Στερεότυπα και βαυκαλισμοί
Η λογική των εγχώριων «εναλλακτικών» μέσων ενημέρωσης βασίζεται σε μια σειρά από στερεότυπα: ο παραδοσιακός Τύπος είναι διαπλεκόμενος, καθεστωτικός και κολακεύει την εξουσία, οι mainstream δημοσιογράφοι αργυρώνητοι και διεφθαρμένοι, η κάλυψη της ειδησεογραφίας ως επί το πλείστον μεροληπτική, αν όχι πλήρως προπαγανδιστική. Κι ενώ τα στερεότυπα σε πολλές περιπτώσεις περιέχουν γερές δόσεις αλήθειας, δεν επαρκούν για να δώσουν υπόσταση και αξιοπιστία στα Μέσα που αυτοπροσδιορίζονται ως εναλλακτικά. Η ίδια η ιδέα του εναλλακτικού είναι από μόνη της ιδιαίτερα προβληματική· τι είναι αυτό που χαρίζει σε ένα κανάλι, μια εφημερίδα ή μια ιστοσελίδα ξεχωριστό ηθικό πλεονέκτημα; Το ότι δηλώνουν πως πλεονεκτούν; Ο σνομπισμός προς τα άλλα Μέσα; Ενας αντισυμβατικός λογότυπος και η επιστράτευση μονίμως έξαλλων δημοσιογράφων που καταγγέλλουν το «σύστημα»;
Ενας μεγάλος μύθος
Η πραγματικότητα δείχνει ότι τα λεγόμενα εναλλακτικά Μέσα δεν είναι εναλλακτικά. Κυνηγούν την επιτυχία όπως και τα συμβατικά, δεν λένε όχι στους χρηματοδότες όταν τους βρίσκουν, ανταποκρίνονται θετικά σε συστημικές πηγές κέρδους (είτε πρόκειται για ιδιωτική είτε για κρατική διαφήμιση) και λειτουργούν επιχειρηματικά σύμφωνα με το καπιταλιστικό πρότυπο. Είναι, δε, κοινός τόπος ανάμεσα στους σχετικούς πως η εργασιακή εμπειρία στα «εναλλακτικά» περιβάλλοντα είναι πολλές φορές οδυνηρή: οι εργαζόμενοι τυγχάνουν αντιεπαγγελματικής μεταχείρισης, συμφωνίες αθετούνται, μισθοί και εισφορές δεν καταβάλλονται, ενώ η δωρεάν εργασία ενθαρρύνεται ή απαιτείται με συναισθηματικούς εκβιασμούς και απατηλούς ισχυρισμούς («εδώ παίζουμε για τη φανέλα», «το μαγαζί δεν έχει λεφτά αυτή τη στιγμή γιατί το πολεμούν», «κάντε υπομονή μέχρι τον επόμενο μήνα» κ.λπ.). Οι διακηρύξεις περί «εναλλακτικότητας» είναι κυρίως ένα ακόμη εργαλείο μάρκετινγκ, όπως η διπλή, τριπλή και τετραπλή δράση ενός απορρυπαντικού που κάτι πρέπει να προσθέσει στην ετικέτα του για να πουλήσει παραπάνω από το απορρυπαντικό στο διπλανό ράφι.
Κατά φαντασίαν ανεξάρτητοι
Ηδη από την εποχή της παντοδυναμίας του ΣΥΡΙΖΑ ήταν προφανές ότι η ασυμβίβαστη ανεξαρτησία που επικαλούνταν τα αυτοαποκαλούμενα εναλλακτικά Μέσα ήταν ένα αστείο έτοιμο να σκάσει στο πρόσωπό τους: για πρώτη φορά, οι φερόμενοι ως πολέμιοι της εξουσίας στάθηκαν δίπλα της σαν πιστά σκυλάκια· για πρώτη φορά, οι αδιαπραγμάτευτα ταγμένοι στον έλεγχο της κυβέρνησης συμπεριφέρθηκαν σαν προέκτασή της. Οποιος ήθελε μπορούσε ήδη από τότε να καταλάβει περί τίνος επρόκειτο. Οποιος δεν ήθελε τότε, οφείλει να το καταλάβει τώρα· η διαχείριση του πολέμου στην Ουκρανία είναι εξόχως δια-φωτιστική: αυτήν τη στιγμή, υπάρχουν άοκνες τηλεοπτικές φωνές που μιλούν υπέρ του εισβολέα και αποδίδουν σε προπαγάνδα τις ειδήσεις των εγκλημάτων του. Υπάρχουν ιστοσελίδες που επιρρίπτουν την ευθύνη του πολέμου στο θύμα ή σε άσχετους παράγοντες. Υπάρχει ένας ολόκληρος ποταμός με αριστερές και δεξιές πηγές που διακινεί ψεύδη και θεωρίες συνωμοσίας, παρασέρνει συνειδήσεις και εκβάλλει σε μια θάλασσα παραπληροφόρησης. Η δήλωση ανεξαρτησίας του Μέσου δεν εγγυάται την ποιότητά του. Δεν εγγυάται καν την ανεξαρτησία του.
Το μεγάλο ξεμπρόστιασμα
Το ότι η ρωσική πρεσβεία απαλλάχθηκε από κάθε ανάγκη να τηρήσει στοιχειώδη προσχήματα και έσπευσε να μας υποδείξει ποιους πρέπει να εμπιστευόμαστε για την ενημέρωσή μας ήταν ένα αχρείαστο αλλά πάντως κατατοπιστικό ξεμπρόστιασμα. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι επαγγελματίες που απολαύουν της εκτίμησης των εκπροσώπων του πουτινικού καθεστώτος θεωρούν εαυτούς εκφραστές της μαχητικής και ακηδεμόνευτης δημοσιογραφίας. Είναι όμως εύλογες οι απορίες που προκύπτουν από αυτήν τη σύγκλιση: άραγε η υπεράσπιση ενός φιλοπόλεμου δικτάτορα οφείλεται σε κοινή ευήθεια, σε τυφλή ιδεοληψία ή σε βαθύτερα αίτια; Είναι η σχέ-ση των (διακριτικά ή απροκάλυπτα) φιλορωσικών Μέσων με τη Ρωσία συμβιωτική ή μια σχέση εκούσιας και ανυστερόβουλης δουλοπρέπειας; Και, εν πάση περιπτώσει, πώς συντηρούνται επί τόσα χρόνια όλες εκείνες οι αντιδυτικές φωνές που το αντίκρισμά τους στην αγορά παραμένει περιθωριακό και αμελητέο;
Αντισυστημική σήψη
Ο ψευδοαντισυστημισμός έχει ασφαλώς πολλά πλοκάμια που αλληλοϋποστηρίζονται με δεξιοτεχνία, δημιουργώντας το κοινωνικό εκείνο πλέγμα που καθιστά βιώσιμη αλλά και επικερδή την ύπαρξή του. Η κίβδηλη φύση του, όμως, δεν φαίνεται τόσο στις εξάρσεις αλλά στην αδράνειά του: οι «διανοούμενοι» που δεν βγάζουν άχνα μπροστά σε μια φρικιαστική πολεμική εκστρατεία, οι πολιτικοί που καταδικάζουν τον πόλεμο με μισή καρδιά και χρονοκαθυστέρηση, οι ακτιβιστές που ξαφνικά έχασαν τον καταγγελτικό τους ζήλο και οι ευαίσθητοι καλλιτέχνες που στρογγυλεύουν τις αιχμές από εκεί που ήλπιζαν σε αιματηρές εξεγέρσεις ή δήλωναν έτοιμοι να πάρουν τα βουνά, είναι όλοι εξαρτήματα ενός ιδεολογικού ψεύδους. Η αμηχανία, η άρνηση και το θράσος τους ενώπιον του πολέμου που ξεκίνησε η Ρωσία αποδεικνύουν ότι το πρόβλημά τους δεν ήταν ποτέ το σύστημα, αλλά το γεγονός πως το σύστημα δεν ήταν δικό τους.
Περί ειρήνης
Το σλόγκαν της επικείμενης, εξοργιστικά απολίτικης «συναυλίας ειρήνης» είναι το διαφημιστικής έμπνευσης «Ειρήνη είναι η απάντηση όποια και αν είναι η ερώτηση». Λάθος. Η ειρήνη δεν είναι η απάντηση. Είναι η ερώτηση. Το ζητούμενο. Πώς κατακτούμε την ειρήνη; Πώς τη θωρακίζουμε; Και η απάντηση είναι απλή: αντιστεκόμενοι με κάθε τρόπο σε όποιον επιχειρεί να μας τη στερήσει.