Δημιουργούμε μια εικόνα για την πραγματικότητα στο μυαλό μας. Η διαπίστωση επιβεβαιώνεται πλήρως από τη μελέτη για την ανισότητα που έδωσε στη δημοσιότητα ο ΟΟΣΑ, προχθές.
Η ελληνική κοινωνία είναι η μοναδική στην οποία νομίζουμε ότι η ανισότητα είναι μεγαλύτερη από την πραγματική. Τα στοιχεία του διεθνούς οργανισμού καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η ανισότητα εισοδημάτων που καταγράφεται ως το ποσοστό του εισοδήματος που κατευθύνεται στο υψηλότερο 10% των πλουσιότερων, είναι μέτριου επιπέδου. Η άποψη της κοινωνίας για την εισοδηματική ανισότητα είναι διαφορετική, τη θεωρεί υψηλή. Το ίδιο διαπιστώνεται και όσον αφορά την απουσία κοινωνικής ανέλιξης ανάμεσα στις γενιές, που τη μετρούν συγκρίνοντας το εισόδημα παλιάς περιόδου του πατέρα με το εισόδημα παιδιού. Τα οικονομικά στοιχεία δείχνουν ότι στην Ελλάδα η καθήλωση της νέας γενιάς στο ίδιο κοινωνικό επίπεδο με τους γονείς της είναι χαμηλή. Υπάρχει κινητικότητα των γενιών που με καλύτερες σπουδές ή νέα εισοδήματα καταφέρνουν (έως τώρα τουλάχιστον) να βελτιώσουν το κοινωνικό επίπεδο. Και όμως, η αντίληψη της πραγματικότητας είναι διαφορετική. Βαθμολογούν ως υψηλή την εισοδηματική επιμονή στα ίδια επίπεδα ανάμεσα στις γενιές, στα φτωχότερα στρώματα.
Η αλήθεια είναι ότι η διάσταση πραγματικότητας και αντιλήψεων γι’ αυτήν δεν εμφανίζεται μόνο στην ελληνική κοινωνία. Στη μελέτη του ΟΟΣΑ αναφέρεται ότι οι άνθρωποι θεωρούν ότι ζουν σε κοινωνία με μεγαλύτερη ισότητα από την πραγματική όσον αφορά τα εισοδήματα, σε χώρες όπως το Ισραήλ, η Ολλανδία, και όσον αφορά την κινητικότητα, την ανέλιξη των νέων γενιών στον Καναδά, στις ΗΠΑ, στην Ελβετία ή και στους δύο τομείς όπως συμβαίνει στη Γαλλία και στην Ιταλία.
Υπάρχει κινητικότητα των γενιών που καταφέρνουν (έως τώρα τουλάχιστον) να βελτιώσουν το κοινωνικό επίπεδο.
Σε μερικές χώρες θεωρούν ότι οι κοινωνίες είναι λιγότερο δίκαιες από ό,τι πραγματικά είναι στον τομέα της εισοδηματικής ανισότητας, π.χ. Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία. Σε κάποιες κοινωνίες θεωρούν ότι υπάρχει χαμηλή κοινωνική ανέλιξη ανάμεσα στις γενιές, όπως στην Τουρκία και στην Ισπανία. Στην Ελλάδα θεωρούν ότι η κατάσταση είναι χειρότερη από την πραγματική και στους δύο τομείς!
Το πρόβλημα πριν από τους οικονομολόγους είχε απασχολήσει τους φιλόσοφους. Ο Καντ είχε ονομάσει την πραγματικότητα που δεν βλέπουμε, όπως τον βυθό μιας λίμνης, νοούμενον. Ο Πλάτωνας αναφέρει το παράδειγμα ότι είμαστε εγκλωβισμένοι σε σπηλιά και βλέπουμε σκιές που θεωρούμε πραγματικότητα. Είναι σαν να νομίζουμε ότι το εσωτερικό του ψυγείου φωτίζεται πάντα επειδή ανάβει το φως όταν ανοίγουμε την πόρτα. («Το εξπρές της φιλοσοφίας», Ερικ Γουάινερ, εκδόσεις Ψυχογιός).
Αν επιστρέψουμε στην οικονομική σκέψη, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει ομοφωνία για τον τρόπο που μπορούν να εξαλειφθούν οι μεγάλες ανισότητες στα εισοδήματα. Σε πολλές χώρες οι απαντήσεις που θεωρούν ότι είναι ευθύνη του κράτους είναι λιγότερες από όσους υποστηρίζουν ότι η ανισότητα είναι μεγάλη. Σε κάποιες χώρες, οι κοινωνίες πιστεύουν ότι η μείωση της ανισότητας στα εισοδήματα είναι ευθύνη των εταιρειών, των συνδικάτων και των ατόμων που πρέπει να προσπαθούν για τη βελτίωση των εισοδημάτων.
Στην Ελλάδα, θεωρούν ευθύνη του κράτους τον περιορισμό της κοινωνικής ανισότητας, αλλά οι απαντήσεις «ξεθωριάζουν» όταν η ερώτηση αναφέρεται στην ανάγκη αύξησης της φορολογίας ώστε να υπάρχει αναδιανομή εισοδημάτων. Πιστεύουν ότι η ανισότητα είναι μεγαλύτερη από την πραγματική· έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Είναι ευθύνη του κράτους να τη μειώσει, αλλά επιβάλλοντας φορολογία σε κάποιους φαντασιακούς φορολογούμενους. Πάντως, μέτρα όπως ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, παροχή ευκαιριών με εκπαιδευτικά προγράμματα και εξάλειψη στρεβλώσεων της αγοράς έχουν αποδοχή.