Το στρες είναι μια πολυπαραγοντική κατάσταση, εξαιρετικά συχνή, που όλοι την έχουμε βιώσει σε μικρή ή μεγάλη ένταση σε πολλές φάσεις της ζωής μας. Ειδικά για το σύνολο του οργανισμού, ξέρουμε ότι κεντρικό ρόλο για τη δημιουργία του στρες παίζει το νευροενδοκρινικό σύστημα, χωρίς να παραβλέπουμε και τη συμμετοχή πολλών άλλων συστημάτων, όπως το ανοσοποιητικό και το κυκλοφορικό. Αλλωστε, όλα αυτά τα συστήματα βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Η αγαστή συνεργασία τους, και η κινητοποίηση των ομοιοστατικών μηχανισμών που διαθέτουν, καταφέρνει να καταπολεμεί εχθρικούς στρεσογόνους παράγοντες και να διατηρεί μια ισορροπημένη κατάσταση «εύστασης».
Μια ειδική περίπτωση στρες σε επίπεδο οργανισμού, στην οποία δεν έχει δοθεί μέχρι τώρα η δέουσα προσοχή, είναι το στρες που προκαλείται στο παιδί σε περιπτώσεις πρόωρου τοκετού (πριν από την 37η εβδομάδα της κύησης). Η πρόωρη γέννηση μετά τον έκτο μήνα της κύησης δεν είναι ασύμβατη με τη ζωή, έχει όμως διαπιστωθεί ότι σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να σχετίζεται με προβλήματα που εμφανίζονται αργότερα, στην παιδική ηλικία, στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή. Τα προβλήματα αυτά αφορούν ένα φάσμα παθήσεων που σχετίζονται με το αναπνευστικό, αναπαραγωγικό, καρδιαγγειακό, ενδοκρινικό και νευρικό σύστημα, καθώς και με τον μεταβολισμό.
Στην Ευρώπη, ένα στα δέκα βρέφη γεννιούνται πρόωρα, ενώ στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό είναι ελαφρώς υψηλότερο και φτάνει στο 12%. Με τα περιστατικά πρόωρου τοκετού δυστυχώς συνεχώς να αυξάνονται, τα συστήματα υγείας δαπανούν ετησίως τεράστια ποσά προκειμένου να αντιμετωπίσουν το ευρύ φάσμα των μακροχρόνιων προβλημάτων υγείας ατόμων που έχουν γεννηθεί πρόωρα. Η καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών εκείνων που συνδέουν την πρόωρη γέννηση με ένα φάσμα φαινομενικά ασύνδετων νοσημάτων θα μπορούσε να οδηγήσει σε καινοτόμες και εξατομικευμένες μη φαρμακευτικές και/ή φαρμακολογικές παρεμβάσεις που θα αφορούν ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού (15 εκατ.πρόωρες γεννήσεις παγκοσμίως κάθε χρόνο).
Με αυτό το κοινό φιλόδοξο όραμα, ερευνητικά κέντρα και νοσοκομεία από έξι χώρες της Ευρώπης (Γαλλία, Ελβετία, Γερμανία, Βέλγιο, Αγγλία, Ελλάδα) συμμετέχουν σε ένα χρηματοδοτούμενο από την Ε.Ε. πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας Horizon 2020 (2020-2026), με κωδική ονομασία miniNO.
Το πρόγραμμα miniNO βασίζεται στα αποτελέσματα της ερευνητικής ομάδας του δρα Vincent Prevot (υπεύθυνος του προγράμματος miniNO) στο Πανεπιστήμιο της Λίλλης, Γαλλία, με επικεφαλής επιστημονικό υπεύθυνο τη δρα Κωνσταντίνα Χαχλάκη, επίσης στο ίδιο Κέντρο, και συνεργαζόμενη ερευνήτρια στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο (ΕΠΙ) Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το ΕΠΙ, του οποίου έχω την τιμή να είμαι διευθυντής, έχει σημαντικό ρόλο στο πρόγραμμα αυτό ειδικά για τη συλλογή και ανάλυση δειγμάτων που πραγματοποιούνται από την καθηγήτρια Νεογνολογίας δρα Τάνια Σιαχανίδου και την ερευνήτρια δρα Ελένη Κόνιαρη με τη συμβολή παιδιάτρων και συνεργαζόμενων ερευνητών και μελών του ΕΠΙ (Θεοδώρα Σπηλιωτοπούλου, Βίκυ Ευθυμίου, Α. Χαρώνης, Ι. Μιχαλόπουλος, Ολγα Τζωρτζάτου, Μαρία Αλεξάκη). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ομάδας, σε περιπτώσεις πρόωρης γέννησης, προβλήματα ανάπτυξης του άξονα υποθάλαμος – υπόφυση – γονάδες (υπεύθυνου, μεταξύ άλλων, για τη σωστή ανάπτυξη και λειτουργία του νευροενδοκρινικού συστήματος) ενδεχομένως να είναι μία από τις αιτίες των νοσημάτων που συχνά ακολουθούν την προωρότητα. Κεντρικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία παίζει το μονοξείδιο του αζώτου.
Το miniNO στοχεύει στην καλύτερη κατανόηση των εμπλεκόμενων μορίων και μηχανισμών στις αναπτυξιακές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα τις πρώτες μέρες ζωής μας, με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής εκατομμυρίων συνανθρώπων μας, ήδη από τη βρεφική ηλικία. Και σε αυτή την ειδική περίπτωση, όπου το στρες του νεογέννητου οργανισμού το μελετάμε χωρίς να το βιώνουμε οι ίδιοι, αλλά και σε πάμπολλες άλλες περιπτώσεις, όπου το στρες το βιώνουμε με δραματικό τρόπο, με πιο πρόσφατο παράδειγμα το στρες που έζησε και ζει η κοινότητα των υγειονομικών από την πανδημία της COVID-19, η επιστήμη υπόσχεται θετικές εξελίξεις στο εγγύς μέλλον. Αρκεί οι πολίτες και οι πολιτικοί να το καταλάβουν και να την ενισχύσουν στο έργο της.
* Ο κ. Γ. Π. Χρούσος, MD, MACP, MACE, FRCP, είναι ομ. καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στο ΕΚΠΑ, διευθυντής στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής στην Εδρα UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.
Για τις δράσεις του miniNO μπορείτε να ενημερώνεστε από την ιστοσελίδα του προγράμματος, https://www.minino-project.com/.