Η ιστορία με τις μάσκες για τους μαθητές έδωσε τροφή στους γελοιογράφους, στην αντιπολίτευση, στους αρθρογράφους και στα social media να κάνουν κυριολεκτικά πάρτι. Η γκάφα και η ανικανότητα όλων των εμπλεκομένων είναι διαστημικών διαστάσεων. Γελάει και το παρδαλό κατσίκι. Η ιστορία είναι πολύ γνωστή και όλοι διερωτώνται πώς μπορούν τόσοι πολλοί άνθρωποι να έκαναν μια σειρά από λάθη ώστε να φτάσουμε στο τραγελαφικό αποτέλεσμα να δώσουμε στους μαθητές μάσκες – αλεξίπτωτα. Ολοι, ως συνήθως, έπεσαν από τα σύννεφα. Εκτός από έναν καλό φίλο: Τον Διομήδη Σπινέλλη, καθηγητή στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εύκολα θα διαπιστώσετε ότι δεν χρειάζονται μαντικές ικανότητες για να προβλέψει κάποιος ένα πολύ πιθανό φιάσκο, φτάνει μόνο να γνωρίζει τους πρωταγωνιστές.
Εχει σημασία να δούμε τη χρονική εξέλιξη των γεγονότων. Το φιάσκο αποκαλύφθηκε τη Δευτέρα 14 Σεπτεμβρίου 2020, όταν διαπιστώθηκε ότι πολλές μάσκες ήταν κυριολεκτικά μαξιλαροθήκες! Στις 8 Σεπτεμβρίου έστειλα στον Διομήδη Σπινέλλη ένα e-mail για μια πολύ εντυπωσιακή εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης. Μου απάντησε αμέσως για το θέμα, προσθέτοντας ένα μυστηριώδες σχόλιο: «Σε σκεφτόμουν σήμερα· θα καταλάβεις την Κυριακή».
Πράγματι, την Κυριακή 13 Σεπτεμβρίου, διαβάζοντας το άρθρο του Διομήδη Σπινέλλη με τίτλο «Η απατηλή γοητεία του κρατισμού» στην «ΚτΚ», κατάλαβα αμέσως τι εννοούσε. Είναι το θέμα του κρατισμού που το έχουμε συζητήσει πάρα πολλές φορές. Το άρθρο αφορά τις σχολικές μάσκες και άνετα μπορεί να χαρακτηριστεί προφητικό. Σας παραθέτω εκτεταμένα αποσπάσματα για να διαπιστώσετε ότι για κάποιον που έχει εμπλακεί στις προμήθειες του Δημοσίου, το φιάσκο με τις μάσκες ήταν αναμενόμενο:
«…Από την άλλη μεριά, όταν το κράτος εμπλέκεται εκεί που δεν έχει θέση, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι από κωμικά μέχρι τραγικά. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι η απόφαση για την προμήθεια και δωρεάν διανομή μασκών προστασίας στα σχολεία.
[…]
Το κράτος έβαλε τρικλοποδιά στον εαυτό του χωρίς ουσιαστικό λόγο. Επειτα από κάποιες αρχικές ελλείψεις και υπερτιμήσεις στις μάσκες προστασίας, η αγορά γρήγορα ισορρόπησε, διασφαλίζοντας την επάρκεια και τη διαθεσιμότητά τους σε λογική τιμή σε όλη τη χώρα. Για να γίνει αυτό έδρασαν αυτόνομα, με κύρια καθοδήγηση τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης, χιλιάδες επαγγελματίες και επιχειρήσεις. Φαρμακοβιομηχανίες αύξησαν την παραγωγή τους, εισαγωγείς προχώρησαν σε συμφωνίες με προμηθευτές, βιοτεχνίες άρχισαν να κατασκευάζουν πάνινες μάσκες, σχεδιαστές φιλοτέχνησαν θελκτικά μοτίβα και καταστήματα λιανικής σε όλη τη χώρα τις πρόσθεσαν στις προθήκες τους.
Οταν όμως ήρθε το ερώτημα για το πώς θα βρουν τα παιδιά μάσκες για να πάνε στο σχολείο, η απάντηση που, ίσως αβασάνιστα, δόθηκε ήταν “να το αναλάβει το κράτος”. Συνηγορώντας στην κρατική προμήθεια και διανομή των μασκών στους μαθητές, οι αρμόδιοι υπάλληλοι υπερεκτίμησαν, για άλλη μια φορά, την αποτελεσματικότητα της κρατικής μηχανής. Μετέτρεψαν μια ενέργεια που θα μπορούσε να ενσωματωθεί στη ρουτίνα της αγοράς των σχολικών τετραδίων σε “αγώνα δρόμου” και “άσκηση υψηλού κινδύνου” με διαδικασίες που κινούνται “στην κόψη του ξυραφιού”.
Για όσους έχουμε ασχοληθεί με τη δημόσια διοίκηση οι σκόπελοι που, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, εμφανίστηκαν στη διαδικασία ήταν απολύτως αναμενόμενοι: εύρεση και κατανομή κονδυλίων, σύνταξη προδιαγραφών, δημόσιος διαγωνισμός, ενστάσεις των προμηθευτών, αδυναμία ενός προμηθευτή να ικανοποιήσει τις (αναγκαστικά) φαραωνικές προδιαγραφές του έργου, παραιτήσεις των μελών της επιτροπής εξέτασης ενστάσεων, έγκριση από το Ελεγκτικό Συνέδριο, συμβασιοποίηση, καθυστερήσεις. Ευτυχώς, μέχρι τώρα, δεν έχουν εμφανιστεί καταγγελίες για διαφθορά, αν και ο κίνδυνος αυτός ελλοχεύει σε κάθε μεγάλη ή μικρή προμήθεια. Το δίδαγμα από την υπόθεση αυτή για τους πολιτικούς προϊσταμένους στη δημόσια διοίκηση είναι ότι πρέπει να αντιμετωπίζουν με εξαιρετική δυσπιστία κάθε πρωτοβουλία ανάληψης από το κράτος λειτουργιών που ικανοποιεί η αγορά. Για διάφορους σωστούς και αρκετούς λάθος λόγους οι κρατικές προμήθειες είναι συνήθως εξαιρετικά αργές, αναποτελεσματικές και αντιπαραγωγικές.
[…]
Ομως, η πρώτη αντίδραση των πολιτικών όταν έρχεται στο γραφείο τους μια πρόταση για άλλο ένα δημόσιο έργο, θα πρέπει να είναι η εξέταση του πώς μπορεί αυτό να αποφευχθεί. Εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν πολλές: επιδοτήσεις, κουπόνια, αυτοχρηματοδότηση, εθελοντισμός, συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), χορηγίες, αποκέντρωση, ρυθμιστικές και κανονιστικές παρεμβάσεις. Μόνο αφού εξαντληθούν και αποκλειστούν όλα αυτά τα περιθώρια θα πρέπει να αναλαμβάνει απευθείας δράση η, δυστυχώς, δυσκίνητη κρατική μηχανή μας».
Το κείμενο αυτό γράφτηκε στις 8/9 και δημοσιεύτηκε στις 13/9, πριν αποκαλυφθεί το φιάσκο με τις μάσκες. Σας διαβεβαιώνω μετά λόγου γνώσεως ότι ο Διομήδης Σπινέλλης δεν ήξερε απολύτως τίποτα για τις μάσκες. Απλά, η εμπειρία του με τις προμήθειες του Δημοσίου ήταν υπεραρκετή για να προβλέψει με απόλυτη ακρίβεια το μπάχαλο που έγινε, αναφέροντας χαρακτηριστικά: «όταν το κράτος εμπλέκεται εκεί που δεν έχει θέση, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι από κωμικά μέχρι τραγικά». Είναι ένα θέμα που το έχουμε κουβεντιάσει μεταξύ μας πάρα πολλές φορές. Δυστυχώς όμως, ανεξάρτητα από την ιδεολογία της κυβέρνησης, η πρώτη σκέψη όλων των πολιτικών είναι η κρατική παρέμβαση σε όλα ανεξαιρέτως τα θέματα, μικρά ή μεγάλα. Πέρα από τα γνωστά, θέλω όμως να αναδείξω και άλλες παθογένειες που αποκαλύπτει αυτή η ιστορία:
– Διάχυση Ευθυνών. Κλασικό καταφύγιο του Δημοσίου. Να εμπλέκονται πολλοί ώστε κανένας να μην είναι ολοκληρωτικά υπεύθυνος. Εδώ έχουμε υπουργείο Εσωτερικών, ΚΕΔΕ, υπουργείο Υγείας, υπουργείο Παιδείας και τους προμηθευτές. Εχετε καταλάβει ποιος φταίει; Εχει αρχίσει το λεγόμενο blame game, αλλά κανένας δεν αναλαμβάνει την ευθύνη.
– Προδιαγραφές. Οι μάσκες μιας χρήσεως που κυκλοφορούν στην αγορά για ενήλικες έχουν διαστάσεις 9,5 χ 17 εκ. Οι προδιαγραφές καθόριζαν διαστάσεις 10 χ 18 +/- 1 εκ. για ηλικίες 4-10 χρόνων και 12 χ 22 +/- 1 εκ. για ηλικίες άνω των 10 ετών, χωρίς να διευκρινίζουν αν τα μεγέθη αφορούν τις διαστάσεις του υφάσματος, ή του τελικού προϊόντος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προδιαγραφών του Δημοσίου. Αόριστες, αλλά και εκτός αγοράς. Οι μάσκες για ενήλικες της αγοράς πληρούν τις προδιαγραφές για παιδιά κάτω των 10 ετών!
– Sanity Check. Κάτι που εφαρμόζουμε συστηματικά στον ιδιωτικό τομέα. Διερωτηθήκατε γιατί πολλοί από τους προμηθευτές παρέδωσαν αποδεκτές μάσκες ενώ άλλοι παρέδωσαν μάσκες – αλεξίπτωτα; Φαίνεται ότι παραδόθηκαν 540.000 μάσκες για παιδιά > 10 ετών και 65.000 μάσκες για παιδιά 4-10 ετών που είναι υπερμεγέθεις γιατί οι προμηθευτές ερμήνευσαν λάθος τις προδιαγραφές. Οι υπόλοιποι γιατί παρέδωσαν σωστές μάσκες;
– Προμηθευτές. Στην πρόσκληση ενδιαφέροντος ανταποκρίθηκαν 93 εταιρείες. Προσφορές όμως υπέβαλαν μόνον… 30, εκ των οποίων κόπηκαν οι 10 γιατί δεν πληρούσαν τις προδιαγραφές. Αλλη μία παθογένεια του Δημοσίου. Σε ένα τόσο βιαστικό διαγωνισμό, πώς μπορεί να μετέχουν και να ελεγχθούν τόσοι πολλοί προμηθευτές. Μια ιδιωτική εταιρεία θα καλούσε το πολύ τρεις αξιόπιστους προμηθευτές μόνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεταξύ των απορριφθέντων προμηθευτών περιλαμβάνεται και επιτυχημένη εταιρεία η οποία διαθέτει παιδικές μάσκες στο εμπόριο. Η επιχείρηση απορρίφθηκε γιατί οι μάσκες της ήταν 7 χ 15 εκ. και κρίθηκαν ότι δεν πληρούν τις προδιαγραφές, χωρίς φυσικά να προβληματιστεί κανένας πως η εταιρεία αυτή πουλάει «ακατάλληλες» μάσκες. Αυτή η περίπτωση έπρεπε να βαρέσει καμπανάκια.
– Δείγματα. Ο καλός φίλος πρόεδρος της ΚΕΔΕ, Δημήτρης Παπαστεργίου, δήμαρχος Τρικάλων ισχυρίζεται ότι «Τους είχαμε προειδοποιήσει ότι οι διαστάσεις των μασκών είναι πολύ μεγάλες βάσει των προδιαγραφών που μας έδωσαν. Το είχαμε κάνει πριν καν ξεκινήσει η κατασκευή των μασκών, εμείς όμως δεν είμαστε γιατροί ή ειδικοί». Ακόμα και δείγματα παραδόθηκαν. Δεν βρέθηκε κανένας να δοκιμάσει τις μάσκες σε ένα παιδί για να δει πώς είναι;
– Παραλαβή: Αυτό είναι το πλέον κρίσιμο ερώτημα. Πώς είναι δυνατόν η Επιτροπή Παραλαβής να παραλάβει τις «σωστές» μάσκες αλλά και τις μάσκες – αλεξίπτωτα; Δεν γίνεται και τα δύο μεγέθη να πληρούν τις προδιαγραφές. Το ένα από τα δύο μεγέθη έπρεπε να μην παραληφθεί. Εδώ υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες που αφορούν το προσωπικό του Δημοσίου και καλύτερα να μην τους ακουμπήσουμε.
Το δίδαγμα είναι απλό και ξεκάθαρο. Οσο λιγότερο ανακατεύεται το κράτος τόσο το καλύτερο. Παρά τη φιλελεύθερη κυβέρνηση που έχουμε, εξακολουθούμε να συμπεριφερόμαστε σαν την τελευταία Σοβιετική δημοκρατία της Ευρώπης. Φτάνει πια!
* Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.