματα – στις χώρες τους και διεθνώς. Ενώ εδώ και καιρό ήταν φανερό ότι η δημοκρατία πιεζόταν από τις προκλήσεις της εποχής, από τις δύσκολες αποφάσεις που καλούνταν να πάρουν πολιτικοί και πολίτες, σήμερα η ίδια η δημοκρατία γίνεται στόχος.
Ενδεικτικό είναι ότι το ετήσιο Athens Democracy Forum που αρχίζει την Τετάρτη (στο Διαδίκτυο φέτος, με συμμετοχή των New York Times και της «Καθημερινής») έχει τίτλο «Η νέα αντικανονικότητα». Είναι μέρος της αναζήτησης σχεδίου για τη δημοκρατία.