Η Νότιος Αφρική σήμερα αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη πρόκληση για τη σταθερότητα και τη δημοκρατία της απ’ όταν έληξε το απαρτχάιντ και έγιναν οι πρώτες ελεύθερες εκλογές το 1994. Δεκάδες άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους σε βίαιες διαδηλώσεις και λεηλασίες μετά την κράτηση του τέως προέδρου Τζέικομπ Ζούμα για να εκτίσει ποινή φυλάκισης που επέβαλε το Συνταγματικό Δικαστήριο. Η χώρα βρίσκεται σε σταυροδρόμι: ή θα αντέξουν οι δημοκρατικοί θεσμοί, και θα επιβληθούν, ή θα υπονομευθούν από την αδυναμία της κυβέρνησης να επιβάλει τον νόμο, ανοίγοντας τον δρόμο για ολοένα πιο βίαιες εκδηλώσεις και αστάθεια. Ο,τι συμβεί στη Ν. Αφρική με την ανεπτυγμένη οικονομία, τους 60 εκατ. πολίτες και άγνωστο αριθμό μεταναστών, θα έχει άμεσες συνέπειες και στην ευρύτερη περιοχή. Επίσης, πολλοί Ελληνες και Κύπριοι ζουν στη Ν. Αφρική και σε γειτονικές χώρες.
Το ερώτημα είναι αν το «κέντρο» της Ν. Αφρικής μπορεί να κρατήσει. Η διατήρηση μιας ισχυρής κεντρικής εξουσίας και η θέσπιση αξιόπιστων, προοδευτικών θεσμών ήταν η μεγάλη επιτυχία της μεταμόρφωσης της χώρας από αυτή των φυλετικών διακρίσεων σε μια ζωηρή δημοκρατία, η οποία γεννήθηκε χωρίς το αιματοκύλισμα που όλοι περίμεναν. Το Σύνταγμά της είναι από τα πιο φιλελεύθερα στον κόσμο και το Συνταγματικό Δικαστήριο εγγυητής της ευνομίας. Γι’ αυτό η ολομέτωπη σύγκρουση του Δικαστηρίου με τον τέως πρόεδρο είναι κορυφαίας σημασίας. Ο Ζούμα καταδικάστηκε σε φυλάκιση 15 μηνών επειδή αρνήθηκε να καταθέσει σε ειδική επιτροπή που διερευνά τη διαφθορά στα χρόνια της θητείας του (2009-2018). Οταν ο Ζούμα παρουσιάστηκε σε αστυνομικό τμήμα στις 7 Ιουλίου και κρατήθηκε, σε εκτέλεση της 15μηνης ποινής του, οι σύμμαχοί του ενθάρρυναν το ξέσπασμα βίας που ταράζει κυρίως της περιοχές Κουαζούλου-Νατάλ (πατρίδα των Ζουλού, φυλή του Ζούμα) και Χαουτένγκ, όπου βρίσκεται το Γιοχάνεσμπουργκ. Εως προχθές, 117 άνθρωποι είχαν σκοτωθεί (πολλοί ποδοπατήθηκαν σε επεισόδια λεηλασίας, σύμφωνα με την αστυνομία), περίπου 200 εμπορικά κέντρα είχαν λεηλατηθεί, κεντρική αυτοκινητόδρομοι και σιδηροδρομικές γραμμές είχαν κλείσει για ημέρες. Από την Τετάρτη, 25.000 μέλη των ενόπλων δυνάμεων συνδράμουν την αστυνομία για την αποκατάσταση της τάξης.
Ο πρόεδρος Σίριλ Ραμαπόσα, ο οποίος διαδέχθηκε τον Ζούμα το 2018, επισκέφθηκε μία από της πληγείσες περιοχές την Παρασκευή. Οι ταραχές ήταν «καλά σχεδιασμένες και συντονισμένες», είπε, προσθέτοντας ότι οι υπεύθυνοι θα τιμωρηθούν. Εως τώρα ο πραγματιστής, χαμηλών τόνων πρόεδρος δίσταζε να συγκρουσθεί ευθέως με τον Ζούμα. Ο τέως πρόεδρος έχει πολλούς οπαδούς μέσα στο κυβερνών Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) και στα σώματα ασφαλείας, ενώ περίπου το 20% των ψηφοφόρων του είναι Ζουλού. Αντιμέτωπος με τον κίνδυνο να χάσει τον έλεγχο της χώρας, ο Ραμαπόσα προφανώς βλέπει ότι η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Παίρνει σοβαρό ρίσκο, καθώς, παρά τα σκάνδαλα του Ζούμα και τις απογοητεύσεις (η οικονομία αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς, η ανισότητα διευρύνεται, η ανασφάλεια μεγαλώνει), το ANC διατηρεί μεγάλη εκλογική δύναμη. Ο λαός δεν ξεχνά ότι αυτό ηγήθηκε του αγώνα για την ελευθερία, με ηγέτη τον Νέλσον Μαντέλα. Ο διχασμός, όμως, μπορεί να του στοιχίσει ακριβά. Η ιδιαίτερη σχέση μεταξύ κόμματος και πολιτών συνέβαλε στο να φθάσει η χώρα σε αυτό το επικίνδυνο σημείο. Οι ψηφοφόροι εκτιμούσαν τους αγώνες του ANC, ενώ οι κυβερνήσεις, για να μη δυσαρεστήσουν τους ψηφοφόρους, αντιμετώπιζαν εκδηλώσεις βίας και λεηλασίες καταστημάτων με το γάντι, σε βαθμό που αναπτύχθηκε μια κουλτούρα ατιμωρησίας για τέτοια συμπεριφορά.
Τώρα η κυβέρνηση καλείται να επιβάλει την τάξη και στο κόμμα και στην κοινωνία, παρά το ρίσκο διχόνοιας και εκλογικού κόστους. Είναι κρίσιμο για την αξιοπιστία του Συνταγματικού Δικαστηρίου ο τέως πρόεδρος να εκτελέσει την ποινή του, ώστε οι πολίτες να δουν ότι η χώρα διαθέτει θεσμούς, ότι κυριαρχεί ο νόμος. Επειδή υπάρχουν πάντα τα ρήγματα μεταξύ φτωχών και πλουσίων, μαύρων και λευκών, η δημαγωγία μπορεί να προκαλέσει ανεξέλεγκτες καταστάσεις.
Σημαδιακό είναι ότι σήμερα είναι Mandela Day, επέτειος των γενεθλίων του θρυλικού ηγέτη, ο οποίος εμπνέει πολλούς ακόμη, δείχνοντας ότι με καλή θέληση, συνεννόηση και κόπο τα χειρότερα μπορούν να αποφευχθούν. Την Παρασκευή, ο επίσκοπος Μαλούσι Μπουλουάνα, γενικός γραμματέας της Συνόδου των Εκκλησιών της Ν. Αφρικής, απηύθηνε έκκληση σε όλους τους ηγέτες και πολίτες της χώρας. «Να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να σχεδιάσουμε την αποκατάσταση της χώρας», είπε. «Η ψυχή της κοινωνίας της Ν. Αφρικής θα δομηθεί από τις στάχτες της σημερινής ντροπής».