Μετά κάθε αποτυχία στη διαχείριση κρίσης όχι μόνο διαλύεται η ευδαίμων ψευδαίσθηση του ετοιμοπόλεμου κράτους αλλά καταβαραθρώνεται εν τω συνόλω η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, επιφέροντας βαθύτερους κραδασμούς. Οι θεσμοί είναι το αποτύπωμα της λειτουργίας της πολιτείας και μαζί το σύστημα ελέγχου της. Δεν υφίστανται χωρίς την εμπιστοσύνη των πολιτών. Τι τους διαδέχεται; Η αστάθεια και το χάος ή μια άγνωστη νέα τάξη πραγμάτων; Οι πολίτες νιώθουν μετέωροι, ανήμποροι από κάπου να κρατηθούν μέσα σε ένα ευρύτερο περιβάλλον που εκθέτει ολοένα τη ζωή τους σε κινδύνους. Στη θέση του προστατευτικού κρατικού γίγαντα, της φιλόξενης μητέρας φύσης ανοίγεται ένα ιλιγγιώδες κενό. Δημαγωγοί, συνωμοσιολόγοι, ψευδοπροφήτες προσφέρονται να το καλύψουν με υποσχέσεις, οράματα, θεωρίες, χειραγωγώντας τις διαψευσμένες προσδοκίες.
Ή το κενό αυτό, που αφήνει όχι μόνο η άμεση καταστροφή αλλά και η αίσθηση του σταδιακού αφανισμού της ύπαρξης, καταλαμβάνεται από μια μηδενιστική θεώρηση της ζωής, μια κυνική αντιμετώπιση των ανθρώπινων πραγμάτων, από την πεποίθηση ότι πάντα θα κυριαρχούν τα συμφέροντα, η διαπλοκή, ο πολιτικός καιροσκοπισμός, η ηθική χρεοκοπία· στάση που βυθίζει σε ένα σύμπαν εγκατάλειψης κάθε ώθησης προς τα εμπρός, υφαίνοντας βαθιά αισθήματα αδιαφορίας ή δυστυχίας.
Η υποχώρηση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς πλήττει ολοένα τις δημοκρατίες της Δύσης. Το τελευταίο Trust Barometer της Edelman έδειξε ότι μόνο το 39% των πολιτών στις ΗΠΑ εμπιστεύεται την κυβέρνηση, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά είναι, στη Νότια Αφρική 26%, στην Ισπανία 34%, στην Ελλάδα 40% (στοιχείο ΟΟΣΑ), στο Ηνωμένο Βασίλειο 42%, στη Γερμανία 47% (12 μονάδες λιγότερες από πέρυσι), στην Ιταλία 49%.
Πόσοι θα αντιληφθούν τις ελλείψεις τους, θα διδαχθούν από τις ένδειές τους, θα ατσαλωθούν από τις απώλειές τους; Το μέλλον διαγράφεται με κρίσεις. Ομως προσαρμοζόμαστε στις έκτακτες συνθήκες βραδέως, με επακόλουθο την απαξίωση των μηχανισμών, αντί της ταχύρρυθμης συνεργασίας όλων – κράτους, επιχειρήσεων, κοινωνίας. Η μόνη ευνοϊκή συνθήκη στην αναζήτηση λύσεων βρίσκεται στη σύγκλιση των μερών. Ουτοπικό αλλά στοιχειώδες. Οι μεγάλες απειλές αλλάζουν τις σταθερές. Τα περίφημα πολυεπίπεδα σχέδια μαζί με τις επείγουσες λύσεις, πέρα από τους σωτήριους καρπούς τους, δίνουν μια αίσθηση ελέγχου. Οικοδομούν μια υποτυπώδη τάξη στο χάος. Απαραίτητη και για την εσωτερική ισορροπία.