Καθώς συμπληρώνονται 30 ημέρες από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πέντε σύντομες σκέψεις που μπορεί να σας φανούν χρήσιμες.
1. Βλέποντας εικόνες από τον πόλεμο στην οθόνη μου, θυμήθηκα ένα κείμενο που είχα γράψει σε αυτή την εφημερίδα το 2018. Το θέμα του ήταν το πώς η στήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα από τα αποκαΐδια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Μεταξύ άλλων, έγραφα ότι το μέγεθος εκείνης της καταστροφής είναι αδιανόητο για εμάς. “Το “έξι εκατομμύρια Πολωνοί νεκροί” είναι ένα νούμερο”, έγραφα, “μια φράση, μα ο χαμός που αντιπροσωπεύει σε πραγματικό επίπεδο, και οι συνέπειες μιας τέτοιας αδιανόητης απώλειας είναι εντελώς αδύνατο να γίνουν κατανοητά από έναν άνθρωπο του 21ου αιώνα”. Το νόημα ήταν ότι οι σημερινοί άνθρωποι εδώ στην ειρηνική Δύση δυσκολευόμαστε να συλλάβουμε το μέγεθος της φρίκης που προκάλεσε ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος στις περισσότερες κοινωνίες της Ευρώπης. Και συνέχιζα: “το ότι το 93% της Βαρσοβίας του 1945 ήταν ερείπια δεν είναι μια εικόνα που μπορεί να συλλάβει εύκολα ο ανθρώπινος νους. Δοκιμάστε να ανεβείτε σε μια ταράτσα της Αθήνας, και φανταστείτε το 93% των κτιρίων ισοπεδωμένα. Μετά, αφαιρέστε όλους τους ήχους από αυτοκίνητα και ανθρώπους. Μπορείτε;”. Μόλις τέσσερα χρόνια μετά, δυστυχώς, η απάντηση είναι “ναι”. Τα βίντεο από την ισοπεδωμένη Μαριούπολη μας δίνουν μια αρκετά ακριβή, οδυνηρά παρόμοια εικόνα.
2. Το δεύτερο πράγμα που σκέφτομαι τις τελευταίες εβδομάδες είναι το εξής: τι σκέφτονται οι προδότες; Στις 11 Μαρτίου οι ρωσικές δυνάμεις κατοχής συνέλαβαν το δήμαρχο της Μελιτόπολης, μιας πόλης στη νότια Ουκρανία, ενώ περπατούσε στο δρόμο. Αμέσως μετά εμφανίστηκε στα ΜΜΕ μια δημοτική σύμβουλος με το όνομα Γκαλίνα Ντανιλτσένκο, την οποία οι δυνάμεις κατοχής διόρισαν υπηρεσιακή δήμαρχο στην πόλη, και άρχισε να ενθαρρύνει τους πολίτες να συνεργαστούν με τις δυνάμεις κατοχής και να μην προβούν σε δράσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν. Αργότερα ξαναβγήκε ενημερώνοντας ότι στο εξής στην πόλη θα προβάλλονται μόνο ρωσικά ενημερωτικά κανάλια. Από τότε αναρωτιέμαι: πώς το σκέφτεται η κυρία Ντανιλτσένκο; Ποια είναι η διαδικασία σκέψης που την οδήγησε σε αυτό το σημείο; Δεν έμεινε σιωπηλή ή αμέτοχη (αυτό θα το κατάβαινα). Βγήκε μπροστά, στο πλευρό των εισβολέων. Την απειλούν με κάποιο αποτελεσματικό τρόπο; Με τι; Με ποια μοίρα χειρότερη από τη ζωή που την περιμένει τώρα; Ποια, αλήθεια, νομίζει ότι θα είναι η πορεία της ζωής της στο μέλλον; Ποιες θεωρεί ότι θα είναι οι συνέπειες της στάσης της στις ζωές των ανθρώπων που αγαπά; Τι πιστεύει ότι θα γίνει παρακάτω, γενικότερα; Τα ανθρώπινα όντα είναι περίπλοκα. Σκεφτόμαστε και αντιδρούμε σε καταστάσεις με συχνά απροσδόκητους κι ακατανόητους τρόπους -ειδικά σε καταστάσεις ακραίες. Παρ’ όλα αυτά δυσκολεύομαι να το καταλάβω: πώς σκέφτονται οι προδότες;
3. Ένα μήνα μετά, έχουμε άραγε καταλάβει ότι η Ρωσία είναι εχθρικό κράτος; Το έχουμε πάρει επιτέλους απόφαση; Αυτή η χώρα δεν είναι σύμμαχος της Ελλάδας. Δεν ήταν ούτε στο παρελθόν: πέρα από τα λόγια και τις δηλώσεις, δεν έχει υποστηρίξει έμπρακτα και ουσιαστικά καμία από τις ελληνικές θέσεις για κανένα θέμα, ειδικά επί εποχής Πούτιν. Με τον ανήθικο επιθετικό πόλεμο που ξεκίνησε τώρα, δε, πλήττει άμεσα την οικονομία μας, την ευημερία μας, την ασφάλειά μας, την ίδια μας την τσέπη. Η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι και μια επίθεση εναντίον μας, και είναι οδυνηρή. Την ώρα που οι συνέπειες της πανδημίας υποχωρούν και τα λεφτά του ταμείου ανάκαμψης αρχίζουν να φτάνουν, δικαιούμασταν να περιμένουμε, επιτέλους, μια περίοδο ξέφρενης ανάπτυξης για την Ελλάδα και, κυρίως, μια περίοδο ηρεμίας στην οποία θα μπορούσαν να περάσουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, για να μην χρεοκοπήσουμε πάλι στο τέλος της δεκαετίας. Αυτή θα έπρεπε να είναι η προτεραιότητά μας αυτό τον καιρό. Το αξίζαμε και το είχαμε κατακτήσει, ως λαός, μετά από 12 χρόνια θυσιών. Και ήρθε ο Πούτιν με τον παρανοϊκό του πόλεμο, και μας τίναξε τα πάντα στον αέρα. Αυτή η πραγματικότητα πρέπει να γίνει αντιληπτή στους πολίτες -και ειδικά σε εκείνους που έχουν την εντύπωση πως με αυτή τη χώρα έχουμε (ή είχαμε ποτέ) κάποια ιδιαίτερη σχέση αμοιβαίας συνεργασίας ή κοινά συμφέροντα. Αν μέχρι πριν από ένα μήνα η Ρωσία ήταν μια χώρα που υποκρινόταν τη φίλη μας, πλέον είναι απροκάλυπτα και ξεδιάντροπα κάτι άλλο: εχθρός. Το συμφέρον της Ελλάδας είναι η ήττα της σε αυτό τον πόλεμο και η κατάρρευση του καθεστώτος που την δυναστεύει. Κάτι που με φέρνει στο επόμενο σημείο:
4. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα της Public Issue, το 60% των Ελλήνων πιστεύουν ότι στον πόλεμο αυτό, η στάση που συμφέρει περισσότερο τη χώρα μας είναι η ουδετερότητα. Ένα αποτέλεσμα που μπορεί μόνο να εξηγηθεί αν οι ερωτηθέντες δεν καταλαβαίνουν τη λέξη “συμφέρει”. Την Ελλάδα ποτέ δεν την συμφέρει η ουδετερότητα. Πέραν από το ποιος μας συμφέρει να κερδίσει σε αυτό τον πόλεμο (που είναι λίγο διαφορετικό ερώτημα και έχει την -θέλω να ελπίζω προφανή- απάντηση που έγραψα παραπάνω), η Ελλάδα ποτέ δεν έχει συμφέρον από την ουδετερότητα. Γιατί δεν είμαστε μια τέτοια χώρα. Δεν είμαστε Ελβετία, να νίπτουμε τας χείρας μας. Η Ελλάδα στα 200 χρόνια της ιστορίας της, όποτε συμβαίνουν πράγματα στη γειτονιά της, παίρνει θέση. Δεν καθόμαστε στην άκρη να δούμε τι θα γίνει. Επειδή ξέρουμε καλά, βαθιά μέσα μας, τι θα γινόταν αν οι άλλοι “κάθονταν στην άκρη να δούνε τι θα γίνει” το 1821 ή το 1940, δεν καθόμαστε στην άκρη. Μπαίνουμε μέσα. Στεκόμαστε σε κάποιο πλευρό. Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της ταλαιπωρημένης χώρας μας σε αυτά τα 200 χρόνια είναι ότι σχεδόν πάντα επιλέγει να σταθεί στο πλευρό που έχει δίκιο. Στη “σωστή πλευρά της Ιστορίας”. Ακόμα κι αν είναι με τον αδύναμο. Ποτέ δεν είμαστε “ουδέτεροι”, κι αυτό είναι ένα από τα πράγματα για τα οποία δικαιούμαστε να είμαστε υπερήφανοι. Αλίμονο αν το χάσουμε τώρα.
5. Αλλά το σημαντικότερο πράγμα που σκέφτομαι αυτές τις εβδομάδες -και ειδικότερα αυτές τις ημέρες, καθώς εχτές γιορτάσαμε και την επέτειο της έναρξης του δικού μας πολέμου για ανεξαρτησία-, είναι το εξής: τι θα κάναμε εμείς στη θέση τους; Αυτό το μήνα παρακολουθούμε τον ουκρανικό λαό να αντιστέκεται στον ξένο εισβολέα με απαράμιλλο σθένος και απροσδόκητη αποτελεσματικότητα. Η Ουκρανία κρατάει, η Ουκρανία αντέχει. Της επιτέθηκε ο πέμπτος μεγαλύτερος στρατός του κόσμου, μια πυρηνική υπερδύναμη, κι εδώ και ένα μήνα αντιστέκεται, δεν υποχωρεί, δεν γονατίζει, δεν παραδίδεται. Η στάση της ηγεσίας της και οι πολυάριθμες ιστορίες ηρωισμού και αυτοθυσίας που φτάνουν στους αντικειμενικούς παρατηρητές του πολέμου δίνουν μια εικόνα που εμάς, τους απ’ έξω, μας εμπνέει και μας γεννά δέος. Και αναρωτιόμαστε: εμείς θα συμπεριφερόμασταν με τον ίδιο τρόπο; Εμείς, οι Έλληνες, ζούμε με ένα επιθετικό, αυταρχικό καθεστώς στα σύνορά μας, που έχει αποδείξει πολλές φορές τα τελευταία χρόνια ότι δεν διστάζει καθόλου να στείλει στρατιώτες για να πεθάνουν σε ξένες χώρες. Το ενδεχόμενο μιας εισβολής ξένου στρατού σε ελληνικό έδαφος μας μοιάζει προφανώς αδιανόητη, όχι μόνο επειδή έχει να συμβεί εδώ και πολλές δεκαετίες, αλλά και επειδή στο μεσοδιάστημα η χώρα μας έχει θωρακιστεί (και αμυντικά, αλλά κυρίως διπλωματικά, μπαίνοντας στο ΝΑΤΟ, στην Ε.Ε) για να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο. Αλλά οι εικόνες από το Κίεβο και τη Μαριούπολη, όπου οι άνθρωποι μέχρι πριν από ένα μήνα ζούσαν λίγο-πολύ όπως ζούμε εμείς εδώ, μας ξυπνάνε σκέψεις και αναλογίες που ως τώρα δεν σκεφτόμασταν καθόλου. Τι θα κάναμε, λοιπόν, εμείς, αν βρισκόμασταν στην ίδια θέση; Θα αντέχαμε το ίδιο; Θα αντιστεκόμασταν εξίσου σθεναρά; Πόσους και πόσες Γκαλίνες Ντανιλτσένκο θα είχαμε εδώ;