Ψηφιακός ζόφος
Νεαρός influencer τραβάει βίντεο μια άγνωστη κοπέλα χωρίς την άδειά της, τη χλευάζει για το ντύσιμο και τα κιλά της κι έπειτα ανεβάζει το βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα, εκθέτοντάς τη στους δεκάδες χιλιάδες ακολούθους του. Στη συνέχεια, ο κόσμος αντιδρά αρνητικά στην πράξη του κι αυτός, μετά μια οικτρή απόπειρα να υπεκφύγει ζητώντας παράλληλα τα ρέστα, αποφασίζει ότι το κοινό του θα τον συγχωρέσει αν παραστήσει ότι καταλήφθηκε από τάσεις εξαφάνισης, αυτοκτονίας, αμνησίας κ.λπ. Το περιστατικό θα μπορούσε να είναι απλώς ένα τυπικό δείγμα θρασύδειλου bullying, χονδροφοβίας και μισογυνισμού, αλλά είναι κάτι περισσότερο: η προβληματική διάσταση που έχει προσδώσει στη διασημότητα η κουλτούρα της διαδικτυακής «επιδραστικότητας», σε συνδυασμό με τις αχαλίνωτες δυνατότητες των social media, έχουν γεννήσει ένα τέρας αναίδειας· το τέρας πολλαπλασιάζει και διογκώνει ήδη υπάρχουσες παθογένειες, και καμαρώνει γι’ αυτές. Κανείς δεν μπορεί να το σταματήσει.
Συνέργεια τεμπελιάς
Οι περίφημοι influencers είναι το κακομαθημένο παιδί που προέκυψε από τον γάμο συμφέροντος των ραγδαία αναπτυσσόμενων social media και του μονίμως ανέμπνευστου εταιρικού μάρκετινγκ. Αντί να στύβουν το μυαλό τους για πρωτότυπες ιδέες, στρατηγικούς σχεδιασμούς και διαφημιστικές καμπάνιες, οι εταιρείες ξεφορτώνουν προϊόντα και λεφτά σε κατά τύχη και χωρίς λόγο διάσημους ανθρώπους –δηλαδή ανθρώπους που μαζεύουν κοινό χαρίζοντας δώρα ή μετατρέποντας τη ζωή τους σε διαδικτυακό σίριαλ– προκειμένου οι τελευταίοι να κάνουν τη βρώμικη δουλειά της προώθησης φθηνότερα και μαζικότερα. Τα προϊόντα, έτσι, διαφημίζονται από ανθρώπους-προϊόντα, περνώντας με κάθε νέα ανάρτηση στο οπτικό πεδίο του ράθυμου καταναλωτικού κοινού που παρακολουθεί τους ανθρώπους αυτούς από συνήθεια, με τον ίδιο τρόπο που κάποτε έκανε ασυναίσθητα ζάπινγκ για να περάσει η ώρα. Η ιδιότητα του influencer είναι μια πλάνη τυλιγμένη σε έναν εμπορικό ευφημισμό: στην πραγματικότητα πρόκειται για ανθρώπους με μεγάλη προβολή αλλά μηδενικό αποτύπωμα.
Επικίνδυνη διασημότητα
Η διασημότητα, όμως, ακόμη και η ασήμαντη που δεν βασίζεται σε κάποια αξία, που δεν συνεπάγεται κύρος, και που είναι τόσο εύκολα προσβάσιμη μέσω των εργαλείων της κοινωνικής δικτύωσης, δεν παύει να επιτελεί τη βασική της λειτουργία: φτάνει μακριά· πιο μακριά από μια κουβέντα στον δρόμο ή μια ανάρτηση που βλέπουν μόνο είκοσι, πενήντα ή εκατό άτομα. Γι’ αυτό και στα λάθος χέρια μπορεί να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνη. Ο κακοήθης και ελαφρόμυαλος influencer που κατάφερε με την ασυγκράτητη ανοησία του να στρέψει όλο τον κόσμο εναντίον του δεν διακατέχεται μόνο από μίσος για τη διαφορετικότητα αλλά κι από την αλαζονική βεβαιότητα πως έχει το ελεύθερο να διασπείρει το μίσος αυτό χωρίς φειδώ ή στοιχειώδη φόβο. Τηρουμένων των αναλογιών, αυτή η αναπολογητική ελαφρότητα, το ανεβάσταγο θράσος και η αναδίπλωση στον χειρότερο εαυτό με το άλλοθι του αυθορμητισμού και της αυθεντικότητας είναι η κληρονομιά των ατόμων που βρήκαν την αυτοπραγμάτωσή τους στη δημοσιότητα για τη δημοσιότητα.
Λόγος και ευθύνη
Ανήμπορος να καταλάβει ή να παραδεχτεί το σφάλμα του και βλέποντας τον επαγγελματικό και τον κοινωνικό του κύκλο να στενεύουν επικίνδυνα, ο ανεπίδεκτος μαθήσεως influencer κατέφυγε σε ένα κλισέ σόφισμα για να υπερασπιστεί τον εαυτό του: όλοι σχολιάζουμε την εμφάνιση των γύρω μας, επομένως είναι υποκριτικό να τον ψέγουμε που το κάνει κι αυτός! Η μόνη διαφορά είναι ότι εμείς μιλάμε για τους άλλους πίσω από την πλάτη τους, ενώ αυτός το κάνει δημοσίως (γιατί προφανώς είναι πιο ειλικρινής, πιο γνήσιος, πιο θαρραλέος από εμάς). Η απάντηση σε αυτή τη στρεψοδικία είναι η απάντηση που ταιριάζει σε όλους τους πονηρούς που επιχειρούν να ξεπλύνουν την απρέπειά τους με γενικεύσεις και συμψηφισμούς· είναι και η απάντηση σε όσους αντιμετωπίζουν τη διασημότητα ελαφρά τη καρδία αρνούμενοι την ευθύνη της: το ιδιωτικό δεν είναι ούτε μπορεί να γίνει ίδιο με το δημόσιο. Οι λέξεις που αρθρώνονται σε μεγάλα ακροατήρια δεν είναι το ημερολόγιό μας. Πληγώνουν, στιγματίζουν, δημιουργούν απτά αποτελέσματα με απρόβλεπτες προεκτάσεις.
Το απόν μέτρο
Ο εξορθολογισμός του δημόσιου λόγου είναι κυρίως μια άσκηση στον αυτοπεριορισμό. Τα social media έχουν καταρρίψει το τείχος της αυτοσυγκράτησης μηδενίζοντας την αμφιβολία: ελάχιστοι σκέφτονται δεύτερη φορά αν είναι σωστό αυτό που ετοιμάζονται να μοιραστούν· ελάχιστοι σκέφτονται αν χρειάζεται να μοιραστούν αυτό που ετοιμάζονται να μοιραστούν. Η επαυξημένη ελευθερία έκφρασης, η επιθυμία για προσοχή και η εκστατική αυτοπεποίθηση πυροδοτούν τη συνεχή παραγωγή «περιεχομένου» (το λεγόμενο content), που μπορεί να είναι οτιδήποτε, να «ανεβαίνει» οποτεδήποτε και να αφορά οποιονδήποτε. Η δημόσια τοποθέτηση εξελίσσεται σε αυτοσκοπό και η σιωπή είναι πια μόνο για τους ανύπαρκτους.
Αλλαγή διατροφής
Θα ήταν παράλογο να περιμένουμε από φαιδρούς influencers να μάθουν να σωπαίνουν ή έστω να διαλέγουν πιο προσεκτικά τις λέξεις τους, από τη στιγμή που το παράδειγμα ατόμων θεωρητικά σημαντικότερων και καλύτερα εξοπλισμένων –πολιτικών, ακαδημαϊκών κ.ά.– είναι τις περισσότερες φορές εξίσου ή περισσότερο αποκαρδιωτικό. Είναι όμως σημαντικό να μάθουμε εμείς οι υπόλοιποι να καταναλώνουμε μικρότερες ποσότητες από τα δηλητηριώδη προϊόντα τους. Ισως έτσι περιοριστεί και η παραγωγή τους.