Οσο διαρκεί ο πόλεμος στην Ουκρανία τόσο η χώρα αποκτά μια ενότητα που δεν είχε ποτέ στο παρελθόν. Φαίνεται ότι και ο ίδιος ο Πούτιν έχει πια αρχίσει να αντιλαμβάνεται ότι όταν πήρε τη μοιραία για αυτόν απόφαση του πολέμου κατά της χώρας «που δεν υπήρχε» έως τότε, της έδωσε πνοή ζωής και λόγο ύπαρξης.
Σήμερα μάταια αναζητάει επιχειρήματα για να πείσει τους συμπατριώτες του ότι η απόφασή του ήταν σωστή. Παράδειγμα μεταμόρφωσης από ρωσόφωνη περιοχή σε προπύργιο αντίστασης της Ουκρανίας στην πολιορκία από τη θάλασσα έχει γίνει η Οδησσός. Ο δήμαρχος της πόλης, Γενάδι Τριχάνοφ, που καθώς λέγεται υπήρξε κάποτε φιλορώσος, έγινε αρχηγός της αντίστασης της Ουκρανίας. Κάτοικοι από το Ντονέτσκ καταφεύγουν στην Οδησσό για να ξεφύγουν από την αντιουκρανική προπαγάνδα της περιοχής εκείνης.
Παράλληλα, οι Ουκρανοί αναζητούν απαντήσεις για τη δική τους Ιστορία. Ο Στέφανος Μπαντέρας, ο εθνικιστής ηγέτης που συμμάχησε με τους ναζί όταν κατέλαβαν την Ουκρανία, βρέθηκε τελικά σε ναζιστική φυλακή. Σήμερα υπάρχουν δρόμοι στην Ουκρανία με το όνομά του και μνημεία για να τιμήσουν έναν αντισημίτη σε μια χώρα η οποία εξέλεξε Εβραίο πρόεδρο της δημοκρατίας με 73% της ψήφου. Τι ακριβώς συμβαίνει;
Οταν αυτός ο πόλεμος τελειώσει, οι Ουκρανοί θα έχουν ίσως λάβει τις απαντήσεις στις αναζητήσεις τους. Προς το παρόν δίνουν τον αγώνα τους όχι μόνο για να κερδίσουν την ελευθερία, αλλά και τη χειραφέτησή τους από το βάρος της ρωσικής πολιτισμικής παράδοσης.
Ο ρωσικός εθνικισμός του 19ου αιώνα ακούει στον όρο «πανσλαβισμός», που περικλείει το σύνολο των σλαβικών φύλων και όχι μόνο της Ρωσίας. Ο Ουκρανός Αλεξάντρ Σολτσενίτσιν πρόβλεψε τη δριμύτητα της σύγκρουσης ανάμεσα στον ουκρανικό εθνικισμό και στη ρωσική πολιτισμική παράδοση που ανέδειξε τόσους μεγάλους συμπατριώτες του λογοτέχνες, όπως άλλωστε και τον ίδιο. Για να καταλάβουμε το πρόβλημα της διπλής ταυτότητας ενός πνευματικού ανθρώπου, δεν έχουμε παρά να σκεφτούμε τους δικούς μας Επτανήσιους λογοτέχνες, αρχής γενομένης από τον εθνικό μας ποιητή.
Ποια ταυτότητα θα επιλέξουν οι Ουκρανοί που διαβάζουν στα ρωσικά τις σκέψεις του Σολτσενίτσιν; «Σημειώνω με ανησυχία ότι η αφύπνιση της ρωσικής ταυτότητας συμπεριλαμβάνει τη νοοτροπία της μεγάλης δύναμης και την παράνοια των κατακτήσεων». Είναι εντυπωσιακό ότι αυτός ο μεγάλος λογοτέχνης κατάφερε, πολλά χρόνια πριν από τη σημερινή σύγκρουση των δύο αυτών κόσμων, να διατυπώσει την παράταιρη συμβίωσή τους.
Ο πόλεμος των Ουκρανών δεν είναι μόνον η άμυνα εναντίον του ρωσικού μεγαλοϊδεατισμού και της «κατακτητικής παράνοιας», αλλά και πόλεμος αυτογνωσίας μιας ταυτότητας που θέλει να γεννηθεί. Εμείς, ως Ελληνες, έχουμε περάσει από αυτό το στάδιο και τους κατανοούμε.
* Ο κ. Θάνος Μ. Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ.
