Τα χελιδόνια μπορεί να ξεγελαστούν κάποια στιγμή από τις καιρικές αλλαγές που προκαλεί η κλιματική κρίση και να μη μας επισκεφθούν την άνοιξη. Για τις βιβλικές ταινίες της Μεγαλοβδομάδας, όμως, τέτοιος κίνδυνος δεν υπάρχει. Οι παλιές κόπιες έρχονται και ξανάρχονται στα κανάλια, τριμμένες πλην ανθεκτικές. Το έθιμο αυτό της τηλεοπτικής εποχής, το μοναδικό στο οποίο είναι αδύνατο να εντοπίσει αντιτουρκοκρατική ή αντιφραγκοκρατική καταγωγή ακόμα και ο πιο εθνοπρεπώς ευφάνταστος, δεν απειλείται. Υποστηρίζεται άλλωστε και από την εξαιρετική ελαστικότητα του όρου «βιβλικές ταινίες» (ή «θρησκευτικές»), η οποία πολλαπλασιάζει τους τίτλους που θεωρούνται συμβατοί με το «κατανυκτικό πνεύμα», που εμφανίζεται πια κάπου ανάμεσα σε Μεγάλη Πέμπτη και Παρασκευή.
Ετσι, εκτός από τις ποικίλες αναπλάσεις των περιπετειών του Νώε και του Μωυσή, την «Ωραιότερη ιστορία του κόσμου», τον «Ιησού από τη Ναζαρέτ», τον «Βαραββά», τον παλιό και τον νέο «Μπεν Χουρ» και τον πάντα καθηλωτικό «Σπάρτακο», προβάλλεται οτιδήποτε με «ρούχα εποχής» ή ιστορικοφανές: από τον «Κόναν τον βάρβαρο» έως το «Apocalypto» και από το «Ονομα του ρόδου» και την «Ιωάννα της Λωραίνης» έως τον «Ρομπέν των Δασών». Μονάχα το «Ενας προφήτης μα τι προφήτης» των ξεκαρδιστικών Μόντι Πάιθονς δεν θα χωρέσει ποτέ στο πρόγραμμα των καναλιών. Αν ο Πονηρός συλλάβει ραθυμούντες τους υπεύθυνους προγράμματος κάποιου καναλιού και φέρει στη μικρή οθόνη τον θρυλικό Μπράιαν, θα ξαναζήσουμε μέρες αφορισμών, και αναθεμάτων από αγανακτισμένους πιστούς. Και θα θυμηθούμε ότι οι Αγγλοι αναγκάστηκαν το 1979 να ταξιδέψουν σε γειτονικές χώρες για να δουν τον λογοκριμένο στην πατρίδα τους «Προφήτη». Θρησκευτικός τουρισμός; Οχι ακριβώς.
Πιστοί, δύσπιστοι και άπιστοι έχουμε προσέξει ότι προστίθενται συνεχώς νέοι τίτλοι στη χριστολογική κινηματογραφική παραγωγή. Οι πιο ενδιαφέροντες δεν αφορούν καινούργιες ταινίες αλλά σειρές ικανές να καλύψουν με την προβολή τους και τις εφτά «επίσημες» ημέρες, για να θυμηθούμε τον παλιό λαϊκό χαρακτηρισμό τους. Το γνώρισμα των αναψηλαφήσεων αυτών, που μάλλον ενοχλούν τους εικονολάτρες κάθε είδους, είναι το κάπως βαθύτερο σεναριογραφικό ψάξιμο. Για να ανανεώσουν το ενδιαφέρον του κοινού, οι δημιουργοί αναζητούν πηγές και μαρτυρίες και έξω από τον βιβλικό κανόνα. Και επειδή δεν παραβρίσκουν, επινοούν μορφές και βίους. Είναι χαρακτηριστικό ότι, είτε επειδή έτσι επιβάλλει η αναδρομική πολιτική ορθότητα είτε χάριν απλής προκλήσεως, οι γυναικείες μορφές του πρωτοχριστιανισμού, για τις οποίες υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία, εμφανίζονται σε πρωταγωνιστικό ρόλο, ιδίως η μυθική πλέον Μαγδαληνή (εδώ συμβάλλει και η μίμηση του Νταν Μπράουν). Επίσης ως πρωταγωνιστές εμφανίζονται μαύροι μαθητές του Ιησού, του πρωτοκλήτου Πέτρου συμπεριλαμβανομένου. Οπως και να ‘χει, με τις σειρές ή τις ταινίες αυτές υποψιαζόμαστε ότι ο ιουδαϊκός και ο ρωμαϊκός κόσμος εκείνη την εποχή ήταν πολύ πιο σύνθετος απ’ όσο υποθέτουν οι πρώτες κινηματογραφικές αποδόσεις του, με την αφελή πλοκή και την ευθύγραμμη διήγηση.
Τις μέρες του Πάσχα προβάλλεται οτιδήποτε με «ρούχα εποχής» ή ιστορικοφανές: από τον «Κόναν τον βάρβαρο» έως το «Apocalypto» και το «Ονομα του ρόδου».
Ειδικότερα όσον αφορά τον βίο του Χριστού, το υλικό που μπορούν να αντλήσουν οι σεναριογράφοι όχι πια από τα τέσσερα Ευαγγέλια, τις «Πράξεις των Αποστόλων» και τις επιστολές τους αλλά από ανεξάρτητες εξωχριστιανικές πηγές, δηλαδή από Ιουδαίους, Ρωμαίους και Ελληνες ή ελληνίζοντες συγγραφείς των χρόνων του Χριστού και των αμέσως επόμενων (Φλάβιος Ιώσηπος, Τάκιτος, Σουητώνιος, Πλίνιος ο Νεότερος, Λουκιανός), και λιγοστό είναι και αμφιλεγόμενο. Η γνησιότητα των τιμητικών αναφορών στον Ιησού ως Μεσσία αμφισβητείται σχεδόν από το σύνολο των ιστορικών. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, με την περίφημη «φλαβιανή μαρτυρία», μια παράγραφο στην «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία» του Ιώσηπου που αναφέρει την ανάσταση του Χριστού, και η οποία είτε είναι στην ολότητά της εμβόλιμη, μια προσθήκη από τον χριστιανό συγγραφέα Ευσέβιο, είτε νοθευτική ανάπλαση της αρχικής καταγραφής του Ιουδαίου ιστορικού. Από την άλλη, τα συγγράμματα πολεμικής, όπως ο «Αληθής λόγος» του επικούρειου φιλοσόφου Κέλσου, σφοδρότατα αντιχριστιανού, υπονομεύουν την καθιερωμένη αφήγηση και μόνο «αιρετικές» αποκαθηλωτικές αναγνώσεις θα μπορούσαν να υποβοηθήσουν.
Στην προσπάθειά τους να «ιστορικοποιήσουν» τα πρόσωπα που περιβάλλουν τον Χριστό, φιλικά και εχθρικά, και να εμπλουτίσουν με νέες εικόνες τις αναπαραστάσεις, οι σκηνοθέτες είτε εμπιστεύονται την ελεύθερη φαντασία τους είτε στρέφονται στα λεγόμενα απόκρυφα κείμενα. Στα συγγράμματα δηλαδή που έμειναν έξω από τον καινοδιαθηκικό κανόνα, επειδή κρίθηκε ότι η θεοπνευστία τους είναι μειωμένη, αν όχι παντελώς ανύπαρκτη. Για να ζυγιστεί και να μετρηθεί η θεοπνευστία οποιουδήποτε κειμένου, θα χρειαζόταν βέβαια να είναι θεόπνευστοι οι ίδιοι οι κριτές. Αλλά η ιστορία δεν έχει να κομίσει τέτοιες μαρτυρίες και αποδείξεις. Οι «ένθεοι» άνθρωποι που συγκρούονταν δεν ήταν όλοι φωτισμένοι, εκτός και ταυτίσουμε τον φανατισμό και την αδιάλλακτη ισχυρογνωμοσύνη με τη φώτιση. Το τι θα ενταχθεί ή όχι στον κανόνα, λόγου χάρη η «Αποκάλυψη» που αποδίδεται στον Ιωάννη (ή το «Ασμα ασμάτων» στον κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης), δεν ήταν υπόθεση συναρτημένη με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος αλλά, πολύ συχνά, ζήτημα πολιτικής ισχύος και συμμαχιών, προσηλυτιστικών αναγκών και συσχετισμού δυνάμεων ανάμεσα στους πατέρες που δημιουργούσαν σταδιακά την Ιερή παράδοση.
Παράδοξο ή όχι, οι σύγχρονες κινηματογραφικές αναπλάσεις και αναψηλαφήσεις πράττουν ό,τι και οι υμνωδοί και οι αγιογράφοι στα χρόνια του πρώιμου χριστιανισμού καθώς και οι Δυτικοί ζωγράφοι σε επόμενους αιώνες: αντλούν υλικό από τα απόκρυφα κείμενα για να συμπληρώσουν τα κενά της επίσημης αφήγησης. Τα απόκρυφα Ευαγγέλια, μολονότι αντικανονικά και απαράδεκτα, διαβάστηκαν πολύ και για πολλούς αιώνες από τους χριστιανούς. Δεν περιέχουν βέβαια την «επικίνδυνη, κρυμμένη αλήθεια», όπως διατείνονται οι συνωμοσιολόγοι. Οι ιστορίες πάντως που αφηγούνται για τη γέννηση του Ιησού, τα πάθη και την ανάσταση, καλύπτουν κενά και απαντούν, έστω αφελώς, σε απορίες. Εχουν συγκινήσει ως εκ τούτου, στο πέρασμα των αιώνων, το ποίμνιο και έχουν κινήσει την καλλιτεχνική έμπνευση, εικαστική και λογοτεχνική. Ακόμα και στις μέρες μας δημοσιεύονται ποικίλα μυθιστορηματικώς «αυθεντικά» Ευαγγέλια, εξαιρετικώς ενδιαφέροντα, όπως το «Κατά Ιησούν Ευαγγέλιο» του Πορτογάλου Ζοζέ Σαραμάγκου, ή απλώς αδιάφορα.
Μέρα που είναι σήμερα, Κυριακή του Θωμά, ας σημειωθεί ότι «ανάμεσα στα απόκρυφα χριστιανικά κείμενα, το “Κατά Θωμάν” αποτελεί αναμφισβήτητα το πετράδι του στέμματος». Ετσι το χαρακτηρίζουν ο Σταύρος Γκιργκένης και ο Ευάγγελος Αδάμος στην εξαιρετική έκδοσή τους «Το Κατά Θωμάν απόκρυφο Ευαγγέλιο» (Ζήτρος, 2006). Οποιος παλεύει με το κουβάρι ιουδαϊσμού – χριστιανισμού – γνωστικισμού – ελληνικής φιλοσοφίας, θα βρει εκεί καλό οδηγό.