Υπάρχει κάτι στην «ψυχολογία» των εθνών που τα κάνει να προσεγγίζουν το χρήμα με διαφορετικό τρόπο; Μπορούν ιστορικές διαδρομές, διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις και πολιτικές κουλτούρες να καθορίζουν και την οικονομική τύχη χωρών; Εάν τέτοιες διαφορές είναι ουσιαστικές, πώς θα ξεπεραστούν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει το ενιαίο νόμισμα, το ευρώ; Αυτά είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που προκύπτουν από την ανάγνωση μιας πολύ ενδιαφέρουσας συλλογικής εργασίας που κυκλοφόρησε πρόσφατα με πρωτοβουλία του Ιταλογερμανικού Κέντρου για τον Ευρωπαϊκό Διάλογο Villa Vigoni, «Η αξία του χρήματος», στην οποία διακεκριμένοι Ιταλοί και Γερμανοί οικονομολόγοι, τραπεζίτες, δημοσιογράφοι κ.ά. εξετάζουν τις «οικονομικές κουλτούρες» των δύο χωρών.
Οι 24 εργασίες εστιάζουν στο πώς, μετά τη διάλυση του συστήματος Bretton Woods (όταν τα νομίσματα συνδέονταν άμεσα με το δολάριο και εμμέσως με τον χρυσό) στη δεκαετία του 1970, η ιταλική λίρα έπεσε σε αξία από 170 λίρες/μάρκο σε 990 λίρες/μάρκο στην αρχή της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ενωσης. Διερευνούν τις αιτίες αυτού του «αλπικού» διχασμού, τις διαφορετικές απόψεις για την Οικονομική και Νομισματική Ενωση στις δύο χώρες, και τον δρόμο μπρος, σε εποχή κρίσης και πανδημίας. Το μεγάλο ερώτημα: Υπάρχει διαφορά μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας που να είναι ανυπέρβλητη και να μπορεί να απειλήσει το ενιαίο νόμισμα; Η απάντηση: Το να διασχίσει κανείς τις Αλπεις είναι δύσκολο αλλά όχι αδύνατο.
Με βαθιά γνώση, νηφαλιότητα, οξυδέρκεια και ειλικρίνεια για τις αρετές, τις αδυναμίες και τις παρεξηγήσεις μεταξύ των δύο χωρών, οι συμμετέχοντες αναλύουν τις διαφορές στη νομισματική πολιτική της Ιταλίας και της Γερμανίας. Οι βαθύτερες αιτίες αναζητούνται στη θρησκεία, στην Ιστορία, στις διαφορετικές οικονομικές σχολές, στον ρόλο της κεντρικής τράπεζας, τους εξωτερικούς παράγοντες και στις προσωπικότητες που επηρέασαν την πορεία της κάθε χώρας. Η συζήτηση προχωράει πολύ πέρα από τη γερμανική επιμονή για την τήρηση κανόνων και τον φόβο για πληθωρισμό, και από τη «χαλαρότητα» των «Νοτίων» στη νομισματική πολιτική. Αξιοσημείωτη είναι, π.χ., η παρατήρηση ότι μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Σύμμαχοι διέταξαν τη διάλυση των οικονομικών θεσμών των ναζί ενώ κράτησαν αυτούς που θέσπισαν οι φασίστες στην Ιταλία, με ό,τι αυτό σήμαινε για την εξυγίανση της πολιτικής σε κάθε χώρα.
Διαβάζοντας το βιβλίο (κυκλοφορεί στα αγγλικά), σκέφτηκα ότι εμείς οι Ελληνες γνωρίζουμε καλά και τη γερμανική απαίτηση για αυστηρή τήρηση των κανόνων και την ιταλική «διακριτική ευχέρεια» που εδώ ονομάζουμε «πολιτική λύση». Αυτή είναι η ουσία του βιβλίου: όποιος ενδιαφέρεται για το μέλλον της Ευρώπης δεν μπορεί παρά να συγκρίνει τον «οικονομικό πολιτισμό» της δικής του χώρας με όσα παρουσιάζονται σε αυτή την τόσο ενδιαφέρουσα σύγκριση Ιταλίας – Γερμανίας, επειδή η επιβίωση της νομισματικής ένωσης θα κριθεί από το πόσο καλά θα συνδυαστούν η πειθαρχία και η ευελιξία. Αναλύοντας σε βάθος την πολιτική των δύο χωρών, το βιβλίο ανοίγει έναν διάλογο που μπορεί να αποβεί σωτήριος για το ευρώ και την ίδια την Ενωση.
(The Value of Money, ed. Liermann, C., et al, Villa Vigoni. Πρόλογος: Jean-Claude Trichet).