Η Αγία Νοσταλγία δεν συνηθίζει να κουβαλάει πολλά χρώματα μαζί της. Δυο-τρία το πολύ: ζωηρά και ιλαρυντικά. Ξέρει βέβαια πως οι «πίσω σελίδες» είχαν του κόσμου τις μουντζούρες, αδιαφορεί όμως. Οσον αφορά πάντως τα εορταστικά έθιμα που έδιναν νόημα στον κύκλο του χρόνου, η εξιδανικευτική νοσταλγία μοιάζει δικαιωμένη, έτσι όπως δεκαετία τη δεκαετία σωπαίνουν και τα πιο ανθεκτικά. Τα κάλαντα αίφνης. Πέρυσι, στην αποξένωση των πόλεων και στον φόβο («πού θα πας, θα σε κλέψουν, δεν άκουσες την τηλεόραση;») προστέθηκε η πανδημία. Στη γειτονιά δεν ήρθαν να μας τα πούνε ούτε Χριστούγεννα ούτε Πρωτοχρονιά. Των Θεοφανίων έχουν ήδη χαθεί στη χώρα των αναμνήσεων, μαζί με του Λαζάρου.
Οι ακαλάντιστες γειτονιές στις πόλεις είναι πολλές. Και στα χωριά το ίδιο. Για άλλους λόγους εκεί: δεν υπάρχουν παιδιά για να πουν τα κάλαντα. «Ευτυχώς έχουμε λίγα Αλβανάκια, αλλιώς θα έκλεινε το σχολείο», ακούς ακόμα και από ανθρώπους που το 1990 ίσως αναθεμάτιζαν τους Αλβανούς. Η λύπη για την απώλεια είναι η πρώτη ύλη για το εγχείρημα της αναβίωσης, που όμως δύσκολα γλιτώνει από το φολκλόρ και τις τουριστικές βλέψεις. Οταν πάντως το εγχείρημα βρίσκει συντελεστές πρόθυμους να στραφούν προς τα μέσα, προς τον ψυχικό τους χρόνο, και όχι προς την κάμερα, αποδεικνύεται ωφέλιμο. Λειτουργεί σαν υπόμνηση ότι ο χρόνος που μοιάζει προϊστορικός (χωρίς τηλεόραση, τηλέφωνο, πιστωτικές κάρτες, χωρίς ρεύμα καν) είναι μόλις χθεσινός. Ενα από τα έθιμα που αναβιώνουν είναι «τα εννιά φαγιά». Πρωτόμαθα γι’ αυτό από βιβλίο, τα «Λαογραφικά μελετήματα» της Αλκης Κυριακίδου-Νέστορος (Νέα Σύνορα, 1975): «Το τραπέζι της παραμονής των Χριστουγέννων ονομάζεται σε πολλά μέρη της Μακεδονίας και της Θράκης “τα εννιά φαγιά”, γιατί πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχουν εννιά λογιών φαγιά επάνω στο τραπέζι, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας (μπορούν βέβαια να βάλουν και σκόρδο και κρεμμύδι ή να συνυπολογίσουν στον αριθμό και το αλάτι)». Ή να διασπάσουν το τουρσί στα μέρη του.
Γιατί εννιά, όλα νηστίσιμα; Οι λαϊκές εξηγήσεις διίστανται: ένα φαγητό για κάθε μήνα που εγκυμονούσε η Παναγία, από εννιά μέρη πέρασε κυνηγημένος ο Χριστούλης… Το εννιά, σαν τριπλάσιο του τρία, ιερού αριθμού στη λαϊκή σκέψη, τριπλασιάζει τη μαγική του δύναμη. Δεν πρέπει πάντως να συνδέεται αποκλειστικά με την Αγία Τριάδα η ιερότητα του τρία. Και προχριστιανικοί λαοί, διαφόρων ηπείρων, το θεωρούσαν μαγικό.