Διαβάζοντας το δοκίμιο της Μέριλιν Ρόμπινσον «Μη χάσετε την ελπίδα σας για την Αμερική: Η χώρα αυτή δεν είναι απλώς μια ιδέα. Είναι οικογένεια», που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες στους New York Times, αισθάνθηκα ότι μιλάει και για εμάς στην Ελλάδα.
Η μεγάλη πεζογράφος περιγράφει μια χώρα που βρίσκεται σε διαρκή διαμάχη με τον εαυτό της, σε αναζήτηση δικαιοσύνης, μια χώρα που, όπως σε μια οικογένεια, η αξία του καθενός είναι δεδομένη, χωρίς προϋποθέσεις. «Η ηθική που εμπεριέχουν αυτές οι λέξεις οφείλει να είναι το κριτήριο με το οποίο κρίνουμε εαυτούς, τις κοινωνικές μας συνθήκες, τις σχέσεις μας με τη μεγάλη οικογένεια της ανθρωπότητας. Πάντα θα φαινόμαστε ανεπαρκείς. Η ιδέα είναι μια δύναμη προόδου, αποκαλύπτει τις αποτυχίες μας, συνεχώς και εξ ανάγκης, δείχνοντας νέους δρόμους μπροστά μας», γράφει η Ρόμπινσον.
Αφού περιγράφει τη σημερινή κατάσταση στη χώρα της με το βλέμμα ανθρώπου που μελετά την αμερικανική ιστορία και λογοτεχνία με νηφαλιότητα και οξυδέρκεια όλη της τη ζωή, η Ρόμπινσον καταλήγει:
«Η Ιστορία μας έως σήμερα αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι δυσκολεύονται να πετύχουν τη δικαιοσύνη και να τη διατηρήσουν. Δείχνει, επίσης, ότι εκεί που η δικαιοσύνη ορίζεται ως ισότητα, ως κάτι που δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο, η δικαιοσύνη διευρύνει τον ορισμό, επιδιώκοντας μια βαθύτερη κατανόηση για το τι είναι η ισότητα. Πολλά πρέπει να γίνουν, περισσότερα απ’ όσα οι άνθρωποι με όλους τους περιορισμούς στην αντίληψή τους μπορούν να δουν σε κάποια συγκεκριμένη στιγμή. Αλλά η άλλη όψη αυτού του περιορισμού είναι ότι εμπεριέχει την υπόσχεση ότι ίσως δούμε νέα γέννηση της ελευθερίας, και ύστερα άλλη μία γέννηση. Η Δημοκρατία είναι το μεγάλο εργαλείο της ανθρώπινης προόδου. Δεν έχουμε το δικαίωμα να την προδώσουμε».
Με αυτές τις λέξεις, η Ρόμπινσον εκφράζει όχι μόνο την αγωνία και την ελπίδα για τη δική της χώρα, εκφράζει και αυτά που αισθάνονται οι πολίτες κάθε χώρας αυτή την ταραγμένη εποχή. Από τη μία, αισθανόμαστε μέλη ενός συνόλου, σαν μια οικογένεια, από την άλλη, αντιμετωπίζουμε ή εκφράζουμε και τις δυναμικές που ενθαρρύνουν την ομαδοποίηση, τον αποκλεισμό, τον διχασμό.
Ενώ καταλαβαίνουμε ότι χωρίς τη μεγάλη ομάδα (του έθνους, διακρατικών οργανισμών κ.ά.) το άτομο δεν επιβιώνει, συχνά αναζητούμε την ένταξή μας σε ολοένα μικρότερες («καθαρότερες») ομάδες για να επιβληθούμε σε άλλα μέλη της κοινωνίας ή για να προστατευθούμε απ’ αυτά. Επιθυμούμε τις υποσχέσεις της «οικογένειας», αλλά, την ίδια ώρα, δεν την εμπιστευόμαστε, είτε επειδή δεν μας δίνει όσα μας υπόσχεται, είτε επειδή φθονούμε άλλους, είτε επειδή φοβόμαστε ότι θα μας στερήσουν απ’ αυτά που θεωρούμε δικά μας.
Οι νόμοι και η Δικαιοσύνη καλούνται να ελέγξουν τους ισχυρούς, να προστατεύσουν τους αδύναμους, να εξασφαλίσουν τις συνθήκες όπου η ζωή και η αξία όλων είναι ιερή. Ευθύνη των πολιτών είναι να εκλέγουν πολιτικούς που παίρνουν τις δικές τους ευθύνες σοβαρά.
Διαβάζοντας τις σκέψεις της Ρόμπινσον σκέφτηκα ότι η δίκη της Χρυσής Αυγής είναι η προσπάθεια της πολιτείας να αφαιρέσει έναν κίνδυνο από το σώμα της πολιτικής και της κοινωνίας, να διαλύσει μια ομάδα που βρήκε έκφραση μέσω της μισαλλοδοξίας και του εγκλήματος. Το μίσος εναντίον άλλων λόγω φυλής, θρησκείας, καταγωγής, πολιτικών πεποιθήσεων κ.ά., διακρίνει τον ναζισμό, περισσότερο απ’ ό,τι η παπαγαλία συνθημάτων και συμβόλων.
Αυτό το μίσος είναι η ακραία μορφή της ανάγκης να ξεχωρίζουμε από τη μάζα, αλλά και να ταυτιζόμαστε με κάτι ισχυρότερο από εμάς. Αυτή την ανάγκη εκμεταλλεύονται λαοπλάνοι σε κάθε πολίτευμα, σε κάθε εποχή. Το κακό ριζώνει και μεγαλώνει όταν η πολιτεία αδιαφορεί, είτε επειδή βολεύει κάποιους να το επιτρέψουν είτε επειδή άλλα προβλήματα συμβάλλουν στην υποτίμηση του κινδύνου. Ετσι ανοίγει ο δρόμος για τη βία, που εξ ορισμού, επιχειρεί να υπονομεύσει την ισότητα και, συνεπώς, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία.
Ανησυχητικό είναι ότι παρότι εμείς καυχόμαστε ότι οι αρχαίοι πρόγονοί μας εφηύραν τη Δημοκρατία και ότι το έθνος κέρδισε την ελευθερία και τη δημοκρατία μέσα από σκληρούς αγώνες, είμαστε απρόσεκτοι με όσα κληρονομήσαμε. Μόνο σε στιγμές μεγάλων απειλών και συγκινήσεων ή όταν βρισκόμαστε στο εξωτερικό, βλέπουμε τους συγκατοίκους μας ως μέλη μιας οικογένειας. Επειδή δεν εμπιστευόμαστε το κράτος, δεν ανεχόμαστε ο ένας τον άλλον. Σίγουροι ότι άλλοι μας αδικούν, δεν διστάζουμε να είμαστε άδικοι οι ίδιοι. Η μνησικακία και η καχυποψία γίνονται τα υλικά της δημόσιας συζήτησης.
Σε στιγμές κρίσης, όταν κυριαρχούν ο φόβος και ο θυμός, αρκετοί μπορούν να παρασυρθούν από κάθε λογής ψευδοπροφήτες. Σήμερα βλέπουμε πως η Δικαιοσύνη υπηρετεί τη Δημοκρατία, πως η Δημοκρατία τρέφει τη Δικαιοσύνη. Βλέποντας το κακό που απλώθηκε όταν δεν προσέχαμε, κατανοούμε πόσο αναγκαίο είναι η πολιτεία, οι πολιτικοί και ο καθένας μας να μην ξεχνάει ούτε για μια στιγμή ότι κάθε ζωή είναι ιερή και πολύτιμη, χωρίς προϋποθέσεις. Οτι όταν αδιαφορούμε, όταν αναλωνόμαστε σε καβγάδες άνευ λόγου, θέτουμε σε κίνδυνο ό,τι πιο πολύτιμο έχουμε. Τη Δημοκρατία.