«Ποιος τα κατοίκησε τα σπίτια αυτά, ποιος είναι απέναντι, ποιος είναι απών». Ο Νίκος Βατόπουλος συντάσσει το δικό του απουσιολόγιο. Οπως λέει και ο ίδιος, επιδιώκει να καταδείξει το «μη προφανές». Την «πόλη που δεν έχει ορατότητα». Αύριο, στις 9 το βράδυ, στην ΕΡΤ 2, στη νέα σειρά της δημόσιας τηλεόρασης «Υστερόγραφο» (συνέχεια του σπουδαίου και ιστορικού «Παρασκηνίου» των Λάκη Παπαστάθη και Τάκη Χατζόπουλου) το πορτρέτο του δημοσιογράφου Νίκου Βατόπουλου συνοδοιπορεί με την αφήγησή του για τη δική του Αθήνα. Σκηνοθέτης ο Ηλίας Γιαννακάκης. Η μεταξύ τους καλή επικοινωνία και η συγγένεια του βλέμματος δημιούργησαν έναν ρέοντα διάλογο ανάμεσα στις διηγήσεις του πρωταγωνιστή, στην εικόνα, στις όψεις της πόλης και των πολλαπλών καταγραφών της.
Πόσο είναι εφικτό να μιλήσει κανείς αντικειμενικά και από απόσταση για έναν άνθρωπο που γνωρίζει πάνω από 30 χρόνια και, επιπλέον, συνάδελφο και «συγκάτοικο» στο γραφείο και στη σελίδα; Μήπως εκληφθεί ως κίνηση γαλαντομίας και κάπως αναμενόμενη; Τις απαντήσεις δίνει η ίδια η εκπομπή. Δείτε τη. Και να αδιαφορείτε για την Αθήνα, θα ανακαλύψετε την «ιστορία» που σας αφορά. Και να μη σας λέει τίποτα το ίδιο το θέμα, θα παρακολουθήσετε έναν άνθρωπο «δεσμευμένο» σε αυτό που έκανε, μέσα στα χρόνια, απόλυτο σκοπό και βαθύτερη επιθυμία του. Περπατά, χαράσσει διαδρομές, «σκάβει» με το βλέμμα του και με τη φωτογραφική μηχανή του πίσω από τα επιφαινόμενα. «Κι αν αποφασίσει κανείς να μετακινηθεί λίγο και να μπορέσει να διακρίνει ποιότητες με άλλη προοπτική, θα δει ομορφιά σε πράγματα τα οποία θεωρούνται άνευ σημασίας», σχολιάζει ο Ν.Β.
Αχαρνών, Πατησίων, πλατεία Αμερικής, Κολωνός, οι δύο όχθες της οδού Ρεμούνδου, κάποιο μικρό δρομάκι που θα πρέπει να έχει σημαδέψει κανείς στον χάρτη για να το βρει. Επιστρέφει σε σπίτια εγκαταλελειμμένα, ορισμένα χωρίς στέγη, με διατηρημένη μόνο την πρόσοψη. Εκεί όπου ήταν το σαλόνι και η κρεβατοκάμαρα τώρα υπάρχει ένα δένδρο. Ο,τι έχει απομείνει από τον κάποτε απαξιωμένο 19ο αιώνα, τις αρχές του 20ού. Και αργότερα. Ο,τι έχει απομείνει από τον εργολάβο που κάποια στιγμή, εκεί στις δεκαετίες του ’60-’70 και ’70-’80, χτύπησε την πόρτα, οι κουρασμένοι ιδιοκτήτες του άνοιξαν και τη θέση της μονοκατοικίας/διπλοκατοικίας πήρε η αντιπαροχή.
Ομως τίποτα δεν είναι για θρήνο. Μόνο για παρατήρηση, για αφηγήσεις και παιχνίδια με τα γεγονότα και τη φαντασία. Ποιος ζούσε στο σπίτι αυτό, ποιο ήταν το επάγγελμά του, τι διάβαζε και πώς ανταποκρινόταν στις ανάγκες της κάθε εποχής; Υπάρχει κάτι πένθιμο και μαζί ρεαλιστικό. «Αυτό που άνθησε, μαραίνεται και πεθαίνει».
Ο Νίκος Βατόπουλος ως εκπρόσωπος «των αφανών κατοίκων της Αθήνας, των περασμένων γενεών», μιλάει για λογαριασμό τους. Εκφράζει αυτό που δεν έχει τυπωθεί γιατί δεν έχει απασχολήσει την ιστοριογραφία της πόλης. Και οι άνθρωποι αυτοί, μια μικρομεσαία και μεσαία τάξη, έχουν αφήσει ίχνη, ανολοκλήρωτες σχέσεις και προθέσεις. Εχουν αφήσει αισθήματα σε κατασκευές, επιλογές χρωμάτων, διαλυμένες ζωγραφιές, απομεινάρια εποχών και βίων. Μια εσωτερική κοινωνική γεωγραφία της Αθήνας με τις αντιφάσεις της. Γιατί «χωρίς αντιφάσεις δεν μπορεί να υπάρξει πόλη».
Ο Νίκος μεγάλωσε στην πλατεία Αμερικής, εγώ στο Παγκράτι. Εκείνος μετακινήθηκε νότια, εγώ παρέμεινα στην ίδια περιοχή, αλλάζοντας απλώς διευθύνσεις. Εγκλωβισμένη; Οχι ακριβώς. Ξένη όμως, μόλις απομακρυνθώ από τα όρια της γειτονιάς μου. Κάτι σαν εσωτερικός μετανάστης. Μέσα στα 50 λεπτά της εκπομπής, έλυσα κόμπους, συναρμολόγησα έναν αδιόρατο χάρτη παρόντος και παρελθόντος της Αθήνας. Σα να με πήρε από το χέρι και να μου έδειξε τη μέθοδο για να το κάνω. Προφανώς έχουν προηγηθεί δεκάδες άρθρα και κείμενά του στην «Καθημερινή», εκδόσεις βιβλίων του (με πιο πρόσφατο «Στο βάθος του αιώνα», Μεταίχμιο). Ομως χρειαζόταν αυτό το «υστερόγραφο», σαν κεντρική αρτηρία, με φωτισμένες τις διακλαδώσεις της. Μια σύνοψη που πυκνώνει το προσωπικό στο γενικό τόσο όσο χρειάζεται για να χαθεί και ο ίδιος μέσα στο πλήθος. Να παραμείνει ένας αφανής επώνυμος, αν αυτό δεν μοιάζει αντιφατικό και ασύνδετο. Κι όμως. Είναι σα να έχει κατοικήσει και ο ίδιος κάθε ένα από τα σπίτια που έχει επισκεφθεί. Υφαίνοντας αυτήν τη μεμβράνη που συντηρεί τη μνήμη όχι του ορατού αλλά του ανείπωτου.