Τι σημαίνει για την πόλη όταν ένα παλιό, εγκαταλελειμμένο κτίριο αποκτά ζωή εν μέσω πανδημίας; Και, μάλιστα, όταν η ανακαίνιση σέβεται τον χαρακτήρα του, αναδεικνύοντας τις αρετές και ανοίγοντας προοπτικές για το μέλλον του; Oταν η χρήση του σε κάνει να νιώθεις πολίτης του 21ου αιώνα χωρίς να εγκλωβίζεσαι στον (όποιο) χρόνο, στον τόπο, σε οτιδήποτε μικρό και πεπερασμένο; Συμβαίνει στο Καπνεργοστάσιο, εξαιρετικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου, το οποίο ανήκει στη Βουλή των Ελλήνων, αλλά ο οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ ανέλαβε να αναμορφώσει ένα μέρος του ισογείου του, το αίθριο και το κτίριο του πρώην Τελωνείου. Εδώ και έξι, περίπου, μήνες (και έως τις 31/12) στον χώρο αυτό φιλοξενείται η έκθεση «Portals/Πύλη». Οι δύο επιμελήτριες, Ελίνα Κουντούρη, διευθύντρια του ΝΕΟΝ, και Μαντλέιν Γκρίνσταϊν, διευθύντρια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγου, στρέφουν το βλέμμα στην παγκόσμια σκηνή της σύγχρονης τέχνης και παρουσιάζουν 59 καλλιτέχνες από 27 χώρες.
Και λοιπόν; Συμβαίνει για πρώτη φορά; Eστω κι αν διασχίζοντας μια Κυριακή μεσημέρι την πύλη του Καπνεργοστασίου, στη Λένορμαν, στη μάλλον παραγκωνισμένη γειτονιά του Κολωνού, περνάς σε άλλη διάσταση, όπως συμβαίνει συχνά με ένα ταξίδι. Το διάχυτο φως από το υαλοσκεπές αίθριο, το έργο του Στιβ Μακουίν, του Βρετανού εικαστικού και κινηματογραφιστή, που παρουσιάζει πολλαπλές εικόνες του καλλιτέχνη με τα χέρια και τα πόδια δέσμια και ένα σιδερένιο κολάρο γύρω από τον λαιμό του, δίπλα στη θαυμάσια μετέωρη εγκατάσταση της Κύπριας εικαστικού Μαρίας Λοϊζίδου, από χειροποίητα βαμβακερά, λινά και μεταξωτά νήματα. Eνα εύθραυστο ριντό, από «516.000 σφιχτοδεμένους κόμπους» (όπως διαβάζουμε στον προσεγμένο υπομνηματισμό), συμβολίζει «τις αλληλοδιαπλεκόμενες εξαρτήσεις στο εσωτερικό ομάδων και κοινωνιών». Το διαφανές αυτό «όριο», με μήκος 19 μέτρων και ύψος 13, που απλώνεται στο αίθριο, μοιάζει με ανεπαίσθητο πέρασμα από τον δημόσιο χώρο στον ιδιωτικό ή, πιο σωστά, από τον έναν δημόσιο χώρο στον άλλον. Γιατί και το Καπνεργοστάσιο, έτσι όπως λειτουργεί αυτήν την περίοδο, είναι σαν προέκταση του δημόσιου χώρου, ανοικτή, δωρεάν και προσβάσιμη. Μόνο «εισιτήριο», η περιέργεια, η επιθυμία, η περιπλάνηση.
Σαν να συμφιλιώνεται στο Καπνεργοστάσιο το πριν και το μετά της πανδημίας, το ιδιωτικό και το δημό- σιο, η γειτονιά και η πόλη, ο κόσμος και ο μετα-κόσμος.
Η σύνθεση, αρχιτεκτονήματος και έκθεσης, αιφνιδιάζει. Περιβάλλει τον επισκέπτη, καταλαμβάνει τις αισθήσεις, χωρίς να επιβάλλεται. Αφήνει ανοικτές τις «πόρτες», το βλέμμα ανεμπόδιστο να περιηγηθεί στα εκθέματα και στον χώρο – μέρος της τέχνης κι αυτός. «Μπορούμε να περάσουμε μέσα από την πύλη με ανάλαφρο βήμα και λίγες αποσκευές, έτοιμοι να φανταστούμε έναν άλλο κόσμο», έγραψε η Αρουντάτι Ρόι. Σαν να συμφιλιώνεται στο Καπνεργοστάσιο το πριν και το μετά της πανδημίας, το μέσα και το έξω, το ιδιωτικό και το δημόσιο, η γειτονιά και η πόλη, ο κόσμος και ο μετα-κόσμος. Ο επισκέπτης δεν είναι ένας παριστάμενος/περιφερόμενος. Ανασυνθέτει την πραγματικότητα όπως ήταν, είναι και πρόκειται να είναι, έστω κι αν δεν τη γνωρίζουμε. Εικάζουμε συλλογικά και κατά μόνας. Το Καπνεργοστάσιο, με το περιεχόμενο που απέκτησε, συμβάλλει στη νέα κοινή γλώσσα. Σύμπραξη δημόσιου (Βουλή) και ιδιωτικού (ΝΕΟΝ) με ευρυχωρία τόση, που δημιουργεί αποθέματα για το μέλλον. Η πανδημία βάζει, προφανώς, κι εδώ τους όρους της (πρωτόκολλα, μάσκες, διάρκεια παραμονής δύο ώρες). Δεν μπορείς να αφεθείς, να μπεις και να βγεις, να «κοιτάξεις» με τον τρόπο που ήξερες. Κάποια έργα μπορεί να τα είχαμε συναντήσει και αλλού (όπως η εγκατάσταση με τα 40 βίντεο του Τούρκου Κουτλούγκ Αταμάν), όμως, και πάλι, το «γνώριμο» στην εποχή της πανδημίας αποκτά κι άλλα συνδηλούμενα.
Δεν είμαστε πια εφησυχασμένοι, μέρος ενός κοινού αφηγήματος. Η ζωή με την κόβιντ είναι σαν ένα εξελισσόμενο κολάζ, σαν μια κατακερματισμένη αναπαράσταση από όψεις που, άλλοτε, μπορεί να είχαν συνοχή. Oταν κάποτε «λυθούν τα μάγια» της πανδημίας, θα θυμόμαστε αυτήν την επίσκεψη στο Καπνεργοστάσιο, μαζί με τα ξεχωριστά υφασμάτινα γλυπτά του Νιγηριανού Ντούρο Ολόγου ή το διάφανο σπίτι του Ντο Χο Σουχ (αντίγραφο του διαμερίσματός του στη Ν. Υόρκη)· την έκπληξη, την πληρότητα του συναισθήματος, των πολλαπλών (εσωτερικών) διαδρομών. Διαδρομών ίασης και κατανόησης.